Narodziny |
22 lipca 1878 r. Warszawa ( Królestwo Kongresowe , Imperium Rosyjskie ) |
---|---|
Śmierć |
7 sierpnia 1942(lat 64) Obóz zagłady w Treblince |
Imię i nazwisko | Henryk goldszmit |
Pseudonimy | Stary Doktor, Pan Doktor, Janusz Korczak |
Narodowości |
polski rosyjski |
Szkolenie |
Latający Uniwersytet Cesarski Uniwersytet Warszawski ( d ) Uniwersytet Warszawski (1898-1905) |
Zajęcia | Pedagog , pediatra , autor literatury dziecięcej , scenarzysta , pisarz , pedagog , lekarz |
Pracował dla | Szpital dziecięcy rodzin Bersohnów i Baumanów (1905-1912) , Wszechnica Wolna Polska ( w ) , Cesarska Armia Rosyjska , szpital wojskowy , Polskie Siły Zbrojne |
---|---|
Obszary | Medycyna , pedagogika |
Religia | judaizm |
Konflikty |
Wojna rosyjsko-japońska I wojna światowa Wojna radziecko-polska |
Nagrody |
Janusz Korczak (ur22 lipca 1878 r., martwy 6 sierpnia 1942), pseudonim Henryk Goldszmit , jest polskim pediatrą , pedagogiem, pedagogiem i pisarzem . Przed II wojną światową był jedną z najsłynniejszych postaci edukacji dziecięcej . Pozostawia swoje imię potomnym za swoją pracę edukacyjną, literaturę dziecięcą i zaangażowanie na rzecz praw dziecka . Jest uznawany za prekursora i inspirację Konwencji Praw Dziecka .
Wielki świadek swoich czasów, całe życie walczył w obronie i zapewnieniu szacunku dziecku, dopóki świadomie nie zdecydował się na deportację do Treblinki wraz z dziećmi żydowskimi ze swojego sierocińca.
„O wielkości człowieka świadczy fakt, że Korczak dobrowolnie oddał życie za swoje przekonania. Ale to nie ma znaczenia w porównaniu z siłą jego przesłania. "
- Bruno Bettelheim , cytowany w Z Biblii do Talmudu , s. 287
Historia życia Janusza Korczaka (z urodzenia Henryk Goldszmit) została opisana w wielu książkach. Film Korczak przez Andrzeja Wajdy opowiada o swoim życiu i częściowo jego deportację z nią osieroconego przez hitlerowców w Treblince .
Urodzony w zasymilowanej rodzinie żydowskiej w Warszawie, z dziadkiem szklarzem i innym lekarzem, ma za matkę Cecylię Gebicką wywodzącą się z kaliskiej gminy żydowskiej , a za ojca Józefa Goldszmita (1846-1896), prawnika i zwolennika Haskali żydowski ruch postępowy . Kiedy się urodził, jego rodzina nie zadbała o wpisanie go do księgi urodzeń, stąd późniejsza trudność w ustaleniu jego roku urodzenia (1878 lub 1879). Henryk ma siostrę Annę.
Rodzina Goldszmitów mieszka w różnych miejscach Warszawy: Bielańska 18 (prawdopodobnie jego miejsce urodzenia), Krakowskie Przedmieście 77, Miodowa 19, Plac Krasińskich 3, Nowosenatorska 6 (obecnie Rue Molière). Lata szkolne (1886-1897) spędził przy rue Freta Augustyna Szmura. Miał francuską guwernantkę do 7 roku życia. Potem idzie do VIII th Liceum Władysława IV Wazy. W szkole, podobnie jak wszyscy w rosyjsko okupowanej części Polski , był rosyjski. Zapamięta przede wszystkim całkowity brak szacunku dorosłych do dzieci i głęboką nudę.
W 1890 r. jego ojciec został internowany w zakładzie dla obłąkanych w Tworkach w centrum Pruszkowa , który pochłonął rodzinne rezerwy pieniężne iw wieku 12 lat Henryk musiał utrzymać zrujnowaną rodzinę. Zostaje tutorem i dzięki temu odkrywa pedagogikę. Schroni się w wyobraźni , pisze wiersze , prowadzi dziennik . Powieść, którą później z niej zaczerpnął (1913) Wyznanie motyla , opisuje jego życie jako nastolatka , który przez sześć lat mierzył się z szaleństwem ojca.
Jego babcia i jedyna powierniczka zmarła, gdy miał 14 lat. W 1896 roku jej ojciec popełnił samobójstwo , pozostawiając rodzinę bez środków do życia i zmuszony do opuszczenia przestronnego mieszkania, w którym mieszkała. Po śmierci ojca, w wieku około 17-18 lat, warunki bytowe znacznie się pogorszyły i musiał tym bardziej zacząć pracować, udzielając korepetycji na utrzymanie matki i siostry.
Henryk napisał powieść „ Samobójstwo” oraz artykuł humorystyczny „ Węzeł gordyjski ” ( Wezel Gordyjski ), którego publikację w tygodniku satyrycznym ( Kolce : Ciernie) w rosyjskim liceum (Warszawa znajdowała się wówczas pod okupacją rosyjską), gdzie był uczniem ostatnie zajęcia, pod pseudonimem Hen, wyznaczają początek jego kariery jako zaangażowanego dziennikarza .
W 1898 rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Warszawskim . W tym samym roku z okazji konkursu literackiego organizowanego przez „ Kurier Warszawski ” wysłał czteroaktowy dramat Ktoredy? (Gdzie?), I bierze pseudonimu z „Korczaka”, arystokratyczny polską nazwę z postacią z powieści przez Józefa Ignacego Kraszewskiego . Dramat otrzymuje wyróżnienie. Henryk Goldszmit zostaje członkiem Stowarzyszenia Wolnych Bibliotek dla Dzieci i Młodzieży Robotniczej.
W 1899 przebywał w Szwajcarii i tam studiował twórczość pedagoga Johanna Heinricha Pestalozziego , zwanego ojcem szkoły ludowej.
W 1900 r. „Korczak zaprzyjaźnił się z Ludwikiem Licińskim (pl) , młodym poetą i etnografem ; razem odwiedzają biedne dzielnice Warszawy i interesują się materialnymi i moralnymi warunkami życia dzieci. Reportaż Korczaka Nedza Warszawy przedstawia jego obserwacje i przemyślenia. W recenzji „ Wędrowiec ” publikowany jest cykl siedmiu artykułów Korczaka: „ Dzieci i Wychowanie ” (Dzieci i wychowanie), w których zarysowane są pewne zasady, które rozwinie później („Dziecko jest rozpoznawane jako mężczyzna, a do bądź z kim trzeba się liczyć i żeby nie być trzymanym na smyczy… ”)”.
W 1901 r. opisał niedolę dzieci najbiedniejszych, porzuconych, zaniedbanych czy tzw. zdeprawowanych i poświęcił im swoją pierwszą książkę Les enfants de la rue . W latach 1898-1905 opublikował łącznie 480 artykułów, esejów i seriali.
W 1904 został zatrudniony do opieki nad dziećmi żydowskimi w obozie wypoczynkowym w Michałówce.
ten 17 marca 1905uzyskał stopień naukowy lekarza. Ledwie ukończył studia, został zmobilizowany jako lekarz wojskowy w armii rosyjskiej na wojnę rosyjsko-japońską , gdzie pracował w pociągu medycznym i dlatego wyjechał na Daleki Wschód . Następnie jest nauczycielem w szkole dla chłopców chrześcijańskich w Wilhelmowcach. W tym samym roku opublikował Les enfants de salon , którego sukces uczynił go słynnym młodym pisarzem.
Po powrocie w 1906 r. pracował jako pediatra w warszawskim szpitalu dla ubogich dzieci przy ul. Śliskiej 51. Otwiera również prywatną praktykę. Pełen pasji i oddania stał się rozchwytywanym lekarzem. Współpracuje z neurologiem Samuelem Goldflamem, z którym wspiera wiele spraw społecznych.
W 1907 wziął udział w obozie letnim , aby nauczyć się roli wychowawcy. Następnie udał się na wyjazd studyjny do Berlina , a następnie śladami Johanna Heinricha Pestalozziego do Szwajcarii. Odwiedzając kraj, bardzo interesują go szkoły, szpitale dziecięce, a także bezpłatne czytelnie dla dzieci. Wśród jego artykułów i esejów (jeden z nich ma francuski tytuł: „ Savoir vivre ” ), dzieje się „ Szkoła życia ” i jest publikowana w dwóch czasopismach. Byłby to jego pierwszy prawdziwy wkład edukacyjny.
W 1909 r. w ramach pracy na rzecz Towarzystwa Sierot poznał nauczycielkę Stefanię Wilczyńską . Dzieli się z nim swoim marzeniem o zbudowaniu idealnego miejsca dla biednych dzieci. Pisze obozy wakacyjne . W tym samym roku został wtrącony do więzienia przez carskie represje wobec polskiej inteligencji i przebywał tam przez dwa miesiące. Dzięki zebranym funduszom rozpoczęto zakładanie jego dzieci. Korczak wyjeżdża na półroczny wyjazd studyjny do Paryża , doStyczeń 1911, potem miesiąc w Londynie .
W latach 1911-1912 zainaugurowany został jego Dom Sierot (La Maison des Orphelins) przy rue Krochmalna 92 w Warszawie. Wita żydowskie sieroty i jest jednym z najpiękniejszych sierocińców w Europie, z łazienkami i centralnym ogrzewaniem (oburzającym wówczas luksusem), zaprojektowanym przez Korczaka, zbudowanym i działającym dzięki filantropijnym funduszom gminy żydowskiej. Jej projekt edukacyjny jest awangardowy; zakład pilotażowy jest mieszany . Janusz Korczak opuszcza stanowisko w szpitalu dziecięcym, by przejąć kierownictwo ze Stefanią Wilczyńską. Mieszka tam w pokoju na poddaszu pod dachem i spędza dwa lub trzy dni w tygodniu w Naszym Domu, gdzie jest dyrektorem oświaty.
W szczególności opublikował La Gloire i Une Semaine de Malheur de l'Ecole Stasio .
Tam utworzył „ Republikę Dziecięcą ” z własnym Sejmem , Trybunałem i Dziennikiem iw konsekwencji ograniczył swoją działalność lekarską. W 1911 zrezygnował z zakładania rodziny.
W 1914 r. został ponownie zmobilizowany, najpierw w rosyjskim szpitalu polowym, potem w Kijowie, gdzie spotkał Marynę Rogowską-Falską (pl), która następnie prowadziła przytułek dla bezdomnych dzieci i zaapelowała do niego o przywrócenie porządku w jego zakładzie, gdzie wzburzenie dzieci-ofiar wojny łagodzi Korczak, który z powodzeniem ustala zasady działania samorządu pedagogicznego, który założył już w Domu Sierot . Z tych czterech lat na froncie przywiózł kluczowe dzieło, swój słynny traktat pedagogiczny: Jak kochać dziecko , wydany dwukrotnie, w 1919 r ., Momentami nauczania .
W 1919 roku Maria Rogowska Falska, przeszkoleni w szkole Maria Montessori , otwarty w Pruszkowie , 25 km od Warszawy, Nasz Dom (nasz dom), zakładu utworzonego modelu edukacyjnego Janusza Korczaka dla sierot wojennych ( 1914-1918 ) „po polsku (czyli kultury katolickiej ), pod kierunkiem pedagogicznym i medycznym Korczaka.
W 1920 r. Janusz Korczak został ponownie zmobilizowany, tym razem jako oficer nowiutkiej armii polskiej, przeciwnej armii rosyjskiej. Został skierowany do szpitala zakaźnego i tam zachorował na tyfus . Ledwo ucieka przed śmiercią, ale zaraża matkę, która przyszła do jego łóżka. Ona umiera,12 lutego 1920.
Oszalały z żalu myśli o samobójstwie . ten16 sierpniaOblężoną Warszawę i Polskę ocala w ekstremis zwycięstwo marszałka Józefa Piłsudskiego . Pisze Alone to Alone with God, czyli Modlitwy za tych, którzy nigdy się nie modlą.
W 1925 wykładał w Instytucie Pedagogiki i na Uniwersytecie. Jest ekspertem medycznym przy Sądzie dla młodych przestępców . Udaje się tam raz w tygodniu (poniedziałek), aby zbadać ich sprawę i zazwyczaj jest ich prawnikiem przy sędziach. Jego pisma są często pełne wydarzeń i wstrząsają opinią publiczną.
W 1898 brał udział w konkursie teatralnym zorganizowanym przez gazetę Kurier Warszawski (w) . Korczak wysyła tam swoje dzieło dramatyczne Którędy? pod pseudonimem „Janasz Korczak”. Jest inspirowany książką Historia o Janaszu Korczaku í Pięknej miecznikównie przez Józefa Ignacego Kraszewskiego i zawdzięcza swoją przyszłą pseudonimu do omyłki pisarskiej (Janasz / Janusz).
W 1900 r. pod pseudonimem „Hen-Ryk” pracował w tygodniku satyrycznym „ Kolce ” jako współautor sensacyjnego opowiadania Lokaj . Od 1901 roku, pisał krótkie oper, pierwsze odcinki w Czytelnia DLA WSZYSTKICH (pl) ( n os 1 do 18 ) (miejsce dla wszystkich Reading), a później w zbiorze literatury. W latach 1903 i 1905 roku opublikował seriali w tygodniku „ Głosu (pl) ”, w którym redagował kolumnę Na widnokręgach . W 1904 roku na łamach „ Głosu ” zaczął publikować epizodyczne opowiadanie Dziecko salonu . W 1906 wydał książkę pod tym samym tytułem. Następnie opublikował Pedagogika żartobliwa , Moje wakacje , Gadaninki radiowe stare doktora .
W 1922 roku śmierć matki i odrodzenie narodu wspierać tworzenie jego kluczowy charakter, jego duchowego syna króla Mathiasa 1 st , a następnie w 1923 roku od króla Macieja na bezludnej wyspie . Przygody Mateusza, króla-dziecka, który wbrew radom dorosłych próbuje zapewnić dzieciom demokrację wbrew radom dorosłych, zostały opublikowane na całym świecie i nadal cieszą się dużą popularnością. Jego książki dla dzieci dały początek ilustrowanym wydaniom kilku pokoleń polskich ilustratorów. W 1926 stworzył Mały Przegląd ( 1926-1939), którym kierował przez cztery lata. Jest to dodatek do gazety „ Nasz Przegląd ” pisany przez dzieci i młodzież i ma tylko jednego dorosłego w redakcji (sam Janusz Korczak, późniejszy jego sekretarz, późniejszy współpracownik Igor Newerly ). Z 150 000 egzemplarzy wydrukowanych do inwazji nazistów w 1939 r. Mały Przegląd miał ponad 2000 małych korespondentów prasowych w całym kraju; wszyscy otrzymują niewielkie wynagrodzenie. Jego sierociniecowi pomaga CENTOS, polsko-żydowska organizacja charytatywna.
W 1934 r. Korczak odbył pierwszą podróż do Mandatu Palestyny na zaproszenie byłego oddziału. Dzieli życie kibucu Ein Harod przez trzy tygodnie w lipcu . Po powrocie stworzył w Polskim Radiu cykl audycji dla dzieci, poświęcony ich doświadczeniom i przeżyciom: „Rozmowy starego doktora”. Ciepły głos Korczaka zniewoli cały kraj, w rodzinie, na dwa lata, w czwartek o godzinie największego słuchania. Publikuje także Jojo the Sorcerer .
Rok 1936 to dla Korczaka rok ciemny. ten27 lutego, jego emisje zostają wycofane. Wkrótce to samo dzieje się w Trybunale, gdzie nie może już być ekspertem medycznym. Z drugiej strony konflikt między nim a Marią Falską skłania go do rezygnacji z Naszego Domu . O ile polska skrajna prawica starała się go odrzucić, tak i świat żydowski starał się go przyciągnąć. Cofając się o krok, podejmuje wykłady w środowiskach żydowskich na wsiach południowej Polski iw Warszawie.
Zaproszony w 1937 roku do powrotu do radia, Korczak wygłosił w 1938 trzy nowe serie wykładów: Moïse, Benjamin , Un boy stêtu (1938), Les 3 exodes du petit Henri i Pédagogie avec humor .
w grudzień 1899Został aresztowany przez carskiego reżimu dla jego aktywności (miał założyć czytelnie w języku polskim w sierocińcu w Warszawie). Jest założycielem szesnastej grupy Hachomer Hatzaïr , żydowskiej organizacji harcerskiej założonej w Wiedniu w 1916 roku.
Wolnomularzem został około 1925 r. i początkowo działał w loży Gwiazda Morza międzynarodowej federacji Le Droit Humain, założonej w celu „pojednania wszystkich ludzi, których dzielą religijne bariery, i szukania prawdy z szacunkiem do innych. "
w wrzesień 1939, w oblężonej Warszawie Korczak zakłada swój polski mundur oficerski, którego nigdy nie zdejmie bez względu na ryzyko, tak jak nigdy nie będzie nosił dyskryminującej gwiazdy . Jest wezwany w radiu, aby wspierać morale ludności.
ten 29 listopada 1940, Dom Sierot przeniesiono do getta w Warszawie . Janusz Korczak konfrontuje się z Gestapo , trafia do więzienia, po miesiącu zostaje zwolniony. Jej ostateczną walką jest błaganie o nakarmienie dzieci i walka łeb w łeb przez prawie dwa lata o zachowanie godności dzieci. Prowadzi Dziennik Getta , wyjątkowe świadectwo, które zostało ledwo uratowane. Pięćdziesiąt lat później cała księga jego notatek zostanie odnaleziona anonimowo.
W getcie nadal nosił polski mundur i nie chciał kojarzyć go z obowiązującą mieszkańców getta białą opaską z niebieską gwiazdą Dawida .
Przez ostatnie dwa lata życia opiekował się prawie wyłącznie dziećmi swojego sierocińca. Zastanawiał się, czy nie powinno się zabijać i eutanazji tych noworodków i starszych w getcie. W tym samym czasie Igor Newerly starał się o papiery Korczaka, ale ten odmówił (co kilkakrotnie robił, gdy pojawiały się możliwości samodzielnej ucieczki z getta).
W ostatnich trzech miesiącach życia od maj 1942, pracował nad pamiętnikiem getta warszawskiego (wydanym w Warszawie w 1958). Pisał tam po raz ostatni 5 , O zakładach i żołnierzu niemieckim stacjonującym pod murem getta.
Decydując się towarzyszyć 200 dzieciom z domu dziecka do obozu zagłady w Treblince, gdzie zostały deportowane, został zamordowany wraz z dziećmi w Treblince w dniu5 sierpnia 1942, w komorach gazowych . Wyjazd z getta był wielokrotnie opisywany w relacjach zewnętrznych, m.in. Ireny Sendlerowej czy Władysława Szpilmana (bohatera filmu Pianista ).
Wczesnym rankiem 5 lub 6 sierpnia 1942, SS żołnierze otoczony Little Ghetto. Według Abrahama Lewina miało to miejsce w dniu7 sierpnia. Zanim pochód ruszy w górę ul. Resursy Kupieckiej, w okolice ul. Śliskiej, nie wiadomo, którą drogą dojechać na Umschlagplatz , być może ulicami Karmelicką i Zamenhofa na Stawkach lub Żelazną i Smoczą.
ten 8 sierpniaJanusz Korczak prowadził dzieci bez czapek, w wojskowych butach, trzymając za rękę dwójkę dzieci. W procesji uczestniczyło 192 dzieci i blisko dziesięcioro ich opiekunów, w tym Stefania Wilczyńska . Dzieci szły czwórkami w najlepszych ubraniach, niosąc flagę króla Maciusia Pierwszego . Tego samego dnia wojska hitlerowskie deportowały z Umschlagplatzu na śmierć 4000 dzieci z sierocińca i ich towarzyszy z getta warszawskiego.
Spektakl Liliane Atlan , Pana Fugi czy złej ziemi inspirowany jest ostatnim wyjazdem Korczaka z dziećmi. Muzeum Polin w Warszawie rekonstruuje rzekomą drogę Korczaka i dzieci na Umschlagplatz ( galeria 7 ).
Od początku XX th wieku , Korczak pracował gruntownie wykształcenia i status dziecka, na podstawach konstytucyjnych całkowicie nowy, sprzyjając zachowaniu i pełnego przestrzegania dzieciństwa. Jego liczne pisma dla dzieci i dorosłych ( Komentarz Kochać dziecko , Król Mateusz I ), przykład jego dwóch sierocińców zorganizowanych w republikach dziecięcych ( dom Sierot utworzony w 1912 i Nasz Dom w 1919), jego audycje radiowe, ogólnokrajowa gazeta dziecięca ( „ Mały Przegląd ”) odcisnął piętno na całych pokoleniach młodych Polaków.
W internacie traktuje dzieci jako istoty świadome swoich potrzeb, zdolne do zrozumienia potrzeby respektowania granic z myślą przewodnią uczynienia dziecka autonomicznym, otwarcia jak największej liczby nowych możliwości. oraz z następującą organizacją w konsultacjach, umową i porozumieniem, aby dziecko również doceniło jego pobyt w internacie:
Zarówno jako artysta, jak i naukowiec i klinicysta ucieleśniał prawdziwą pedagogikę szacunku, szkołę demokracji i partycypacji, która jest dziś powszechnie uznawana.
Na poziomie edukacyjnym praca Korczaka wpisuje się w „ pedagogię aktywną ” i „ nową szkołę ”, obok:
Sam Janusz Korczak jest coraz częściej badany jako jeden z prekursorów pedagogiki instytucjonalnej i „pedagogicznej samorządności”. Równie dobrze mógłby być rozpoznawany jako "samorządny pedagog", obok Paula Robina , Sébastiena Faure i Francisco Ferrera (1859-1908), hiszpańskiego anarchisty, który pozostaje jedynym nauczycielem z Korczakiem, który został zamordowany za swoje idee.
Praca Janusza Korczaka zostaje przejęta, by dać początek Pedagogikom Decyzji : system ogłoszeń powstaje w prowizorycznej kolonii Sébastiena Pesce'a. Co do pedagogiki decyzyjnej, praktyka Janusza Korczaka narodziła się na obozach letnich, w których uczestniczył (1907 i 1908) i o których pisał (obóz letni 1909 i 1910).
W dziedzinie dziecięcych praw , jest on także prekursorem wdrażania pozytywnych praw dziecka ( prawa wypowiedzi , uczestnictwa, stowarzyszenia , itp ), które są oficjalnie ustanowiony na20 listopada 1989przez art 12 do 17 z dnia Konwencja o prawach dziecka , tekst i główny akt polityczny, który Korczak wymaganej rozwój od końca XIX th wieku . W 1978 roku Polska zaproponowała ONZ projekt konwencji oparty na jej ideach.
Colette Charlet potrafiła pokazać, że Korczak poprzez swoje poczucie szyderstwa połączył kwestię praw dziecka z humorem.
Sześćdziesiąt lat po jego śmierci historia i praca literacka, pedagogiczna, filozoficzna i społeczna „Starego Doktora”, wciąż mało znanego we Francji, podważają wszelkie praktyki i poglądy dorosłych na dzieci i młodzież.
Na cmentarzu żydowskim w Warszawie wzniesiono pomnik ku jego pamięci .
Zachował się budynek Domu Sierot (La Maison des Orphelins) przy ulicy Krochmalnej w Warszawie: spłonął tylko dach i sypialnia Janusza Korczaka. „Po przerwie sierociniec znów funkcjonuje jako placówka publiczna, przyjmująca około pięćdziesięciu dzieci. Częściowo odrestaurowany, mieści obecnie małe muzeum”, a od 1992 roku Korczakianum, Międzynarodowe Centrum Archiwów i Dokumentacji, pod nowym adresem w Domu Dziecka im. Janusza Korczaka, ul. Jaktorowskiej. Od 2001 roku Centrum stało się oddziałem Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, a od 2014 roku laboratorium naukowym Muzeum Warszawy.
Sierociniec Nasz Dom , początkowo zainstalowany w Pruszkowie, został przeniesiony w 1928 roku na Bielany , bliskie przedmieścia stolicy, w nowym budynku wybudowanym według planów Falskiej i Korczaka. Prasa tamtych czasów witała go jako „Pałac Dziecięcy”. Dziś imponujący zakład jest miejscem „życia rodzinnego przepojonego myślą Janusza Korczaka dla setki dzieci w wieku od 3 do 25 lat. Jest to siedziba i uprzywilejowane miejsce spotkań Fundacji Nasz Dom, która rozwija działania wzajemnej pomocy między placówkami oświatowymi i promocję praw dziecka w Polsce” pod nowym adresem w Domu Dziecka im. Maryny Falskiej, al. Zjednoczenia.
Inspiracją jest również strona www.korczak.fr w całości poświęcona życiu i dziedzictwu Janusza Korczaka.