Józef Joffre

15 grudnia 1915Generał Gallieni ostrzega Joffre'a:

„Każde zerwanie przez wroga w takich warunkach pociągałoby za sobą nie tylko twoją odpowiedzialność, ale także odpowiedzialność rządu!” "

- J. Gallieni, 15 grudnia 1915 r.

Generalissimus uważa za skandal, że takie obawy krążą bez jego zgody. 5 sierpnia 1915, HQG uznała za konieczne częściowe rozbrojenie fortów Mozy w celu przeniesienia broni do Sommy. Nie zapomina Gallieniemu, że tylko on jest odpowiedzialny za operacje. Tym, którzy uważają to za ryzykowne, odpowiada: „Nie! Niemcy nie zaatakują w tym sektorze! ” . Podpułkownik Émile Driant , zastępca i dowódca 56 th i 59 th  batalionów pieszo, jest jednym z tych, którzy są uważane za zagrożenie paniki Joffre skierować sąd wojenny.

Ze swojej strony Falkenhayn zdaje sobie sprawę, że sytuacja jest krytyczna dla Niemiec, zarówno w dziedzinie militarnej, jak i gospodarczej: wróg musi zostać „wykrwawiony” za wszelką cenę. Najpierw wybrał Belfort, potem w obawie przed szwajcarską reakcją skoncentrował się na Verdun. Jest to francuska twierdza strategiczna, ale brakuje jej komunikacji: wie, że część linii kolejowej znajduje się po drugiej stronie frontu, francuskie posiłki przybędą tylko małym torem w dryblingu. Równolegle, 2 nd  wojsko podejmować Champagne i 3 rd na Somme. Atak rozpoczął się dnia21 lutego 1916.

Joffre i Foch, bardzo zajęci przygotowaniami do ofensywy na Sommę, zostali całkowicie zaskoczeni. Niemcy bombardowali Verdun bez przerwy przez trzy tygodnie. Fort Douaumont została podjęta na23 lutegoa w ciągu kilku dni straty francuskie były zawrotne: 25 000 żołnierzy w walce, 150 sztuk artylerii zniszczonych, utrata 7- kilometrowego pasma  . A jednak Włochaci trzymają się. Z kolei fort Brabancji został zdobyty 24. i generał Herr, odpowiedzialny za ufortyfikowany region, został przytłoczony. Generał Langle de Cary, dowodzący grupą Armii Centrum, nakazuje wycofanie się na lewy brzeg Mozy. Generalissimus zachowuje spokój i stanowczo nakazuje nie opuszczać prawego brzegu rzeki.

Joffre mianuje generała Pétaina dowódcą obrony Verdun i wysyła na miejsce Castelnau, aby kierował operacjami. Ponieważ27 lutego, Pétain organizuje swoje siły, aby powstrzymać niemieckie natarcie; Następnego dnia 3 th  armii generała Humbert nawet pod jego bezpośrednim dowództwem. Generał naczelny telegrafował do Pétaina:

„Każdy przywódca, który w obecnych okolicznościach wyda rozkaz odwrotu, zostanie postawiony przed Radą Wojenną! "

- J. Joffre, luty 1916

W końcu nakazał Pétainowi kontrofensywę, a Dubail atak z południowej flanki. 1 st marca, Pétain atakuje 660 sztukami ciężkiej artylerii. Sacred Way umożliwia transport 23.000 ton amunicji i 190.000 żołnierzy. Szóstego nowy atak Falkenhayna, który spowodował ciężkie straty po stronie francuskiej. Joffre jest krytykowany w Parlamencie. Gallieni, minister wojny, wchodzi w konflikt z generalissimusem i publicznie przywołuje błędy popełnione w Verdun. Jednak Briand nie idzie za nim i musi zrezygnować. Zastępuje go generał Roques, osobisty przyjaciel Joffre'a. Niemieckie naczelne dowództwo zawodzi, jego ataki na prawy brzeg Mozy są tamowane i nie dają lepszych rezultatów na lewym brzegu. Pétain woła: „Odwagi, będziemy je mieć!” »11 marca Joffre pisze do swoich żołnierzy:

„Żołnierze armii Verdun!” Przez trzy tygodnie cierpiałeś najstraszliwszy atak, jakiego wróg próbował przeciwko tobie. Niemcy oczekiwały powodzenia tego wysiłku, któremu nie można było się oprzeć i któremu poświęciła swoje najlepsze oddziały i najpotężniejszą artylerię. Miała nadzieję, że zdobycie Verdun wzmocni odwagę jej sojuszników i przekona neutralne kraje o niemieckiej wyższości. Liczyła bez ciebie! W dzień iw nocy, pomimo bezprecedensowego bombardowania, oparłeś się wszelkim atakom i utrzymałeś swoje pozycje. Walka jeszcze się nie skończyła, bo Niemcy potrzebują zwycięstwa. Będziesz wiedział, jak to od nich oderwać. Mamy pod dostatkiem amunicji i mnóstwo zapasów. Ale przede wszystkim masz niezłomną odwagę i wiarę w losy Rzeczypospolitej. Kraj ma na tobie oczy. Będziesz jedną z tych osób, które powiedzą: „Zablokowali Niemcom drogę do Verdun”. J. Joffre "

- J. Joffre, 11 marca 1916

Joffre, który uważa, że ​​Pétain jest zbyt defensywny, postanawia go zastąpić od 1 st maja 1916przez generała Roberta Nivelle'a . 15 lipcaNastępnie Ogólne Mangin wprowadza na rynek 37 th  Division i podejście Douaumont. Ogólnie rzecz biorąc, wszyscy pozostają na swoich stanowiskach. 13 wrześniaGeneralissimus udaje się do Verdun, aby zaplanować nowy atak z Nivelle i Manginem. Atak został podany w dniu24 październikawszystko idzie zgodnie z planem. Pokonujemy trzy kilometry i2 listopada, generałowi Manginowi udaje się odbić forty Vaux i Douaumont. Joffre jest oszołomiony: „Wspaniały, niezrównany Mangin! »15 grudnia, osiem dywizji odzyskuje szczyt Mozy, a 25 000 Niemców zostaje wyłączonych z akcji. Bitwa pod Verdun jest skończona.

Ofensywa na Sommę

Plany opracowali generałowie Foch, Joffre i Haig. Musimy atakować po obu stronach. Joffre jest zirytowany coraz większą liczbą posiłków, o które prosi Pétain w Verdun. Foch, który chciał 42 dywizje i 1700 sztuk ciężkiej artylerii, docelowo będzie miał 22 dywizje i 540 sztuk. Oczywiście na otwartym terenie przygotowania nie umknęły niemieckiemu dowództwu. Foch przewiduje dwa ataki: jeden „konno” na Sommę, aby wesprzeć brytyjską ofensywę. Generał Fayolle przypomina, że ​​konieczne jest przeprowadzenie zorganizowanego szturmu i prowadzenie od celu do celu, poprzedzone przygotowaniem ciężkiej artylerii. Generalissimus definitywnie porzuca ofensywę totalną.

Na lipca 1 , 1916 , atak rozpoczął się o świcie. 6 th  Army Foch advance dziesięciu kilometrów i wykonany 8000 więźniów, jednak brytyjski walkę podjąć pierwsze pozycje niemieckie. Generał Haig nakazuje ich wycofanie się, co rozwściecza Joffre'a: „Zaatakujesz!” Chcę to ! On krzyczy. W końcu Anglicy zostali wysłani z powrotem na front, a Falkenhayn musiał przenieść baterie z Verdun do Sommy. 15 lipca, używane są czołgi pancerne. WSierpień 1916Joffre pisał do swoich żołnierzy:

„Zbliża się moment, w którym pod wspólnym naporem upadnie potęga militarna Niemiec. Żołnierze Francji, możecie być dumni z pracy, którą już wykonaliście. Jesteś zdecydowany dokończyć go do końca; zwycięstwo jest pewne. "

- J. Joffre, sierpień 1916

Szybko dochodzi do konfliktu między dowództwem francuskim i brytyjskim. Haig uwalnia się od rozkazów Joffre'a. Generalissimus na próżno prosi go o wyzdrowienie. Planowana wielka bitwa nie odbędzie się. Od września 1916 r. walki osłabły, aw następnym miesiącu walka dobiegała końca. Joffre i Foch są zawiedzeni, przewietrzyli Verdun, wykrwawili Niemców (Falkenhayn zostaje zastąpiony przez Paula von Hindenburga ), ale nie złamali energii wroga. Brytyjczycy szacują, że koszty są znowu wysokie w przypadku słabych wyników: 140 000 zabitych i 210 000 rannych. W ciągu miesiącapaździernik, armie francuskie walczą samotnie, ale bez Londynu nic nie jest możliwe.

Choć w niektórych miejscach front posunął się o dziesięć kilometrów na korzyść aliantów, stagnacja Sommy pozostała porażką, podobnie jak Verdun „gorzkim” zwycięstwem. Na wschodzie Rumuni wypowiedzieli wojnę imperiom centralnym, a Joffre wysłał im generała Berthelota. Jednak Rumunia szybko zostaje zmiażdżona. W Salonikach armia Sarraila nie dała żadnych rezultatów. W Verdun Niemcy dokonali ponownej kadencji miasta. Szacujemy żniwo bitew: co najmniej 170 000 Francuzów zabitych w Verdun, 216 000 rannych i tyle samo nad Sommą. Joffre jest poważnie krytykowany.

Od hańby do końca wojny

Marszałek Francji

Joffre przypisuje Pétainowi panujący w Paryżu defetyzm po bitwach z 1916 roku. Według niego nie byłby to Pétain „zbawiciel Verdun”; dla niego to Nivelle jest prawdziwym geniuszem. W każdym razie politycy stają się wrogo nastawieni do generalissimusa i od miesiącaCzerwiec 1916Parlament spotkał się potajemnie, aby rozważyć reorganizację francuskiego naczelnego dowództwa. Joffre odpowiada:

„Nie dam się wciągnąć w łapy. Jest ! Ci panowie pójdą tam, gdzie chcą, ale otoczeni przez oficerów mojego sztabu. Nie mogę pozwolić im iść i spierać się przeciwko mojemu dowództwu z niektórymi podwładnymi. "

Generalissimus jest również w konflikcie z Londynem. Brytyjczycy przypomnieli mu, że biorąc pod uwagę ich wagę w armii alianckiej, mogą bardzo dobrze objąć kierownictwo połączonego dowództwa. Organizator Somme, generał Foch, jest przedmiotem żywej kontrowersji. Minister wojny generał Roques mówi o nim, że jest za stary, a zastępca Augagneur zapewnia, że ​​poświęca swoje wojska. Wreszcie Parlament zwrócił uwagę Joffre'owi, że nie przekazał wszystkich niezbędnych środków armii Wschodu Sarraila.

Przewodniczący Rady, Aristide Briand, proponuje powierzyć naczelne dowództwo armii generałowi Nivelle'owi, politycznie zgodnemu, bo bliskiemu Poincaré, i nadać Joffre'owi honorowy tytuł głównodowodzącego armii francuskiej, jako doradcy technicznego rząd. Generalissimus rozumie, że chcemy umieścić go w cieniu, ale tylko dla niego Foch może go zastąpić. 7 grudnia 1916, Briand zapowiada Izbie (Zgromadzeniu Narodowemu), że wkrótce GQG zostanie zreorganizowana. Joffre i Foch zostają zastąpieni. Następuje prawdziwa intryga, zaaranżowana przez Poincaré i Brianda.

W tym samym czasie przewodniczący Rady zwrócił się do generała Lyauteya (gubernatora Maroka), aby zaproponować mu ministerstwo wojny. Lyautey, prawdziwy wróg Joffre'a, nie zgadza się na mianowanie go doradcą Ministerstwa Wojny. 26 grudniaBriand informuje Joffre'a, że ​​musi zrezygnować ze wszystkich funkcji rządowych. Były generalissimus zostaje zmuszony do ukłonu. W zamian został marszałkiem Francji . Ten honorowy tytuł jest mu przyznawany, aby uniknąć jakiegokolwiek skandalu politycznego.

Misja do Stanów Zjednoczonych

Po wypowiedzeniu wojny Niemcom przez Kongres Amerykański minister wojny Alexandre Ribot proponuje Joffre'owi nadanie „jego niezrównanego prestiżu” i towarzyszenie Vivianiemu w Stanach Zjednoczonych. Joffre akceptuje i uczestniczy w misji Viviani Joffre . Rzeczywiście, nie mając wrogów i nie będąc już w stanie wojny od zakończenia wojny domowej , Amerykanie mają tylko jąkającą się armię 120 000 ludzi. Celem Joffre'a jest przekonanie prezydenta Woodrowa Wilsona, by przygotował swoją armię do wojny. Misja rozpoczyna się na pokładzie Lorraine II w dniu15 kwietnia 1917w Brześciu .

Po dziewięciu dniach na morzu misja dociera do Nowego Jorku w dniu24 kwietnia. Admirał Mayo, dowódca Floty Atlantyckiej Stanów Zjednoczonych, wykrzykuje: „Proszę pana, pana obecność tutaj jest największym zaszczytem, ​​jaki może zostać zwrócony mojemu krajowi! „ Na ulicach tłum krzyczy” Joffre! Joffre! Mężczyzna jest mile widziany jako bohater narodowy. Wszystkie gazety amerykańskie składają hołd „zwycięzcy Marny” i posuwamy się tak daleko, że porównujemy go do La Fayette . Joffre wygłasza wykład w Szkole Wojennej na temat sytuacji militarnej w Europie: prosi o najszybszy sposób na amerykańską interwencję. W Mount Vernon kładzie palmę ofiarowaną żołnierzom, którzy zginęli za ojczyznę na grobie Jerzego Waszyngtona .

Na koniec pragnie przekonać prezydenta Wilsona, że ​​spotka się na długo. Wraz z nim omówił każdy szczegół konfliktu: siły francuskie i niemieckie, organizację armii amerykańskiej, transport i wyokrętowanie, organizację dowodzenia… W Ministerstwie Wojny został przedstawiony dowódcy. Siły amerykańskie, generał John Pershing . W sumie na starcie wyruszyła dywizja składająca się z czterech pułków piechoty, dwunastu baterii polowych i sześciu ciężkich baterii.czerwiec. 24 maja, marszałek Joffre wrócił do Francji; został mianowany generalnym inspektorem wojsk amerykańskich. Pojawia się nowa kontrowersja: wbrew oczekiwaniom, to znaczy, że Amerykanie służą w swojej armii, rząd Painlevé chce umieścić paczki żołnierzy amerykańskich w armiach francusko-brytyjskich. Joffre odmawia i ogłasza, że ​​w grę wchodzi słowo Francja w Stanach Zjednoczonych.13 czerwca, Pershing jest witany przez Joffre w Paryżu; dwaj oficerowie zostają triumfalnie przyjęci przez paryżan.

Foch na czele aliantów

Jednak nadal istnieje duże napięcie między dowództwem francuskim i angielskim. Wielu żałuje wyjazdu Joffre'a i życzy sobie jego powrotu.W innych miejscach w Europie Rosjanie rozpadają się definitywnie i dążą do podpisania pokoju z Niemcami, armia Wschodu zostaje zamrożona w Salonikach, a Włosi zmiażdżeni w Caporetto ( listopad 1917 ) . W obliczu delikatnej wewnętrznej i zewnętrznej sytuacji politycznej Poincaré postanowił wbrew sobie mianować swojego rywala Georgesa Clemenceau na szefa Rady Ministrów.

Marszałek nie pełnił już roli we francuskim dowództwie wojskowym, ale został poproszony o opinię na temat nazwiska przyszłego głównodowodzącego: wybrać między Pétainem w defensywie a Foch w ofensywie. Podziwiając dwóch generałów, Joffre wybiera Focha, ponieważ uważa, że ​​Francja nie może stać bezczynnie. Kolejnym ważnym punktem jest pojedyncze polecenie. Od czasu odejścia Joffre'a na czele francuskiego dowództwa sojusznikom francusko-angielskim nie udało się pogodzić losów wrogiej Europy: imperiów osmańskiego i austro-węgierskiego, Polski i Niemiec. 8 stycznia 1918 rPrezydent Wilson przedstawia swoje czternaście punktów .

W marcu 1918 roku sytuacja stała się niepokojąca wraz z podpisaniem traktatu pokojowego między Rosją a Niemcami. Hindenburg może teraz przenieść wszystkie swoje wojska na front zachodni: 192 dywizje piechoty na 172 wśród aliantów (Francja, Wielka Brytania, Belgia, Portugalia i Stany Zjednoczone) bez zjednoczonego dowództwa. 21 marca, Hindenburg i Ludendorff rozpoczynają serię ofensyw; są szybko w Ham i Péronne. W Amiens Brytyjczycy zostają rozgromieni, a Clemenceau myśli o opuszczeniu Paryża. Ze swojej strony Joffre błaga prezydenturę o wyznaczenie Foch generalissimo. Na zakończenie odbywają się trzy konferencjeMarsz : alianci nie zgadzają się i wreszcie podczas czwartego w Beauvais 15 kwietniaGenerał Foch zostaje mianowany generalissimusem wszystkich sprzymierzonych armii. Joffre pisze do niego:

„Mój drogi przyjacielu, z satysfakcją dowiedziałem się, że w końcu zdecydowaliśmy się dać ci uprawnienia Naczelnego Wodza armii alianckich. Masz bardzo ciężkie zadanie […]. Bez względu na to, jak trudne jest Twoje zadanie, jestem przekonany, że zakończysz je pomyślnie. To, co zrobiliście na Yser i we Flandrii, jest odpowiedzialne za powodzenie waszych bieżących operacji. Wszystkie moje najlepsze życzenia są z tobą. Joffre "

- J. Joffre, 16 kwietnia 1918

Okres powojenny: druga chwała marszałka Joffre'a

Hołd od Francji

Clemenceau nie chce zapraszać Joffre'a do osobistości obecnych podczas oficjalnego wejścia wojsk francuskich do Metzu i Strasburga . Ale Pétainowi i Fochowi udaje się go skłonić. Kilka miesięcy wcześniej marszałek Joffre został wybrany do Académie française on14 lutego 1918w fotelu Julesa Claretie . Został jednak przyjęty w mundurze generała w Coupole w dniu19 grudniai prezydenci Wilson i Poincare są obecni na tę okazję. W swoim przemówieniu zaczyna chwaląc armię, jej przywódców, Focha, żołnierzy francuskich, aliantów, żołnierzy brytyjskich, żołnierzy rosyjskich… Oto jego przemówienie:

„Aby pochwalić takich żołnierzy, słowa są bezsilne i tylko moje serce, gdyby mogło pozwolić przelać się podziwowi, z jakim się je przenika, przełożyć emocje, które czuję… Widziałem ich, pokrytych kurzem i błotem, w każdą pogodę i we wszystkich sektorach [...] zawsze równi sobie, życzliwi i serdeczni, serdeczni i pogodni, znoszący niedostatki i zmęczenie z dobrym humorem, bez wahania i zawsze po prostu składający ofiarę swojego życia [...] "

- J. Joffre, 19 grudnia 1918

W Luty 1919wrócił na leczenie w Roussillon w Amélie-les-Bains , a następnie w Rivesaltes, gdzie oficjalnie przyjął go burmistrz. Medytuje przed swoim miejscem urodzenia, a następnie przy grobie rodziców.

W Paryżu, 13 lipca 1919 r. po południu, w Hôtel de Ville, trzem marszałkom (Joffre, Foch i Pétain) najpierw wręczono honorowe miecze ofiarowane przez Radę Miejską Paryża, a następnie flagi 22 pułków, które zdobyli prawo do noszenia czerwonej karmy, zdobili ją szkarłatną karmą jedwabną.

14 lipca, tłum prosi go, aby paradował u boku marszałka Focha na koniu podczas parady zwycięstwa. Dwóch żołnierzy zostaje witanych triumfalnie. Wpaździernik, to miasto Perpignan oddaje mu hołd, on paraduje samochodem, tłum znów tam jest. Kataloński poeta Janicot napisał nawet dla niego wiersz. W innych miastach Francji przewodniczy setkom bankietów dla weteranów, zjazdów wdów wojennych, zjazdów wielkich inwalidów wojennych, inauguruje pomniki wojenne.

Ogromna popularność międzynarodowa

Z powrotem w Paryżu w styczeń 1920Ma wrócić do Rumunii Medal Wojskowy króla Ferdynanda I er i Krzyż Wojskowy w mieście Bukareszt . Z tej okazji rumuński cukiernik nazywa „Joffre” ciasto czekoladowe, które stworzył na cześć Marszałka. Marszałek reprezentuje również Francję w Belgradzie i Lizbonie , gdzie dokonuje inauguracji pomnika Nieznanego Żołnierza Portugalskiego. Następnie udał się do Madrytu, gdzie medal wojskowy został odznaczony królem Alfonsem XIII . Swoją podróż zakończył w Barcelonie , gdzie podczas katalońskich i antyhiszpańskich demonstracji został złapany w niezręcznej sytuacji: musiał skrócić swój pobyt i wyjechać dalej7 maja.

11 listopadaw następnym roku zaokrętował się na liniowcach Portos w Marsylii. Joffre po raz pierwszy wylądował w Stanach Zjednoczonych, gdzie jego misją było odnowienie przyjaźni francusko-amerykańskiej.

Wiosną 1920 r. rząd zaakceptował zasadę oficjalnej misji francuskiej na Dalekim Wschodzie: rzeczywiście należało złożyć do Japonii wizytę, którą książę koronny Hirohito złożył we Francji, i wzmocnić nasze więzy przyjaźni. ze wszystkimi krajami Azji, które uczestniczyły w zwycięstwie. Zwycięzca Marny jest proszony o przyjęcie tej misji: wyjątkowy autorytet związany z jego nazwiskiem, błyskotliwość zasług, które oddał sprawie wolności, pamięć o jego kampaniach kolonialnych na Dalekim Wschodzie.-Orient, wyznacz go więcej niż jakakolwiek inna dla takiej ambasady. Joffre bardzo szybko zgodził się na odebranie swojej laski pielgrzyma, aby ponownie oddać prestiż swojej chwały na służbę Francji.

9 grudzień 1921, wylądował w Sajgonie , a Sajgon przywitał marszałka wzruszająco: Maurice Long , gubernator generalny, wszedł na pokład, aby go powitać. Spory tłum wiwatuje Marszałka, który idzie do wspaniałego Pałacu Rządowego ulicami wystrojonymi: Marsylianka rozbrzmiewa na wszystkich skrzyżowaniach, biją dzwony, ulice są zatłoczone.

13 grudnia 1921 wyjechał do Phnom-Penh, gdzie udał się na powitanie starego króla Sisowatha , wiernego przyjaciela Francji.

Marszałek i jego delegacja odwiedzają ruiny Angkoru, gdzie król Sisiwath daje mu wspaniały spektakl: rekonstrukcję procesji królów Khmerów (w procesji bierze udział ponad 60 słoni i 5000 statystów)

22 grudnia 1921 r. Joffre zatrzymał się w Bangkoku, gdzie książę Nakhon Sawan , szef sztabu generalnego armii, kuzyn Ro: kompania gwardii królewskiej oddała honory. Marszałka Joffre wita król Rama VI, który organizuje na jego cześć wieczór galowy.

Joffre kontynuuje swoją misję w cesarskim mieście Hue , 3 stycznia 1922 r. Miasto szczęśliwie obchodziło marszałka, a cesarz Kai Dinh pomnożył dla niego znaki honoru i szacunku, przyjmując go wspaniale w swoim czerwonym pałacu i złocie i przyjeżdżając go odwiedzić u przełożonego rezydenta pana Pasquiera.

Wraca do Ba-Dinh, tego samego miejsca, w którym dokonał oblężenia w 1887 r. , kiedy był oficerem inżynierem na Dalekim Wschodzie. Kilka dni później marszałek przybył do Hanoi 7 stycznia 1922 r. przy bogato zdobionej monumentalnej stacji. W drodze do Generalnego Gubernatorstwa czekał na niego ogromny tłum, który wiwatował; Jasne jest, że Hanoi nie chciało, by jego rywal Sajgon pozostał w tyle w entuzjazmie. Joffre wręcza krzyż Wielkiego Oficera Legii Honorowej generałowi Puypéroux.

Kończy światowe tournée z Japonią – w Jokohamie, potem w Tokio , gdzie poznaje Cesarskiego Księcia Hirohito  – iw końcu z Chinami w Pekinie i Szanghaju . Według historyka Joy, gdziekolwiek się udaje, wita go triumfalnie tłum.

Koniec życia

Wrócił do Francji na początku 1922 roku, aby spokojnie zakończyć pracowite życie, mając 70 lat. Joffre kupił z żoną i córką zagajnik kasztanów w Louveciennes (na zachód od Paryża), gdzie zbudował bungalow – typ kolonialny – poprzedzony fasadą z białymi kolumnadami w stylu Mount Vernon w Waszyngtonie. W 1928 roku ukończył wspomnieniach rozpoczętych osiem lat wcześniej, w którym opowiada o swoich obowiązków od 1910 do 1917 w dwóch tomach, które będą edytowane pośmiertnie zgodnie z jego życzeniem. W tym czasie stracił dwóch przyjaciół: marszałka Fayolle'a27 sierpnia 1928 i marszałka Focha 20 marca 1929. Żył 10 lat przy 115 Rue de la Pompe ( 16 th  dzielnicy Paryża ). Tablica oddaje mu hołd.

21 czerwca 1930Marszałek Joffre po raz ostatni występuje publicznie z okazji odsłonięcia swojego pomnika w Chantilly, gdzie podczas Wielkiej Wojny miał swoją siedzibę. Jest bardzo osłabiony, bo od kilku miesięcy ma zapalenie tętnic kończyn dolnych i ma trudności z poruszaniem się. 19 grudnia, rozdzierające bóle nóg zabrały go do szpitala: lekarze René Leriche i René Fontaine musieli amputować mu prawą nogę. Kilka dni później zapadł w śpiączkę. 3 stycznia 1931w 8  pm  0 , to on wypowiedział te ostatnie słowa: „Kochałem moją żonę” i „I nikomu nie zaszkodzi”, wtedy od do 8  h  23 do 78 lat w klinice z braćmi Saint-Jean-de-Dieu w 19 rue Oudinot w 7 th  dzielnicy Paryża .

W dniu dzisiejszym organizowany jest dla niego pogrzeb narodowy 7 styczniaa tłum opłakuje swojego bohatera bitwy nad Marną. Nabożeństwo odprawiane jest w kościele Saint-Louis-des-Invalides w Paryżu, a także w kościele Saint-Louis-des-Français w Rzymie oraz w kościele Saint-Polycarpe w Smyrnie . Kilka dni później11, parlament uchwala ustawę oświadczającą, że „Joseph Joffre, marszałek Francji, dobrze zasłużył na Ojczyznę. " To spoczywa w mauzoleum znajduje się w jego posiadłości La Chataigneraie w Louveciennes ( Yvelines ). Henriette Joffre zmarła w 1956 roku w wieku 92 lat.

• Tablica wskazująca, gdzie Joseph Joffre mieszkał w Paryżu, rue de la Pompe.
• Joseph Joffre na łożu śmierci w Szkole Wojskowej.
• Tłum na Place de la Concorde podczas narodowego pogrzebu w styczniu 1931 r.
• Grób Joffre'a w Louveciennes .
• Tablica pamiątkowa w Louveciennes .

Oczerniana postać

Marszałek Joffre był przedmiotem kampanii dyskredytacji w latach 30. XX wieku. Zarówno z przedwojennych powodów politycznych (trzyletnia ustawa, zwalnianie niekompetentnych oficerów przysporzyło mu wielu wrogów), jak i z powodu wyborów dowódczych (zwolnienie generałów), zwłaszcza w okresie sierpień-wrzesień 1914 r.

Za życia był czczony, wychwalany, a na jego podobiznę na prośbę Francuzów powstało kilka obiektów ikonograficznych. Na początku XXI -go  wieku, Great War jest modne w międzynarodowej historiografii i marszałka, dawno zapomniane, powraca do przodu sceny. Joffre jest postrzegany jako „zwycięzca Marny”, a jego akcja jest uznawana przez wszystkich generałów Foch, Pétain , Fayolle , Franchet d'Espèret , Gamelin , Weygand ... Jego prawdziwa rola w zwycięstwie nad Marną jest kwestionowana. W czasie wojny i do początku II wojny światowej partyzanci z Gallieni mierzyli się z partyzantami Joffre.

28 września 2004 r.Z okazji 90 th  rocznica zwycięstwa nad Marną, do ministra do Spraw Weteranów, Hamlaoui Mekachera , cytując generał de Gaulle sprawia hołd marszałkowi Joffre na progu jego grobu w Louveciennes:

„[…] Jeśli wojna bezwzględnie karze niedostatki i niepowodzenia, to nie oszczędza sukcesu męstwa i cnoty. To był los Francji, że jej armia, która pozostała solidna pomimo początkowego niepowodzenia, była następnie kierowana przez przywódcę, który nigdy nie stracił równowagi. "

Joffre to przede wszystkim budowniczy. Świetnie ćwiczy swoją specjalność, inżynierię wojskową, w szczególności podczas misji kolonialnych (Formosa, Tonkin, Sudan Francuski i Madagaskar). W 1911 r. osiągnął najwyższe stanowiska w armii, głównie dlatego, że nikt nie chciał otrzymać tak wysokiej odpowiedzialności. W ciągu trzech lat ogranicza opóźnienie armii z przystąpieniem do wojny, ale okazuje się, że nie jest wizjonerskim strategiem.

Niezależnie od roli polityków i dyplomatów, którym nie udało się uniknąć wojny, jest on odpowiedzialny – z racji swojej pozycji na szczycie wojskowej hierarchii – za setki tysięcy zgonów spowodowanych jego ślepymi ofensywami, często na próżno krytykowany przez niektórych jego generałów, między innymi Fayolle i Foch. Wręcz przeciwnie , okazał się dość dobrym dyplomatą w stosunkach z brytyjskimi, a zwłaszcza amerykańskimi aliantami w czasie wojny, ale także jako przedstawiciel Francji za granicą w latach dwudziestych . Jego rola w bitwie pod Marnąwrzesień 1914, wywodzi się z funkcji naczelnego wodza armii północno-wschodniej, odpowiedzialnego za strategiczne prowadzenie wojny i koordynację z armią angielską. Jako jedyny był w stanie przyjąć koniec odwrotu i zdecydować o dniu kontrofensywy, ale taktyka sama w sobie oczywiście spadła pod jego podwładnych: przede wszystkim Gallieniego, ale także Maunoury'ego, Franchet d'Esperey, Foch, Langle de Cary, Sarrail, Castelnau i Dubail, którzy odegrali swoją rolę w tym zwycięstwie.

Ponadto Joffre jest symbolem awansu społecznego na najwyższym szczeblu państwa. Za życia zawsze umiał znaleźć się we właściwym miejscu o właściwym czasie i podjąć swoje obowiązki: mianowanie na stanowisko szefa sztabu (1911), pałeczkę marszałkową otrzymywaną w celu uniknięcia skandalu politycznego (1916).

Pracuje

• Joseph Joffre, Mémoires du Maréchal Joffre (1910-1917) , Paryż, wyd. Urzędu,2008( 1 st  ed. 1932), 2 objętości ( ISBN  978-2-35551-010-6 ).
• Joseph Joffre, Charleroi i Marna , Paryż, Flammarion ,1938.
• Joseph Joffre, Przygotowanie do wojny i prowadzenie operacji , Paryż, Chiron, 1920
• Joseph Joffre, Foch, le Kronprinz et Lundendorf, Dwie bitwy nad Marną , Paryż, Payot, 1929

Korona

francuskie wyróżnienia

• Kawaler Legii Honorowej (7 września 1885) Oficer Legii Honorowej (26 grudnia 1895 r) Komendant Legii Honorowej (11 lipca 1903) Wielki Oficer Legii Honorowej (11 lipca 1909) Krzyż Wielki Legii Honorowej (11 lipca 1914 r)
• Medal wojskowy (26 listopada 1914)
• 1914-1918 krzyż wojenny, brązowa palma z palmą
• Medal kolonialny z klipsem „Senegal-Sudan” (1894)
• Medal Pamiątkowy Ekspedycji Tonkina (Marzec 1887)
• Oficer Zakonu Smoka Annam (1887)
• Kawaler Królewskiego Zakonu Kambodży (1887)
• Medal pamiątkowy wojny 1870-1871 (1871)

nagrody zagraniczne

• Medal za Wybitną Służbę Armii ( Stany Zjednoczone )
• Doktor honoris causa uniwersytetów Harvard (Stany Zjednoczone), Porto (Portugalia) i Coimbra (Portugalia)
• Wielki Krzyż z Naszyjnikiem Orderu Karola III ( Hiszpania , 1919)
• Komandor Orderu Czarnej Gwiazdy ( Benin )
• Order Gwiazdy Anjouan (Francja) Komandor
• Wojskowy Order Sabaudii ( Włochy )
• Order Michała Chrobrego I klasy ( Rumunia )
• Order św. Włodzimierza ( Rosja )
• Wielki Krzyż Orderu Ouissam Alaouite ( Maroko )
• Order Wielkiego Krzyża Rycerza Łaźni ( Wielka Brytania )
• Jadeitowe berło cesarza Khải Anh ( Annam , 1922)
• Wielki Krzyż Królewskiego Orderu Kambodży (1921)

hołdy polityczne

Generał de Gaulle składa hołd marszałkowi i przy kilku okazjach: Fragment przemówienia wygłoszonego w Reims 6 września 1964 r. przez generała de Gaulle'a z okazji 50. rocznicy bitwy nad Marną.

„… jeśli wojna bezwzględnie karze braki i niepowodzenia, nie szczędzi sukcesu na męstwo i cnotę. Szczęściem Francji było to, że jej armią… kierował wówczas wódz, który nie stracił równowagi. Joffre widział seria złych ciosów, które go uderzyły... ale jego samokontrola, klarowność, upór, które zasadniczo charakteryzowały jego potężną osobowość, uchroniły generała Joffre'a przed wyrzeczeniem się wodza przez miejsce, w którym zawsze mija katastrofa... Francja i jego armia zwyciężyła nad Marną, a ponieważ zwycięstwo wywołało w duszach ludzi i żołnierzy niezrównany dreszczyk emocji, ocalenie Francji w tej wojnie było zapewnione, bez względu na to, przez jakie kryzysy będzie musiał przejść przed końcem. gdy po ćwierćwieczu na Ojczyznę spadły ogromne nieszczęścia, to właśnie pewność jego losu, rozpalona na Marnie we wrześniu 1914 r., upewniła mnie o wierze i nadziei ci, którzy się nie poddają. To prawda, że ​​w życiu narodu każde działanie z przeszłości liczy się na przyszłość. Historia Francji jest tylko jedna”

Każdego roku, w rocznicę urodzin Joffre'a, politycy składają wieniec i składają hołd przed pomnikiem konnym marszałka de Rivesaltes oraz przed grobem marszałka w Louveciennes.

Hołdy, uznanie, popularność i potomność

Wiele hołdów oddano marszałkowi Joffre:

• Imię Joffrette zostało użyte, szczególnie w latach 1915-1918 na cześć zwycięzcy Marny .
• W 1918 został wybrany do Académie française na fotelu 35  ; hołd ten daje zatem podstawę do wyrażenia elekcji marszałka , czyli wyboru nieuzasadnionego zdolnościami pisarskimi kandydata.
• Eugène Kuhlmann złożył mu hołd, tworząc około 1911 roku odmianę winogron noszącą jego imię: Maréchal Joffre .
• Jego nazwę nadano rumuńskiemu ciastu wstyczeń 1920 z okazji jego wizyty w kraju.
• W Rivesaltes zostaje odsłonięty posąg jeździecki w jego podobizną 22 listopada 1931, w obecności André Maginota , ówczesnego ministra wojny .
• Jest jednym z trzech posągów „pomnika trzech marszałków”, na esplanadzie Legii Honorowej w Saint-Gaudens , ściętego w nocy 21 do22 grudnia 2018 r..
• Jej nazwa została nadana dwóm instytucjom edukacyjnym zlokalizowanym w Langwedocji-Roussillon , jej regionie pochodzenia:
  • kolegium Joffre w Rivesaltes , jego rodzinnej wiosce w Pirenejach Wschodnich;
  • a także w prestiżowym liceum Joffre w Montpellier, dawnym „Grand-lycée-Imperial”.
• W 1933 jego imię otrzymał liniowiec z Maritime Messageries , Marshal Joffre  ; statek ten był eksploatowany przez US Navy podczas II wojny światowej pod nazwą „USS Rochambeau”.
• Kilka budynków w 16 th dzielnicy Paryża (6 rue Michel-Ange , 115 rue de la Pompe , 17 Lamballe Avenue , gdzie mieszkał), kilka płyt sprawiają mu hołd.
• Wiele miejsc geograficznych, placów czy dróg miejskich nosi lub nosiło jego imię:
  • szczyt masywu Canigou w Pirenejach Wschodnich, szczyt Joffre, na wysokości 2362 metrów i położony na północ od szczytu Canigou  ;
  • malgaski miasto , Joffreville  ;
  • plac w Barcelonie (od 1922 do 1929, obecnie plac Vasquez de Mella) i obecna aleja Burbonów (od 1937 do 1942), biegnąca wzdłuż Barceloneta (portowa);
  • aleja w Brukseli , Fontenay-sous-Bois , Orsay , Rodez ..;
  • bulwar w Dijon  ;
  • duży bulwar w mieście Tamatave na Madagaskarze;
  • Parc de Charny w Quebec , Kanada  ;
  • Joffre rotunda , w Charny w Quebec , Kanada  ;
  • miejsce Amiens w Somie , z posągiem umieszczonym pośrodku rozległego ronda;
  • Place Joffre , w Paryżu , pomiędzy szkoły wojskowej i Champ-de-Mars , z jego pomnik;
  • mostu w Orlean w Loiret  ;
  • nabrzeże w Cosne-Cours-sur-Loire , Courbevoie , Douai , Gien , Lannion , nabrzeże Joffre w Lyonie ..;
  • droga on zbudowany w latach Masevaux i Thann , dla wyzwolenia w ThannSierpień 1914 ;
  • ulica w Bry-sur-Marne , rue Joffre w Liège , w Malo-les-Bains od23 marca 1919, Hennebont , Margny-lès-Compiègne , Nantes , Rennes , ulica i szkoła w Le Havre ..;
  • budynek wykorzystywany jako zakwaterowanie dla studentów w murach École Polytechnique (instalowany w Palaiseau od 1976 r.).
• „Joffre” to popularna gra karciana w Bellechasse (Quebec, Kanada).
• Swoje imię daje klasie 2003-2006 Lycée François-Arago w Perpignan, z której pochodzi.
• Canon du Maréchal cuvée z Domaine Cazes to hołd złożony marszałkowi, którego winorośl została kupiona przez rodzinę Cazes w 1927 roku.
• Wciąż jest wymieniany w kilku albumach komiksu Achille Talon .
• Jego miejsce urodzenia , przy rue du Maréchal Joffre 11 w Rivesaltes , zostało przekształcone w muzeum. To muzeum zostało zainaugurowane w dniu10 stycznia 1987 r. i ma trzy poziomy:
  • na parterze, w dawnej stajni i pracowni bednarskiej jego rodziców, dyskutuje się o jego życiu i karierze;
  • na piętrze, w mieszkaniu rodzinnym, umeblowane są niektóre pokoje: 1) gabinet wyposażony w autentyczne elementy Urzędu Marszałkowskiego zawiera brązy, obrazy historyczne i dary ofiarowane Joffre'owi przez Katalończyków z Barcelony i Ameryki Południowej; 2) w przedpokoju stroje piechoty i strój mały, które Joffre nosił podczas pobytu w Barcelonie w 1920 r.; 3) zrekonstruowano miejsce urodzenia i kuchnię;
  • strych, który służył jako mulcz, poświęcony jest bitwie nad Marną w dwóch aspektach: animowana mapa reliefowa i projekcja pokazu slajdów. Wczerwiec 2011, muzeum Rivesaltes otrzymało od Ministerstwa Kultury etykietę „Maison des Illustres”.
• Wreszcie, opierając się na napoleońskim przykładzie tytułów zwycięstwa , wielbiciele nawet wyobrażali sobie – propozycja, która nie została zrealizowana – że marszałek otrzyma tytuł „Księcia Marny”. A Clemenceau sprzeciwił się propozycji rządu brytyjskiego, aby nadać Joffre'owi tytuł szlachecki (z majoratem ).

Uwagi i referencje

Uwagi

1. Najwyższa ranga w tamtym czasie.
2. W tym samym okresie politechnikę włączyli inni przyszli marszałkowie Francji: Maunoury (1867), Foch (1871) czy nawet Fayolle (1873).
3. W Paryżu niektórzy członkowie naczelnego dowództwa i parlamentarzyści są wrogo nastawieni do promocji Joffre'a na Madagaskarze z wciąż nieznanych powodów.
4. W latach 1872-1913 służba wojskowa trwała dwa lata na każdego mężczyznę. Celem jest zrekompensowanie liczebnej przewagi Niemców.
5. Raz na zawsze, aby uniknąć przeładowania tekstu, dokładne odniesienia do doświadczenia bojowego Joffre'a odnoszą się do Conte .
6. Lanrezac, gdy tylko dowiedział się o niemieckiej penetracji Belgii,4 sierpnia, zrozumiał, że będzie miał do czynienia z armią wroga potężniejszą i szybszą niż oczekiwano. Poinformował GQG, ale bezskutecznie.
7. Maunoury jest pod rozkazami generała Gallieni, wojskowego gubernatora Paryża.
8. Nie pisał wtedy żadnej pracy; w rzeczywistości za życia opublikował dwa, odpowiednio w 1920 i 1929 roku, a następnie pośmiertnie w 1932 roku.
9. Muzeum jest otwarte w lipcu i sierpniu lub na życzenie biura turystycznego Rivesaltes przez resztę roku.

Bibliografia

1. Otwórz „  Strona główna  ” , na miejscu Polytechnique biblioteki École , Palaiseau (konsultowany w dniu 4 października 2015 ) , wybierz „ katalogi BCX ” tab  → Polytechnic w rodzinie  ”, przeprowadzić badania o" Joseph Joffre ", uzyskany wynik: " Joffre, Joseph Jacques Césaire (X 1869  ; 1852-1931) ".
2. Akta osobowe Josepha Jacques'a Césaire'a Joffre'a w Château de Vincennes. Legion Honoru n O  1368/55. Akt urodzenia: Miasto Rivesaltes, wypis z ksiąg stanu cywilnego.
3. Opowieść , s.  15.
4. Mayer 1928 .
5. Opowieść , s.  28-29.
6. Biografia Josepha Joffre'a [PDF] na stronie francuskiego Ministerstwa Obrony .
7. Opowieść , s.  31-33.
8. Opowieść , s.  53.
9. Opowieść , s.  54.
10. Opowieść , s.  56.
11. Tymowski 2000 , s.  ??.
12. Opowieść , s.  80.
13. Opowieść , s.  62.
14. A., op. cyt. , s.  68 .
15. Olt, Początek strajku guzikarzy z Oise3 marca 1909, La Brique n o  15, 2009.
16. Opowieść , s.  98.
17. Opowieść , s.  102.
18. Opowieść , s.  104.
19. Joffre musi narzucić swoją charyzmę dowódcy wojskowego, aby politycy zaakceptowali wejście generała Castelnaua, który od kilku lat zaznał wielu wrogości w środowisku polityczno-wojskowym ze względu na swoje klerykalne i nacjonalistyczne tendencje. Castelnau był szczególnie usunięty z dowództwem armii generał Louis André , ministra wojny zmaj 1900 w Czerwiec 1902( Rząd Pierre Waldeck-Rousseau ).
20. Opowieść , s.  105.
21. Joffre 1932 , s.  16.
22. Joffre 1932 , s.  108.
23. Goya 2004 , s.  ??.
24. Dywidendy Entente Cordiale: francusko-brytyjskie umowy wojskowe przed 1914 r. na terenie historycznej służby francuskiego Ministerstwa Obrony [ czytaj online ] .
25. Joffre 1932 , str.  126.
26. Maurice Naërt , Lefranc , Gratien Laxague , Jean Courbis i J. Joubert , Armie francuskie w Wielkiej Wojnie , tom.  1, t.  1: Eliminacje, Bitwa o granice , Paryż, Impr. krajowy,1936, 602  s. ( czytaj online ) , s.  91.
27. Wytyczne dotyczące stężenia wLuty 1914, opublikowane w AFGG , t.  1, t.  1: załączniki ,1922, 1026  s. ( przeczytaj online )Załącznik N O  8 s.  21 .
28. Zbiorowe , s.  87.
29. Zbiorowe , s.  85-86.
30. Zbiorowe , s.  120-121.
31. Opowieść , s.  164.
32. Opowieść , s.  126.
33. Jean-Claude Delhez , Dwanaście mitów roku 1914 , Paryż, Economica, coll.  "Tajemnice war" ( N O  2)2013, 140  pkt. ( ISBN  978-2-7178-6594-3 ) , s.  28-29.
34. Conte , s.  137.
35. Operacje w Alzacji , na stronie chtimiste.com [ czytaj online ] .
36. Opowieść , s.  143.
37. Zbiorowe , s.  111-112.
38. Bitwa pod Charleroi , na osobistej stronie internetowej [ czytaj online ] .
39. Ferro 1969 , s.  314.
40. Zbiorowe , s.  120.
41. Kapitan Georges Kimpflin, Le Premier Souffre , Paryż, Perrin, 1920 (cyt. za Fraenkel 2004 , s.  136-137).
42. Zbiorowe , s.  211.
43. Conte , s.  146.
44. Opowieść .
45. Izaak 1922 , s.  ??.
46. Opowieść , s.  276. Joffre wycofuje swoje dowództwo w celu utrzymania dobrych stosunków z brytyjskim sztabem generalnym, który nie lubi generała Lanrezaca.
47. Opowieść , s.  167.
48. Zbiorcze , str.  214.
49. Joffre 1932 , s.  ??.
50. Opowieść , s.  213.
51. Bitwa pod Marną , na stronie chtimiste.com [ przeczytaj online ] .
52. „  Szczegóły imienia JOFFRE  ” , na www.politologue.com (dostęp 18 marca 2018 ) .
53. Fraenkel 2004 , s.  165.
54. „  Limoger  ” , CNRTL (dostęp 5 lipca 2013 ) .
55. Rémy Cazals, Les mots de 14-18 , Presses Universitaires du Mirail, 2003, s.  69 w artykule „Odrzuć”.
56. Joffre, Historyczna Służba Obronna / DAA.
57. ? na stronie chtimiste.com [ czytaj online ] .
58. La Course à la mer , na stronie chtimiste.com [ czytaj online ] .
59. Jean-Louis Rizzo, Alexandre Millerand: dyskutowany socjalista, zakwestionowany minister i zdymisjonowany prezydent (1859-1943) , Paryż, L'Harmattan, coll.  „Ścieżki pamięci”,2013, 574  s. ( ISBN  978-2-343-00859-2 , informacja BNF n O  FRBNF43669612 ).
60. Charles Bugnet, Rue St Dominique i GQG czyli trzy dyktatury wojny , Paryż, Plon,1937, 335  s..
61. Bitwa o Flandrię, 1914, oddziały francuskie, angielskie i belgijskie dowodzone przez Joffre'a i Focha odpierają nową ofensywę niemiecką. Zwycięstwo Flandrii dopełnia zwycięstwo Marny .
62. Opowieść , s.  256.
63. Zbiorcze , str.  159.
64. Zbiorowe , s.  158-159.
65. Wznowienie ofensywy , na stronie chtimiste.com [ przeczytaj online ] .
66. Zbiorowe , s.  ??.
67. Opowieść , s.  312-313.
68. Opowieść , s.  311.
69. Opowieść , s.  319.
70. Opowieść , s.  320.
71. Zbiorowe , s.  90.
72. Conte , s.  334.
73. Zbiorcze , str.  91.
74. Pedroncini .
75. Conte , s.  340.
76. Opowieść , s.  342.
77. Opowieść , s.  347-348.
78. Zbiorowe , s.  165-167.
79. Opowieść , s.  354.
80. Conte , s.  355.
81. Opowieść , s.  357.
82. Conte , s.  381.
83. Por. anonimowy, (podporucznik François de Tessan , adiutant w Joffre), Notatki świadka, Les Grands Jours de France en Amérique, Mission Viviani-Joffre (kwiecień-maj 1917) , Paryż, Plon, 1917.
84. Opowieść , s.  399.
85. Conte , s.  411.
86. Opowieść , s.  415.
87. Opowieść , s.  419.
88. Opowieść , s.  425.
89. Opowieść , s.  431.
90. Opowieść , s.  438.
91. Opowieść , s.  438-447.
92. d'Arçais 1922 .
93. Conte , s.  441.
94. Stan Stan Paryż , certyfikat śmierć n O  366 stycznia 1931Rejestr cywilna 7 th  dzielnicy Paryża .
95. L'Express du Midi du10 stycznia 1931, dostępny online [PDF] .
96. Generał Desmazes, przedmowa Generał Weygand, Joffre, Zwycięstwo charakteru ,1955, Przedmowa
97. Przemówienie Hamlaoui Mekachera, Ministra Spraw Weteranów z okazji 90 th  rocznica zwycięstwa Marna - Hołd marszałka Joffre ,28 września 2004 r., dostępny na stronie MON [ czytaj online ] .
98. Zbiorowe , s.  113.
99. "  Polityczne hołdy dla marszałka Joffre  " ,2020
100. "  Maréchal Joffre  " , na lescepages.free.fr .
101. Joseph Calmette i Gabriel Vidal, Le Roussillon na przestrzeni wieków: chronologia i komentarze , Toulouse, Édouard Privat, coll.  „Mała biblioteka historii, geografii i archeologii regionu”,1944, 50  pkt. W-16 (zawiadomienie BNF n O  FRBNF31572862 ).
102. „  Kto ściął głowy marszałkom Saint-Gaudens?”  " , La Dépêche du Midi , na stronie ladepeche.fr ,22 grudnia 2018 r.(dostęp 12 marca 2020 r . ) .
103. „  Szczyt Joffre na mapie IGN  ” na Geoportalu ..
104. (ca) Museu d'Historia de Catalunya, Flames a la frontera. Catalunya i la gran guerra , Barcelona, Generalitat de Catalunya ,2018, 167  s. ( ISBN  9788439397434 ) , rozdz.  4, s.  106.
105. „  Lista nazw ulic według dzielnicy  ” , strona internetowa miasta Dunkierka [PDF] , na ville-dunkerque.fr (dostęp 12 marca 2020 r . ) .
106. [Texier 1988] Alain Texier, Czym jest szlachetność? - Histoire et droit , Paryż, wyd. Tallandier, płk .  "Podejścia",1988, 601  s. ( ISBN  2-235-01780-0 i 978-2235017800 ) , s.  430.
107. Jacques Jourquin , Marszałkowie Wielkiej Wojny (1914-1918): słownik porównawczy i portrety skrzyżowane , Wydania 14-18,2008( czytaj online ) , s.  61.

Zobacz również

Bibliografia

 : dokument używany jako źródło tego artykułu.

• André d'Arçais, Z marszałkiem Joffre na Dalekim Wschodzie , t.  8-10 ( 7 th  okres), Revue des Deux Mondes,1922( przeczytaj online ).
• René Benjamin Marszałek Joffre, a następnie niepublikowanych stron i historii XXXV th Fotel Félix Alcan, 1928, „Les Quarante” kolekcji Les Paroles du Marechal Joffre Les Cahiers Libres, 1929.
• André Bourachot , Joffre: od przygotowań do wojny do hańby, 1911-1916 , Paryż, Bernard Giovanangeli,2010, 255  pkt. ( ISBN  978-2-758-70059-3 , OCLC  705730793 ).
• Kolektyw , 14-18 - Umrzeć za Ojczyznę , Paryż, Éditions du Seuil ,2007( 1 st  ed. 1992) ( ISBN  978-2757806227 ).
• Arthur Conte , Joffre , Olivier Orban,1991( ISBN  978-2262014414 ). 
• Jean Fabry , Joffre i jego przeznaczenie , Paryż, Charles Lavauzelle,1931.
• Marc Ferro , Wielka Wojna , Paryż, Editions Gallimard ,1969( ISBN  978-2070325832 ).
• Marc Ferro i in. , Bracia z okopów , Paryż, Tempus,2006( ISBN  978-2262025991 ).
• Marc Corelli, Mémoires du Général Joffre w ołowiu , Paryż, 1917
• René Benjamin, Le Maréchal Joffreles Quarante , Paryż, Felix Alca, 1928
• Patrick Garreau, 1914, Europa rozgrywa się na Marne , Paris, Economica,2004( ISBN  978-2717849462 ).
• Michel Goya, The Chair and Steel , Paryż, Éditions Tallandier ,2004( ISBN  978-2847341638 ).
• Jean-Paul Huet, Joseph Joffre (1852-1931), zwycięzca Marne , Anovi,2004( ISBN  978-2914818032 ).
• Jules Isaac , Joffre i Lanrezac - komentarze krytyczne badania nad rolą 5 th  armii (sierpień 1914) , Paryż, Ed. Chiron,1922.
• Emile Mayer, Trois Maréchaux, Joffre, Gallieni and Foch , Paryż, Gallimard,1928( ISBN  978-2070243280 )
• Guy Pedroncini , Journal de marche de Joffre (1916-1919) , Paryż, Service historique de l'Armée de Terre,1990( ISBN  978-2863230657 ).
• Guy Pedroncini, Prezentacja bitwy pod Verdun ( czytaj online [PDF] ).
• Rémy Porte , Joffre , Paryż, Perrin,2014, 426  s. ( ISBN  978-2-262-03443-6 , OCLC  881846426 ).
• Antoine Prost i Jay Winter, Penser la Grande Guerre, esej o historiografii , Paryż, Éditions du Seuil,2004( ISBN  978-2020540391 ).
• Frédéric Rousseau, The Censored War, Historia europejskich bojowników z lat 14-18 , Paryż, éditions du Seuil,2003( ISBN  978-2020612586 ).
• Michał Tymowski "  Slave z Quiquandon dowódcy  " Afrykanistycznego Cahiers , N O  158,2000.
• Komendant Muller, Joffre et la Marne , Paryż, Crès et cie, 1931
• General Desmazes, przedmowa generała Weyganga, J oferuje: zwycięstwo charakteru , Editions Latines, 1955
• Henri Lavedan, generał Joffre , Editions Perrin, Paryż, 1915 19
• Claude Colomer, Joffre le colonial , SASL, 2008
• Raymond Recouly, Joffre , edycje Portique, 1931
• Podpułkownik Charles Bugnet, Joffre , Maison Alfred Mane, 1932
• Pierre Varillon, Joffre , Paryż, Arthème Fayard,1956.

Powiązane artykuły

• Marszałek Francji
• mobilizacja francuska 1914
• Liceum Joffre w Montpellier
• Ciasto Joffre stworzone w hołdzie M al Joffre
• Przypadek 15 -tego  ciała

Linki zewnętrzne

• Ewidencja organów  :
  • Plik wirtualnego organu międzynarodowego
  • Międzynarodowy identyfikator standardowej nazwy
  • Biblioteka Narodowa Francji ( dane )
  • Uczelniany system dokumentacji
  • Biblioteka Kongresu
  • Gemeinsame Normdatei
  • Królewska Biblioteka Niderlandów
  • Biblioteka Narodowa
  • Biblioteka Uniwersytecka w Polsce
  • Biblioteka Narodowa Katalonii
  • Czeska Biblioteka Narodowa
  • Biblioteka Narodowa Grecji
  • Identyfikator WorldCat
  • ŚwiatKot
• Uwagi w ogólnych słownikach lub encyklopediach  :
  • Brockhaus Enzyklopädie
  • Biografia niemiecka
  • Dizionario di Storia
  • Enciclopedia italiana
  • Enciclopedia De Agostini
  • Encyklopedia Britannica
  • Encyklopedia Universalis
  • Encyklopedia Treccani
  • Gran Enciclopèdia Catalana
  • Szwedzka encyklopedyna
  • Proleksis encyklopedija
  • Sklep norske leksikon
  • Visuotinė lietuvių enciklopedija
• Zasoby audiowizualne  :
  • Allocyna
  • (pl)  Internetowa baza filmów
• Zasoby literatury  :
  • Akademia Francuska (członkowie)
• Zasoby dotyczące sztuk pięknych  :
  • (pl)  Narodowa Galeria Portretu
• Zasoby badawcze  :
  • Nauczona Francja
• Joffre Joseph (X1869) , na terenie biblioteki École Polytechnique .
• Joffre, Joseph Jacques Césaire (X 1869; 1852-1931) , na terenie biblioteki École Polytechnique.