Francois Noel

Portret François Noël - Constant Delaperche ( Muzeum Wersalskie ). Funkcje

Prefekt Haut-Rhin
1801-1802
Felix Desportes
Minister Pełnomocny
1794-1797

Biografia

Narodziny	12 stycznia 1756 Saint-Germain-en-Laye ( d )
Śmierć	29 stycznia 1841(85) 1. dzielnica Paryża
Imię urodzenia	François Joseph Michel Noël
Narodowość	Francuski
Trening	Liceum Louis-le-Grand
Zajęcia	Językoznawca , polityk , dyplomata , tłumacz , romanista , latynoska, leksykograf , filolog , gramatyk , urzędnik państwowy , literat , nauczyciel

Inne informacje

Członkiem	Lyon Academy of Sciences, Letters and Arts (1800-1841)
Różnica	Kawaler Legii Honorowej (1803)

Jean-François-Joseph-Michel Noël , urodzony dnia12 stycznia 1756w Saint-Germain-en-Laye i zmarł dalej29 stycznia 1841w Paryżu jest humanistą i politykiem Francuzem .

Biografia

Uczeń

Jest synem kupca używanej odzieży z Saint-Germain en Laye.

Radosne usposobienie, jakim został obdarzony, pozwoliło mu uzyskać bezpłatne stypendium w Collège des Grassins .

Następnie został przyjęty do college'u Louis-le-Grand , nadal prowadzonego przez religijnych kierowników, gdzie zdobył liczne nagrody; wśród jego kolegów z klasy był Robespierre . [źródło?]

Studiował w kilku placówkach, w których zdobył nagrody pod nazwiskiem Louis François Joseph Michel Noël: w szkole Mazarin w latach 1770-1773, w szkole Grassins w latach 1774-1775.

Skromność swego pochodzenia, nie pozwalająca mu na rozważenie świetnej sytuacji w życiu cywilnym, przyjął pomniejsze rozkazy. Jest przede wszystkim mistrzem sąsiedztwa (dawne imię mistrza studiów). W 1780 r. Był profesorem VI stopnia w college'u Louis le Grand; zajmowałby również trzecie miejsce w tym samym zakładzie.

Pisarz

Rozpoczął karierę listów wraz z opublikowaniem w 1786 r. Éloge de Gresset . W 1787 roku otrzymał pierwsze wyróżnienie od Académie française za odę do księcia Leopolda z Brunszwiku, podczas konkursu zorganizowanego przez hrabiego d'Artois (który miał zostać Karolem X). W 1788 roku jego pochwała Ludwika XII została ukoronowana przez tę samą Akademię. W 1789 r. Za List starca protestanckiego do francuskich uchodźców przebywających w Niemczech nadal otrzymał honorowe wyróżnienie Akademii. Wreszcie w 1790 roku otrzymał trzecią palmę za pochwałę marszałka Vaubana . Będzie to ostatnia nagroda elokwencji przyznana przez Akademię przed dziesięcioletnią przerwą na mocy dekretu Konwencji po raporcie Abbé Grégoire'a na sesji 8 sierpnia 1793 roku.

Jego Pochwały Ludwika XII i Vaubana , opublikowane po raz pierwszy oddzielnie, zostały przedrukowane w 1812 roku w Choice of Praises koronowanym przez Académie française.

Dyplomata

Kiedy wybucha rewolucja, Noel przyjmuje jej zasady i przestaje nosić mały kołnierzyk , to znaczy zdejmuje kościelny habit; zrezygnował ze stanowiska w królewskim college'u ( Louis le Grand ), z pewnym ciepłem bronił nowych zasad w redagowanej przez siebie gazecie codziennej La Chronique . Brał także udział w pracach redakcyjnych I lat Encyklopedii itp.) I objął stanowisko naczelnika gabinetu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

W Ancient and Modern Universal Biography Michauda z 1843 roku podano, że kiedy po aresztowaniu Ludwika XVI w Varennes zgromadzenie założycielskie zajmowało się wyborem gubernatora Dauphina, Noël znalazł się na liście kandydatów.

W tym samym roku opublikował Voyages and Memoirs of Count Benyowsky on Poland , dzieło napisane przez J. Hiacynthe de Magellan (3 tomy, 1791).

Kilka dni po słynnym dniu 10 sierpnia wyjechał do Londynu na misję dyplomatyczną, powierzoną mu opiekę przez radę wykonawczą, która właśnie zastąpiła władzę królewską.

Na początku 1793 roku, po egzekucji Ludwika XVI , gdy był charge d'affaires w Hadze , został poważnie obrażony, a także inny francuski agent (Thainville), który zmusił ich do opuszczenia swojej rezydencji. Monitora z dnia 20 lutego ogłasza swój powrót do Paryża. Został natychmiast postawiony przed policją i poddany dokładnemu przesłuchaniu; po przeanalizowaniu jego dokumentów, raport zwraca uwagę na dobre obywatelstwo i dobre zachowanie byłego wysłannika do Holandii ( Monitor z 9 marca). To uwięzienie trwało zaledwie miesiąc. To Robespierre, jego były kolega z klasy, którego czyny miał, jak się mówi, miał odwagę winić, zawdzięczał swoje uwolnienie. Prawdopodobnie dla potwierdzenia swego patriotycznego zapału opublikował następnie, jeśli wierzyć Powszechnej i przenośnej biografii współczesnych , swój List o starożytności czerwonej czapki jako znaku wolności . „ Ten list ” - mówi autor Literary France - „ prawdopodobnie znajduje się w jakimś czasopiśmie; przyniosła autorowi nową misję dyplomatyczną . Rzeczywiście, oficjalny dziennik ogłasza 16 czerwca, że nowe misje zostały powierzone Noëlowi, Maret, Sémonville, Grouvelle i Chauvelin.

W tym samym roku 1793 Noël opublikował Dziennik podróży odbywającej się w głąb Ameryki Północnej , przetłumaczony z angielskiego na temat Anburey (2 t.). To tłumaczenie, wykonane wspólnie z Sautreau de Marsy, wzbogacone jest nutami.

Noël wydrukował także, pod tytułem New Century of Louis XIV , zbiór poezji-anegdot o panowaniu i dworze tego księcia (4 t.).

W ostatnich miesiącach 1794 r. Noël był ministrem pełnomocnym w Wenecji. W lutym został odwołany i powołany przez Konwent Krajowy na członka publicznej komisji ds. Instrukcji w miejsce Clément de Ris.

Armia francuska dowodzona przez Pichegru po podbiciu Holandii, Noël został odesłany z powrotem do Hagi (1795) z tytułem Ministra Pełnomocnego. Po przybyciu oświadczył w oficjalnej notatce, że formalnym zamiarem rządu francuskiego jest utrzymanie republiki Zjednoczonych Prowincji wszelkimi dostępnymi środkami. Kilka dni później pogratulował stanom generalnym rezolucji, jaką podjęli w sprawie utworzenia zgromadzenia narodowego ( Monitor z 14 stycznia 1796 r.). Podczas bankietu obywatelskiego święta wznosi toast z okazji rocznicy wjazdu Francuzów do Holandii ( Monitor z 14 lutego). W kilka dni po przybyciu jako Minister Pełnomocny zażądał wydalenia francuskich emigrantów z terytorium Batawów i odmowy przejścia deportowanym księdzom, którzy chcieli wrócić do Francji ( Monitor z 27 kwietnia). W październiku 1798 roku Noël poprosił o dwa lub cztery miliony od nowej republiki batawskiej, której stworzenie i zainstalowanie gorliwie dążył. Później przedstawił Zgromadzeniu Narodowemu na posiedzeniu w Hadze notę wzywającą je do przyjęcia konstytucji, która została uznana przez wszystkie strony za podważającą niezależność republiki batawskiej ( Monitor , 29 i 31 lipca; idem , 7 sierpnia 1797). Niemal w tym samym czasie Noël napisał do ministra policji, aby ostrzec go, że Ludwik XVIII ma korespondencję we Francji ( Moniteur, 12 września). Wreszcie jednym z ostatnich aktów poselstwa bożonarodzeniowego jest obchodzenie w Hadze przez iluminacje i bale dnia 18 Fructidor ( Monitor z 21 września). Nie minął miesiąc, kiedy został odwołany i zastąpiony przez Charlesa Delacroix ( Monitor z 21 października). Podczas swojego poselstwa Noël ożenił się w maju 1797 r. Z Mademoiselle Bogaërt, córką bogatego bankiera z Rotterdamu.

Administrator Patriotyczny

Zastąpiony 20 października 1797 r. Przez Charlesa de la Croix, w 1798 r. Został powierzony Ministerstwu Spraw Wewnętrznych za ważny podział więzień, szpitali, zasiłków i pomocy publicznej.

W lipcu 1799 r. Został zadenuncjowany przez Quatremère-Disjonval na spotkaniu tak zwanego społeczeństwa Manège , o którym mówiono, że jest ogonem Société des Jacobins . Talleyrand został objęty tym donosem. Były minister pełnomocny Noël został oskarżony o faworyzowanie wrogów republiki w Holandii. Quatremère zakończył swoje przemówienie propozycją wypowiedzenia tzw. Ministra Republiki Batawskiej Schilmelpenincka do dyrektora generalnego zatwierdzonego przez Towarzystwo ( Moniteur z 25 lipca 1799 r.). Ale to potępienie nie miało następstw; a trzy tygodnie później firma Manège została zamknięta.

Zamach stanu 18 Brumaire, rok VIII (9 listopada 1799) był dla niego raczej łaskawy; ledwie wyszedł z trybunału, przyjął stanowisko komisarza generalnego policji w Lyonie (5 marca 1800 r.); przywrócił porządek i bezpieczeństwo w tym mieście, w najtrudniejszych okolicznościach, i zasłużył na pochwałę pierwszego konsula, że był jednym z prefektów policji, który od jakiegoś czasu wykazał się największą aktywnością tam, gdzie było to potrzebne.

Mianowany prefektem Haut-Rhin (30 listopada 1801), w następnym roku powrócił do swojej prawdziwej kariery i mianował jednym z trzech inspektorów generalnych edukacji publicznej (11 lipca 1802), tytuł ten wymienił w 1808 roku na tytuł inspektor generalny uczelni. Na tym stanowisku wstąpił w 1809 r. Do istniejącej wówczas rady, która została zniesiona w 1815 r.

W swoich obowiązkach jako Generalny Inspektor jest utrzymywany przez rządy Restauracji i lipca.

Na kilka miesięcy przed śmiercią, 29 stycznia 1841 r. W Paryżu odebrał na wniosek pana Villemaina krzyż oficerski Legii Honorowej.

Kompilator do użytku w szkołach średnich i na uczelniach

Noel był kolejno nauczycielem-pisarzem, mężem stanu i generalnym inspektorem Uniwersytetu. W tej trzeciej części swojego istnienia redagował liczne, wielokrotnie przedrukowywane kompilacje, w których interweniował w niemałym stopniu.

Zostaną one wymienione w następnym akapicie.

Pracuje

Jako tłumacz lub jako kompilator

1793 Le nouveau Siècle de Louis XIV, z notatkami i objaśnieniami ; Paryż,1793, 4 obj. za-8 °: to ciekawy wybór pieśni, fraszek i satyrycznych wersetów na temat Ludwika XIV i jego dworu; Noël i jego współpracownicy Cantwel (lub Cantwell ), Soulès i Sautreau de Marsy ogłosili w przedmowie projekt, który pozostał bez realizacji, aby kontynuować tę kolekcję przez następne panowanie;
1793 Dziennik podróży dokonanej w głębi Ameryki Północnej , Anburey (1793, 2 obj. in-8 °), z notatkami
1793, tłumaczenie Opisu Poulo-Pinang przez różnych podróżników, będącego częścią Podróży w Indiach itp., Przetłumaczonego z języka angielskiego i opublikowanego przez Matthieu Langlèsa w 1801 r., 1 t. w-8 °,1793 ;
1796, Efemerydy polityczne, literackie i religijne, przedstawiające na każdy dzień roku tabelę niezwykłych wydarzeń, które pochodzą z tego samego dnia w historii wszystkich wieków i wszystkich krajów ; Paryż, 4 t. w-8 °; 2 ND i 3 rd zmiany, poprawione i rozszerzonej (z Tablicy), 1803/12, 12 obj. m-8 °;
1798, Priapeia weterynarz i niedawneiorum ; Paryż za-8 °: Według Quérarda, zbiór nieprzyzwoity, opublikowany bez nazwiska wydawcy;
1799, wydanie figli Pogge: Facetiarum Poggii libellus, 1799, Według Quérard 1 vol. w-8
1799, Nowy uniwersalny Geografia , tłumaczone z angielskiego Guthrie, na 17 th edition, vol. in-8 ° i atlas; praca, która była wielokrotnie przedrukowywana;
1801, (z płytą) Słownik bajki lub mitologia grecka, łacińska, egipska itp. ; Paryż, 1801; 4 th ed., 1823, 2 objętości. w-8 °; Słownik ten, który miał kilka wydań (z których najbardziej ceniony jest ten z 1810 r.), Obejmuje mitologie greckie, łacińskie, egipskie, celtyckie, perskie, syryjskie, indyjskie, chińskie, mahometańskie, rabiniczne, słowiańskie, skandynawskie; Afroamerykanin itp. W ten sposób wszystkie mitologie zostały zebrane i porównane w tym słowniku, znacznie bardziej kompletnym, chociaż wciąż niekompletnym, niż wszystkie, które istniały wcześniej; została podana od czasu skrócenia tego słownika.
1802–1809 (wraz z de la Mare) Almanac des prosateurs ; Paryż, 7 t. pierdnięcie. w-12;
1803, Polityczne, literackie i religijne efemerydy , 12 tomów. w-8 °. To dzieło, które miało trzy wydania, z których ostatnie pochodzi z 1812 roku, zostało wyprodukowane wspólnie przez Noëla i Planche; ogłoszono je jako „ przedstawiające na każdy dzień roku obraz niezwykłych wydarzeń, które pochodzą z tego samego dnia w historii wszystkich wieków i wszystkich krajów ”.
1804, (wraz z Delaplace ) Conciones poeticae, czyli wybrane przemówienia starożytnych poetów łacińskich, z łacińskimi argumentami, analizami w języku francuskim, najlepszym tłumaczeniem lub imitacją wierszy wielu z tych przemówień oraz wzorami praktyki Rollina, La Rue, Bineta itp. . ; Paryż, 1804, przedruk 1819, w-12; zbiór przydatny, który uczelnia zaadoptowała na potrzeby zajęć II i retorycznych;
1804, (z tym samym) pełne tłumaczenie Katullusa, a następnie wiersze Galla , z tekstem obok, 2 tomy. w-8 °
1804, (z tym samym) francuskim lekcje literatury i etyki ; Paryż, 1804, 2 t. w-8 °; 27 th ed., 1847, 2 objętości. w-8 °. Jest to raczej kiepsko dokonany wybór, prozą i wierszem, najlepszych utworów języka francuskiego w literaturze ostatnich dwóch stuleci, z wytycznymi gatunkowymi i wzorami ćwiczeń. Zbiór ten, którego pomysł słusznie opowiadał się na korzyść Abbé de Levizac, był bez ograniczeń chwalony przez Dussault i innych krytyków i stał się najpopularniejszym z książek bożonarodzeniowych; przez prawie pół wieku jej sukces był tak wielki na świecie, jak na uczelniach. Boże Narodzenie pośpieszył działać szczęśliwsze żyłę, a opublikowane kolejno na tym samym poziomie, a pod tym samym tytułem z starożytnych łacińskich Lessons (1808, 2 tomy 8vo ;. 4 th Ed, 1836)., Z Delaplace; z nowoczesnymi Łacińskiej Lessons (1818, 1836, 2 tomy 8vo.), z tego samego; of English Lessons (1818-1819, 2 tomy 8vo; 2 e . ed, 1833), z Chapsal; od Lessons włoskich (1824/25, 2 objętości w-8.), z córką of Greek Lessons (1825, 2 vol in-8.), z Delaplace; of German Lessons (1827, 3 tomy 8vo.), ze Stoeber, i lekcje filozofii moralnej (1833 8vo);
1804, Skrócona uniwersalna mitologia lub słownik bajki ; Paryż, 12 lat; 3 th ed 1816.
1806 Historyczny słownik starożytnych postaci, bogów, bohaterów baśni, miast, rzek, gór itp. ; Paryż, 1806, 1824, in-8 °; poprzedzony esejem o nazwach własnych ludów starożytnych i współczesnych. Znajdziemy tam książąt, generałów, filozofów, poetów, artystów itp., Bogów i bohaterów baśni, a także miasta, rzeki i góry wraz z etymologią i wartością ich imion i przydomków;
1807 Dictionarium latino-gallicum ; Paryż, 1807, za-8 °; Nowy red., 1834; Związek w planie Lexicon Facciolati;
1808 Nowy słownik francusko-łaciński ; Paryż, 1808, 1834, w 8 °;
1810 Gradus ad Parnassum , czyli nowy łacińsko-francuski słownik poetycki ; Paryż, 1810, 1826, 1843, in-8 °. Te trzy słowniki, stereotypowe w Le Normant, miały wiele druków; od dawna wyprzedzały ich dokładniejsze i kompletniejsze dzieła współczesnych autorów;
1810 (wraz z Delaplace) Manuel du rhétoricien, czyli wybór przemówień Bossueta, Fléchiera, Massillona itp. ; Paryż, 1810, w-12;
1823 (z Chapsal) Nowa gramatyka francuska ; Paryż, 1823, 2 t. w-12; 46 th ed, 1854. Ta książka, której popularność nie jest wyczerpana, wywołała wiele krytyki, najbardziej uzasadnionej zaniedbaniami i błędami, które jest wypełniona. Boże Narodzenie skompilowane z tym samym autorem, Poprawione ćwiczenia francuskiego z ortografii (1824, wydanie 45- te , 1852), streszczenie gramatyki francuskiej (1826 w-12; 35 e . Edykt 1854);
1826 nowy słownik języka francuskiego (1826 8vo; 14 e . Edict, w 1852);
1827 parsowania lekcji (1827 12mo; 25 e . Ed, 1852);
1827 analizy logicznej Lessons (1827 12mo; 22 e . Ed, 1854);
1827 (L.-J. Carpentier) Nowy słownik pochodzenia, wynalazków i odkryć ; Paryż, 1827, 2 vol., In-8 °; drugie wydanie, poprawione i uzupełnione o ponad 800 artykułów, zostało wydane przez Puissant fils (1833 i następne, 4 vol. in-8 °); podróbka została opublikowana w Belgii w 1828 r. z dodatkiem [1] ;
1829 A New participles Treaty (1829, In-12, 14 th ed 1854);
1830 i kurs mitologii (1830, 12mo; 13 e . Ed, 1854).
1835 (wraz z J.-B. Fellensem) Nowa gramatyka łacińska ; Paryż, 1835, 1842, w-12: ci sami współpracownicy podali jako uzupełnienie tej książki kilka ćwiczeń łacińskich (1842, w-12) i Cours de themes (1842, .1 na-12).
1839 (wraz z L.-J. Carpentierem) Filologia francuska lub słownik etymologiczny, krytyczny, historyczny, anegdotyczny itp. ; Paryż, 1831, 1839, 2 t. w-8 °; jest słownikiem etymologicznym, krytycznym, historycznym, anegdotycznym i literackim; zawiera wybór archaizmów, neologizmów, eufemizmów, wyrażeń figuratywnych lub poetyckich itp. ;

Jako redaktor

Podróże i wspomnienia Beniowskiego (1791, 3 t. In-8 °);
Facetiarum Poggii libellus , (1799, 2vv . In-8 °);
Różne dzieła opata Radonvilliers (1807, 3 t. In-8 °), w których umieścił dwa należące do niego tłumaczenia, pierwsze trzy księgi Eneidy i Korneliusza Néposa;
Telemachus of Fenelon (1812, 4 vol. In-18);
Dzieła Boileau (1824, w-12); itp. Ukończył także wersję Liwiusza i Tacyta, pozostawioną niekompletną po śmierci tłumacza Dureau de La Malle (1810-1824, 17 vol. In-8 ° i 1827, 6 vol. In-8 °) i poprawił tłumaczenia dzieł Wergiliusza (1823) i Horacego (1827) dokonane przez Bineta . Wreszcie ten niestrudzony pisarz dostarczył artykuły o literaturze i polityce do Chronique de Paris , Encyklopedii Magasin (1795-1806), Nouvelle Bibliothèque des romans itp.

Zapisał swojemu synowi Charlesowi Noëlowi wiele rękopisów, wśród których jest tłumaczenie Dion Cassius.

Uwagi i odniesienia

Uwagi

W 1791 roku, po aresztowaniu króla w Varennes, Zgromadzenie Narodowe, wydając dekret, że wybierze gubernatora dla delfina, przystąpiło do sporządzenia przygotowawczej listy kandydatów, liczącej 99 osób , wśród których są Boże Narodzenie z Bernardinem. de Saint-Pierre, Bigot de Préameneu, Bougainville, Cerutti, Condorcet, Dacier, Ducis, Fleurieu, François (de Neufchâteau), Guyton-Morveau, Hérault de Séchelles, Lacépèdc, Lacretelle, Malesherbes, Molllien, Necker, Monge , Pastoret, Quatremère de Quincy, Roucher, Saint-Martin, de Ségur, Servan, Abbé Sicard i de Vergermes. Wiemy, że propozycja nie została zrealizowana.
Jest to ciekawy wybór dokonany w bardzo dużej liczbie pieśni, fraszek i satyrycznych wersetów, które obfitowały pod despotyzmem wielkiego króla i gdzie jego kochanki, on sam i cały jego dwór byli, pomimo parlamentów i Bastylii, atakowany z nieokiełznaną zuchwałością i licencją ( Biographie Universelle Ancien et Moderne , de Michaud, 1843). Zbiory tych dzieł są przechowywane odręcznie w kilku szafkach i tworzą od dziesięciu do dwunastu tomów w -4 °. Noël i jego współpracownicy Cantwell, Soûles i, według niektórych biografów, Sautreau de Marsy, dodali notatki i wyjaśnienia do swojej kolekcji. Całość poprzedzona jest ostrzeżeniem napisanym w rewolucyjnym stylu 1793 r., W którym wydawcy zapowiadają niewykonany projekt wydania pieśni, satyr i fraszek, które ukazały się za regenta i za panowania Ludwik XV. Zbiory te istnieją również w formie odręcznej w kilku szafkach.
Ten słownik jest jednym z najlepszych dzieł literackich Bożego Narodzenia; dziennikarz Debat zakończył (18 stycznia 1806) obszerny artykuł poświęcony tej pracy: „ Nie możemy jej zbytnio polecać tym, którzy wiedzą, i tym, którzy się uczą. "(Hoefer)

Bibliografia

Giacomo Casanova , Historia mojego życia , t. 11-12, FA Brockhaus,1962( czytaj online ) , s. 395. Informacje potwierdza wyciąg z chrztu, który jest załączony do jego akt Legii Honorowej w Archiwum Narodowym (LH / 1996/41). Online .
Suite de la Clef , 1770, s. 224. Online . Suite de la Clef , 1771, s. 204. Online . Historical Journal on Time Matters , wrzesień 1773, s. 225. Online .
Historical Journal on Time Matters , wrzesień 1774, s. 213. Online . Historical Journal on Time Matters , wrzesień 1775, s. 209 i 211. Online .
Według katalogu profesorów i dyrektorów Wydziału Sztuki w Paryżu w XVII i XVIII wieku. Online .
Biografia uniwersalna, starożytna i współczesna - Suplement , tom 62. Joseph Fr. Michaud, Louis Gabriel Michaud, 1837. s. 262-263 .

Źródła

Journal des Débats, 3 lutego 1841.
G. Sarrut i Saint-Edme, Biografia ludzi dnia.
Uniwersalna i przenośna biografia współczesnych, Quérard, literacka Francja.
Starożytna i współczesna uniwersalna biografia, Michaud, 1843.
Nowa ogólna biografia od najdawniejszych czasów do dnia dzisiejszego, tom 38, pod redakcją M. le D r Hoefer, 1862, Firmin-Didot.
Gustave Vapereau , Universal Dictionary of Literatures , Paryż, Hachette, 1876, s. 1498
Gustave Bord, Study on the Louis XVII question , Paryż, 1912
James Guillaume, Słownik pedagogiki Ferdynanda Buissona , Paryż, Hachette, 1911

Zobacz też

Bibliografia

Paul Leuilliot i Olivier Conrad, „François Joseph Michel Noël”, w: New Dictionary of Alsatian Biography , vol. 28, str. 2851

Francois Noel

Biografia

Uczeń

Pisarz

Dyplomata

Administrator Patriotyczny

Kompilator do użytku w szkołach średnich i na uczelniach

Pracuje

Jako tłumacz lub jako kompilator

Jako redaktor

Uwagi i odniesienia

Uwagi

Bibliografia

Źródła

Zobacz też

Bibliografia

Linki zewnętrzne