Siły wytwórcze to elementy używane przez ludzi do wytworzenia środków egzystencji; składają się z siły roboczej ludzkiego ciała, siły mięśniowej i nerwowej oraz ze środków produkcji, na które są stosowane: z jednej strony sama natura , ziemia ze wszystkimi jej zasobami, az drugiej strony ręka, narzędzia, początkowo stale ulepszane proste cięte krzemienie, a po tysiącleciach postępu technicznego prowadzą do nowoczesnych środków produkcji : maszyn napędzanych naturalną energią, która nie jest już siłą mięśniową.
Niemiecki ekonomista Friedrich List skrytykował teorię bogactwa swoich poprzedników (Ricardo, Adam Smith), teorię, która jest zbyt ograniczona, ponieważ zaniedbuje dobra niematerialne, oraz teorię, która jest zbyt statyczna, ponieważ ogranicza się do dóbr istniejących bez uwzględnienia potencjalnych możliwości . Dla niego to nie bogactwo jest interesujące, ale siła robocza i wszystkie siły wytwórcze, które łączą siły robocze, zasoby naturalne, siły intelektualne, siły instrumentalne i siły społeczne (prawa, zwyczaje , instytucje). Naród, który chce się rozwijać, musi łączyć różne siły wytwórcze, podkreślając strategiczną rolę przemysłu. Dlatego List składa hołd Charlesowi Dupinowi za namalowanie „obrazu sił wytwórczych i handlowych Francji” w 1827 roku.
Karol Marks napisał uwagi krytyczne na temat Friedricha List w 1845 r. (Opublikowane w 1971 r.). Twierdzi, że „siła wytwórcza jest od początku określona wartością wymienną”, co oznacza, że siła robocza robotnika jest towarem „wartością wymienną, której poziom zależy od konkurencji”; robotnik jest zatem „niewolnikiem kapitału”. Widzimy więc, że dla Marksa kapitalistyczny rozwój sił wytwórczych przebiega w przeciwstawnych formach:
Mówiąc bardziej ogólnie, Marks stworzył teorię materializmu historycznego, zgodnie z którą rozwój ludzkich i społecznych sił wytwórczych jest podstawową rzeczywistością, konkretną podstawą, z której można zrozumieć strukturę, historię społeczeństw i wygląd różnych sposobów produkcji. .
„Wykorzystanie lub zatrudnienie siły roboczej to praca”. Marks pokazał w Kapitale, że ludzka siła robocza różni się od siły roboczej zwierząt w tym sensie, że zwierzę działa ślepo, czysto instynktownie, podczas gdy praca ludzka jest realizacją w materii `` świadomego celu pomyślanego z góry, który mobilizuje wolę osiągnięcia rezultatu ''. wyczekiwany przez wyobraźnię: „To, co od początku odróżnia najgorszego architekta od najbardziej biegłej pszczoły, to to, że zbudował komórkę w swojej głowie, zanim zbudował ją w ulu”. Jednak ten twórczy i pozytywny aspekt pracy ludzkiej jest podważany przez konkretne warunki kapitalistycznego wyzysku: pracownik traci wszelką kontrolę zarówno nad przedmiotem, który wnosi do wytworzenia, jak i nad procesem pracy, który ma miejsce. proste i powtarzalne gesty, abyśmy mogli mówić o prawdziwym „wyobcowaniu” z pracy: praca nie jest już przejawem siły życiowej i społecznej człowieka, ale prostym środkiem zapewnienia środków do życia. Tutaj znajdujemy fundamentalną nierówność, która dzieli klasy społeczne: z jednej strony pracownicy (pracownicy), którzy mają tylko swoją siłę roboczą i którzy są zmuszeni ją sprzedać, aby móc przetrwać; z drugiej strony kapitaliści, to znaczy właściciele środków produkcji i kapitału, który umożliwia im kupowanie pracy pracowników najemnych, aby czerpać z niej zysk, który jeszcze bardziej zwiększy ich kapitał.
Arystoteles przeanalizował ścisły związek, jaki istnieje między ludzką ręką a narzędziem: „ręka nie jest narzędziem, ale kilkoma, bo jest, by tak rzec, narzędziem, które zastępuje innych (...) staje się do woli, pazury, szpony, rogi lub włócznie, miecze lub inne bronie lub narzędzia ”. Hegel powie, że narzędzie jest „podstępem rozumu”; w istocie siły natury nieskończenie przewyższają siły człowieka, ale narzędzie umożliwia zwrócenie naturalnego przedmiotu przeciwko samej naturze, zapobiegając w ten sposób zużyciu ciała w kontakcie z materią. Narzędziem jest zatem pośrednictwo między człowiekiem a naturą, które pozwala człowiekowi wejść w relację z naturą, przekształcając ją w coraz ważniejszy sposób, a jednocześnie przemieniając samych siebie. Marks analizuje narzędzie jako przedłużenie ludzkiego ciała; przyjmuje definicję Franklina: człowiek jest „wytwórcą narzędzi zwierzęcych”, wytwórcą narzędzi dla zwierząt, ale kładzie nacisk na aspekt społeczny: „To, co odróżnia jedną epokę ekonomiczną od drugiej, to mniej to, co wytwarza, a sposób wytwarzania, środki praca, za pomocą której się wytwarza ”.
Oto jak analizuje w Kapitale przejście od rzemiosła i pracy w fabryce do pracy w fabryce (fabryce): „w manufakturze i handlu robotnik używa swojego narzędzia. maszyna ”. Jak mówi Henri Lefebvre: „Od samego początku maszyna potencjalnie zawiera coś zupełnie nowego: automatyzację procesu produkcyjnego, a więc nową racjonalność i ostatecznie koniec pracy”. Jednak użycie maszyn w reżimie kapitalistycznym nie prowadzi automatycznie do skrócenia dnia pracy, ale raczej do wzrostu bezrobocia, odciążenia i intensyfikacji pracy.
Istnieją trzy podstawowe aspekty sił wytwórczych: stopień kwalifikacji, stopień kolektywizacji i stopień wdrożenia.
Różne sposoby produkcji charakteryzują się różnych sposobów przez tych aspektach. Na przykład, według Karola Marksa , „ azjatycki sposób produkcji ” podkreśla stopień kolektywizacji, kapitalistyczny sposób produkcji wymaga wysokiego stopnia kwalifikacji, niewolniczy sposób produkcji (Cesarstwo Rzymskie) kładzie nacisk na stopień realizacji (łączący wielu niewolników bez kwalifikacji do wykonywania wielkich dzieł). Ta trójpartycja jest jednak kwestionowana od czasów Marksa, w tym przez marksistów .