Wielki terror - albo Wielki Terror - były czasem masowych represji politycznych w ZSRR w drugiej połowie 1930 roku . Całkowicie zdominowany przez osobowości Stalina , az Partii Komunistycznej następnie wykorzystywane więzienia, deportację i kary śmierci na szeroką skalę w celu wyeliminowania jego rzeczywistych lub domniemanych przeciwników politycznych .
Większość historyków podkreśla specyfikę Jeżowszczyny w porównaniu z innymi falami represji okresu stalinowskiego . Brytyjski historyk Orlando Figes podsumowuje obecny punkt widzenia:
Nadzwyczajny, nawet w miarach stalinowskiego reżimu, Wielki Terror nie był falą rutynowych masowych aresztowań, jak te, które przetoczyły się przez cały kraj w okresie rządów stalinowskich , ale wyrachowaną polityką kolektywu. Nie zadowalając się już więzieniem swoich prawdziwych lub wyimaginowanych „wrogów politycznych”, Stalin nakazał policji wyprowadzanie mężczyzn z więzień lub obozów pracy na egzekucję. W ciągu dwóch lat, w latach 1937-1938, według niepełnych statystyk, za „przestępstwa przeciwko państwu” stracono oszałamiającą liczbę co najmniej 681.692 osób, a prawdopodobnie znacznie więcej. W tych samych latach ludność obozów pracy i osiedli Gułagów wzrosła z 1.196.369 do 1.881.570, nie biorąc pod uwagę 140 tysięcy zabitych przynajmniej w samych obozach i nieznanej liczby zabitych podczas transportu do obozów. "
Po „ Zjeździe zwycięzców ” z 1934 r., kiedy Stalin ogłosił, że „człowiek jest najcenniejszym kapitałem” , każdy, kto postrzegany jest jako zagrożenie dla reżimu, jest systematycznie ścigany i wciągany przez represyjny system, który się rozrasta ( gułag ). Większość historycznych przywódców komunistycznych i duża liczba wyższych oficerów Armii Czerwonej była pierwszymi ofiarami polityki stalinowskiej. Jednak represje uderzają nie tylko w rewolucyjną starą gwardię, ale rozciągają się na całe społeczeństwo.
Czystki rozpoczęły się przed dojściem do władzy Stalina. Mają one na celu przede wszystkim drastyczną eliminację towarzyszy, którzy nie „zasługują” na członkostwo w partii, „karierowiczów” i „egoistów”. Na przykład dla urzędników państwowych czystka oznacza zanik wszelkiej nadziei na awans. Utrata przynależności do „awangardy proletariatu” pociąga za sobą co najmniej utratą przywilejów nomenklatury , ale może mieć bardziej dramatyczne konsekwencje, takie jak więzienie dla najbardziej błahych powodów, nawet wewnętrzne wygnanie., Deportację do " Archipelagu Gułag ”, praca przymusowa lub egzekucja doraźna.
W latach 1929-1931 ponad 250 000 komunistów zostało wykluczonych z partii, wielu za „prawicowe odchylenie”. 28 kwietnia 1933Komitet Centralny KPZR po raz kolejny ogłasza zakrojoną na szeroką skalę kampanię mającą na celu czystki w Partii w celu kontrolowania rekrutacji jej członków. Pod koniec 1936 r., jeszcze przed rozpoczęciem wielkich czystek, KPZR miała tylko 1 450 000 członków, co oznacza spadek o 750 000 w ciągu czterech lat. W 1937 r., pierwszym roku generalnej czystki, z rejestrów zniknęło 500 tys. członków. Spośród 139 tytularnych i zastępców wybranych do komitetu centralnego przez „ Zjazd Zwycięzców ”, 98 zostało aresztowanych i prawie wszystkich straconych. To samo dotyczy 1108 z 1966 delegatów na ten sam kongres. Czystka jest szczególnie ważna w regionie moskiewskim.
Zabójstwo Siergieja Kirowa ,1 st grudzień 1934, oznacza koniec nieśmiałej politycznej odwilży w 1934 roku i, według niektórych historyków, początek Wielkiego Terroru. Odczyt ten jest jednak kwestionowany przez stosunkowo duże opóźnienie między śmiercią Kirowa a faktycznym rozpoczęciem Wielkich Czystek.
Zaledwie kilka godzin po śmierci Kirowa, Stalin napisał w swoim ręku dekret, znany jako „ustawy z dnia 1 st grudnia”, który znacznie utwardza proces dochodzenia: zamknięcie dochodzenia w sprawach o terroryzm w dziesięć dni oskarżonych pozostawione w ciemności zarzuty przeciwko nim do dnia poprzedzającego rozprawę itp. 16 grudnia 1934, Lew Kamieniew i Grigorij Zinowiew zostają aresztowani. 29 grudniaw Leningradzie 14 osób skazano na śmierć za bezpośredni udział w zamachu na Kirowa. 16 stycznia 1935Proces odbywa się w moskiewskim ośrodku, w którym oskarżeni są skazani na pięć lub dziesięć lat łagru. Polowanie na terrorystów rozprzestrzeniło się w całym ZSRR. W ciągu następnych trzech miesięcy w Leningradzie aresztowano prawie tysiąc „ zinowiewistów ” , niektórzy z nich za „współudział moralny” w śmierci Kirowa. Ze swojej strony Oleg Chlewniouk przyjmuje postać 6501 ofiar prawa1 st grudnia w ciągu jednego miesiąca grudzień 1934.
Od 1936 r. w Moskwie zorganizowano kilka spektakularnych procesów, aby przekonać krajową i zagraniczną opinię publiczną o istnieniu rozległego spisku antysowieckiego i posłużyć jako przykład dla procesów toczących się w pozostałej części kraju. Oparte wyłącznie na zeznaniach oskarżonego, na ogół wydobytych za pomocą tortur , procesy są fikcją. Niemal wszyscy bolszewicy na pierwszym planie podczas rewolucji rosyjskiej 1917 roku lub w rządzie Lenina zostali wtedy wyeliminowani. Jeśli chodzi o Lwa Trockiego , na wygnaniu w Meksyku , został zamordowany przez sowieckiego agenta21 sierpnia 1940. Spośród starych bolszewików tylko Wiaczesław Mołotow , Michaił Kalinin i Stalin przeżyli te czystki.
Z 19 sierpnia 1936 w 23 sierpnia 1936Trwa proces „Trockistowsko-Zinowiewowskiego Centrum Terrorystycznego”. Lew Kamieniew , Grigorij Zinowiew i czternaście innych osobistości są oskarżani o odpowiedzialność za zabójstwo Siergieja Kirowa wgrudzień 1934oraz za spiskowanie zamachu na Stalina i członków Biura Politycznego w celu przywrócenia kapitalizmu z pomocą faszystów niemieckich i japońskich. Dowody są oczywiście sfałszowane, w szczególności te świadczące o spotkaniu synów Lwa Trockiego z „spiskowcami”, ale wszyscy oskarżeni przyznają się do winy. 24 sierpnia 1936wyrok zostaje wydany: wszyscy oskarżeni zostają uznani za winnych i skazani na śmierć. Są wykonywane w ciągu dwudziestu czterech godzin.
W telegramie z 25 września 1936w Biurze Politycznym Stalin oświadczył: „Uważamy, że jest absolutnie konieczne i pilne powołanie towarzysza Jeżowa na stanowisko komisarza ludowego spraw wewnętrznych. Jagoda wyraźnie pokazał, że nie jest w stanie zdemaskować bloku trockistowsko-zinowjewskiego. W tym przypadku Oguépéou spóźnia się cztery lata. Zauważyli to wszyscy działacze partyjni i większość przedstawicieli NKWD” . 30 września 1936, Nikołaj Iejow zastępuje Guenricha Jagodę (oficjalnie przeniesionego Ludowego Komisarza Poczty) na czele NKWD.
W Styczeń 1937Odbywa się drugi proces, „Trockistowskie Centrum Rezerwy Antysowieckiej”. Wyrok jest taki sam jak w pierwszym procesie: siedemnastu oskarżonych zostaje uznanych za winnych i, z jednym wyjątkiem, wszyscy skazani na śmierć.
Podczas lutowego posiedzenia KC -Marzec 1937, po gorących debatach Stalin, Mołotow i Jeżow zdobywają zwolenników umiarkowanej linii. Uzyskują natychmiast aresztowanego szefa Nikołaja Bucharina i Aleksieja Rykowa (ich były kolega Michaił Tomski popełnił samobójstwo).
W Czerwiec 1937, Michaił Tuchaczewski i sześciu innych oficerów również zostało osądzonych i straconych. Około dwóch trzecich generałów zostało wówczas wyeliminowanych, co dramatycznie osłabiło dowództwo sowieckich sił zbrojnych. W 1961 roku, podczas polityce stalinizacją prowadzony przez Chruszczowa , w XXII XX Zjeździe KPZR się rehabilituje ujawniające brak prób przed przywódcami armii i że Biuro Polityczne podjęło decyzję o likwidacji.
W Marzec 1938, Bucharin, Rykow i Jagoda są z kolei osądzeni za utworzenie „bloku prawicowców i trockistów”. Wszyscy oskarżeni zostają uznani za winnych iz jednym wyjątkiem wszyscy straceni. Według „ Prawdy ” werdykt witany jest demonstracją powszechnej radości.
Procesy moskiewskie sygnalizują początek masowych czystek. Najbardziej gwałtowna faza ma miejsce od końca 1936 do 1938 i zbiega się z Yejovschina . W ciągu tych dwóch lat represje pozostawiły ponad dwa miliony ofiar, w tym 725 000 egzekucji. Operacyjny n O 00447 z31 lipca 1937, który nakazał represjonowanie „elementów antysowieckich i społecznie niebezpiecznych”, zapoczątkował masowe czystki. Yejov nakazuje tamtejszej tajnej policji rozstrzelanie minimum 75 950 osób i wysłanie 193 000 do Gułagu .
Prawie milion ludzi zostaje straconych przez szwadrony, a jeszcze więcej trafia do więzień lub obozów w Gułagu: wielu nie przeżyje. Szacunki dotyczące liczby ofiar są bardzo zróżnicowane. Dla Roberta Conquesta Wielki Terror spowodowałby co najmniej sześć milionów aresztowań, trzy miliony egzekucji i dwa miliony zgonów w obozach Gułagu. Liczby, które historycy rewizjonistyczni uważają za przewartościowane; to z sowieckich archiwów dostępnych dla badaczy od 1989 roku. W tym roku szef KGB zapewnił, że w tych latach wielkich czystek nie było więcej niż milion aresztowań. Tablica egzekucji sprowadza liczbę wyroków śmierci za te lata do 681.692 w sumie około 800 000 (dokładnie 799 455) w latach 1921-1953. Jednak w 1993 r. Nicolas Werth, współautor w 1997 r. Księgi czarnej Komunizm opublikował jeszcze niższe szacunki: „być może pół miliona egzekucji” z łącznej liczby 642 980 w latach 1921-1954.
Wielu „ wrogów ludu ” jest ściganych pod zarzutem sabotażu gospodarczego, przynależności do trockizmu lub udziału w zagranicznej działalności wywrotowej. Wielu lokalnych przywódców partyjnych jest denuncjowanych i oskarżanych o nadużycie władzy.
Jesień 1938 r. oznaczała koniec „Wielkiego Terroru”. WListopad 1938, masowe egzekucje nagle dobiegają końca. W słowach Nicolas Werth , „Wielki Terror przestał gdyż zaczęło: na rozkaz Stalina” , po gwałtownej krytyki funkcjonowania NKWD (nieprzestrzegania kodeksu postępowania karnego)17 listopada 1938 i spowiedź od Yejova dnia 23 listopadaw którym uznaje swoją całkowitą odpowiedzialność i prosi o zwolnienie go ze swojej misji. W XVIII XX Zjeździe, Jeżow nie jest jeszcze wybrany do Komitetu Centralnego. Jeżow, po raz pierwszy zdegradowany do stopnia Komisarza Ludowego ds. Transportu Rzecznego w dniu21 sierpnia 1939, a rozstrzelany w 1940 roku, został zastąpiony przez jego zastępcę Ławrentija Berię .
Jednak praktyka arbitralnych aresztowań trwała do śmierci Stalina. Według Anne Applebaum , lata 1937-1938 nie były ani najbardziej śmiercionośnymi latami w historii obozów, ani też okresami największej ich rozbudowy. Rok 1937 to jednak „przełom”: do tej pory miejsca, gdzie ludzie giną przypadkowo i z obojętności, sowieckie więzienia zamieniają się w mordercze obozy, w których ludzie zabijają celowo i masowo.
Eliminacja dużej liczby zdolnych oficerów Armii Czerwonej podczas czystek jest powszechnie uważana za jedną z głównych przyczyn początkowych klęsk sowieckich w obliczu ataku na nazistowskie Niemcy w operacji Barbarossa latem 1941 r.
„Od maja 1937 do września 1938 r. represjom poddano prawie połowę dowódców pułków, prawie wszystkich dowódców brygad, wszystkich dowódców korpusów wojskowych i dowódców rejonów wojskowych, członków wojskowych sowietów i szefów jednostek politycznych. dyrekcje okręgów wojskowych, większość komisarzy politycznych korpusu wojskowego, dywizji i brygad, prawie jedna trzecia komisarzy pułkowych, wielu nauczycieli szkół wojskowych. "
- Michel Heller i Aleksandr Nekrich, Utopia u władzy - Historia ZSRR od 1919 do współczesności, s. 254 .
„W ciągu dwóch lat czystka zmiecie z powierzchni ziemi 11 zastępców komisarzy ds. obrony, 75 z 809 członków Naczelnej Rady Wojskowej, 8 admirałów, 2 z 4 pozostałych marszałków, 14 z 16 generałów armii, 9/ 10 generałów e- korpusu, 2/3 generałów dywizji, ponad połowa generałów brygady, 35 000 oficerów. "
- Michel Laran i Jean-Louis Van Regemorter , Rosja i były ZSRR od 1914 do dnia dzisiejszego, s. 115 -116.
Jednak Goebbels donosi, że chociaż początkowo była to również opinia Hitlera , później zmienił zdanie:
„ Führer po raz kolejny wyjaśnia sprawę Tuchaczewskiego i wyraża opinię, że całkowicie się myliliśmy wtedy, gdy sądziliśmy, że Stalin w ten sposób zrujnuje Armię Czerwoną. Wręcz przeciwnie: Stalin pozbył się wszystkich środowisk opozycyjnych Armii Czerwonej iw ten sposób zdołał zapewnić, że w tej armii nie ma już defetystycznego nurtu. […] W odniesieniu do nas Stalin ma tę dodatkową zaletę, że nie ma opozycji społecznej, ponieważ bolszewizm zdławił ją także podczas likwidacji w ostatnich dwudziestu latach. [...] Bolszewizm w porę wyeliminował to niebezpieczeństwo i w ten sposób może skierować całą swoją siłę przeciwko wrogowi”
- Joseph Goebbels , Journal, 8 maja 1943 .
To opinia Hitlera, który zdaje się rzutować swój polityczny punkt widzenia na ZSRR, zaniedbując umiejętności techniczne i strategiczne, jak to robił wobec własnych generałów. Pomimo tych czystek większość źródeł wojskowych oceniła potencjał Armii Czerwonej jako zawsze wyjątkowy, co ilustruje jej zwycięstwo nad wtargnięciem wojsk japońskich na granicę mandżurską w latach 1938-1939. To właśnie podczas sowieckiej próby inwazji na Finlandię, mały kraj, o którym Stalin myślał, że szybko sobie radzi, słabość „oczyszczonej” Armii Czerwonej ujawniła się podczas „wojny zimowej” 1939-1940.
Poza tym, oprócz aspektu politycznego, czystki przyczyniły się również do odmłodzenia armii i zastąpienia wielu kadr niższych i średnich szczebli nowymi kadrami, które na ogół posiadały wykształcenie średnie lub nawet wyższe. Rosyjski pisarz Aleksander Zinowjew , który walczył w Armii Czerwonej, twierdzi, że nawet jeśli aresztowanie wysokich rangą dowódców wojskowych miało z pewnością tragiczne konsekwencje na początku wojny, to odmłodzenie i wzrost związanego z tym poziomu kulturowego i intelektualnego decydujący czynnik zwycięstwa:
„W złu jest element dobra. Dzięki tym represjom i porażkom na początku wojny poziom wyszkolenia oficerów wzrósł. Tak tak ! Szereg mężczyzn z wykształceniem średnim i wyższym objęło dowództwo plutonów, kompanii, batalionów, pułków. […] Jeśli chcesz wiedzieć, to absolwenci mojej szkoły wygrali tę wojnę. "
Tak czy inaczej, rzekome osłabienie Armii Czerwonej przez te czystki było jednym z powodów, dla których francuskie rządy Édouarda Daladiera i angielskie rządy Neville'a Chamberlaina wyrzekły się trójstronnego sojuszu między Francją, ZSRR i Wielką Brytanią skierowanego przeciwko nazistowskiemu zagrożeniu, ze Związkiem Radzieckim postrzeganym jako niezdolne do bycia skutecznym w takim sojuszu.
Pierwsza rehabilitacja miała miejsce po upadku Nikołaja Jeżowa pod koniec 1938 r. Od razu powołany Ławrientij Beria ogłosił rewizję aresztowań dokonanych z upoważnienia jego poprzednika. W 1940 r. zrewidowano 1,5 miliona spraw: złamano 450 000 wyroków skazujących, zamknięto 128 000 akt, zwolniono 30 000 osób z więzień i 327 000 z obozów gułagów . Doprowadziło to wielu do odzyskania wiary w sowiecki system prawny, dając w ten sposób piękną rolę Stalina i Jeżowa, jaką ostatecznie zdemaskował złoczyńca.
24 lutego 1956Na koniec XX XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego , Nikita Chruszczow , a głową państwa, potępia represje stalinowskie w przemówieniu odbyła się za zamkniętymi drzwiami przed samymi radzieckich delegatów; bratnie partie komunistyczne są następnie proszone o opuszczenie sali. Tajne przemówienie zostało jednak upublicznione miesiąc później. Chruszczow mówi, że czystki były „nadużyciem władzy” Stalina i miały katastrofalne skutki dla kraju. W tym samym przemówieniu przyznaje, że kilka ofiar czystek było niewinnych, a zeznania zostały uzyskane za pomocą tortur .
Potępienie stalinowskich represji pozwala Chruszczowowi, członkowi Biura Politycznego naStyczeń 1938, odsunie swoich oponentów, którzy brali udział w czystkach, i tym samym zyskuje stanowisko Prezesa Rady Ministrów.
Ostatnia rehabilitacja, podobnie jak ta Nikołaja Bucharina , miała miejsce w 1988 roku.
: dokument używany jako źródło tego artykułu.