Ekologia kulturowa ( ekologia kulturowa ) jest w antropologii , teoria, że badania relacji między ludzkich społeczeństw i ich otoczeniu , aby dowiedzieć się, w jakim stopniu zachowanie i styl życia ludzi są kształtowane przez ich otoczeniu. Podejście to, opracowane w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku przez amerykańskiego antropologa Juliana Stewarda , da początek prądom myślowym, takim jak urodzona w latach 70. antropologia ekologiczna czy materializm kulturowy, ale zainspiruje też wielu archeologów, zwłaszcza zwolenników „ Nowa archeologia ”.
Ekologia kulturowa to przede wszystkim deterministyczna teza, która głosi, że środowisko warunkuje organizację i funkcjonowanie społeczeństw, by użyć słów Stewarda: „ekologia kulturowa jest nauką o procesach adaptacji społeczeństwa do otoczenia”. To twierdzenie kontrast determinizm środowiskowy także antropologicznej tradycji z początku XX th century masowo odrzucił to wyjaśnienie. W tym samym duchu ekologia kulturowa zrywa z ideą jednowymiarowej ewolucji ludzkości, zgodnie z którą wszystkie społeczeństwa, niezależnie od ich różnorodności, podążają tą samą drogą ku „cywilizacji”. Rzeczywiście, Steward obala tę teorię i preferuje ideę różnych społeczeństw, ponieważ są one zlokalizowane w różnych środowiskach, zaprzeczając w rzeczywistości wierze w jedną ludzkość na mniej lub bardziej zaawansowanych etapach. Na przykład podkreśla, że absurdalne byłoby rozumienie firm zajmujących się pozyskiwaniem drewna jako poprzedzających wyłonienie się nieuchronnie bardziej rozwiniętego społeczeństwa rolno-pasterskiego. Nie odbiega to jednak od chęci porównania firm, które dostosowały się do swojego otoczenia pod różnymi presjami. Steward opracował również metodę, której celem jest badanie i definiowanie tych presji oraz ich wpływu na ludzi i ich zachowanie. W ten sposób analizuje to, co nazywa „ rdzeniem kulturowym”, które można określić jako „zbiór technik , zachowań i instytucji związanych z eksploatacją zasobów naturalnych ”. To wszystkie te procesy, w bezpośrednim związku z otoczeniem, kształtują strukturę społeczeństw poprzez konkretne działania, takie jak podział pracy czy dystrybucja mieszkań . Identyfikując podobieństwa między pozornie odmiennymi „rdzeniami kulturowymi” społeczeństw, Steward był w stanie ustalić typologię uzasadniającą jego koncepcję ewolucji wieloliniowej, w której grupy ludzkie podążają własną drogą. Szerzej starał się rozróżnić między zachowaniami wywoływanymi przez otoczenie, zachowaniami wynikającymi z eksploatacji środowiska według bardzo specyficznych procedur i wreszcie wpływem tych zachowań na inne obszary kultury . Philippe Descola podkreśla jednak, że ekologia kulturowa i twórczość Stewarda pomijają wiele charakterystycznych dziedzin, w tym mitologię i estetykę , które są całkowicie oderwane od imperatywów środowiskowych, które jednak kierują refleksją amerykańskiego antropologa. Ten ostatni woli wyjaśniać te zjawiska, odwołując się do lokalnej osobliwości lub, przeciwnie, zapożyczeń z innych kultur . To rozróżnienie, które może wydawać się paradoksalne, zostało całkowicie zrewidowane przez zwolenników ekologii kulturowej.
Pierwotnie wymyślona przez Juliana Stewarda , ekologia kulturowa została przejęta i przerobiona przez wielu naukowców. Tak więc w latach 70. badacze włączyli się w myślenie Stewarda do kwestii porządku gospodarczego, a następnie politycznego lub duchowego, aby lepiej zrozumieć przemiany krajobrazów w czasie. Ten teoretyczny zwrot, który całkowicie zmienił ekologię kulturową, tak jak ją wymyślił Steward, zamienił się w prawdziwy nurt myślowy: ekologiczną antropologię. Podobnie amerykański antropolog Marvin Harris również ponownie przemyśli ekologię kulturową, wyjaśniając, że wierzenia, zwyczaje, a bardziej ogólnie obszary kultury, w których Steward zaprzeczył wpływowi na środowisko, są powiązane i rzeczywiście rządzą nimi środowisko: jest to materializm kulturowy. . Krótko mówiąc, dla Harrisa i jego zwolenników rytualne ofiary Azteków czy zakaz spożywania wieprzowiny na Bliskim Wschodzie to tylko reakcje adaptacji do bardzo specyficznego kontekstu. W ten sposób usprawiedliwia świętość krowy na subkontynencie indyjskim , wyjaśniając, że ta ostatnia jest bardziej użyteczna żywa, dzięki mleku lub odchodom (które można wykorzystać jako nawóz), niż martwa, aby dać mięso. Szczególnie radykalne podejście Harrisa było szeroko krytykowane, w szczególności przez Claude'a Levi-Straussa, który debatował z amerykańskim antropologiem. Ale teoria Stewarda została również przyjęta przez wielu archeologów, którzy włączyli ekologię kulturową do szerszej refleksji na temat archeologii procesualnej , aby wyjaśnić, że funkcjonowanie starożytnych społeczeństw odpowiadało zmianom środowiska. Jednak wraz z rozwojem naukowych metod archeologii i coraz głębszymi badaniami paleoklimatu założenia ekologii kulturowej zostały przetestowane i zweryfikowane, co sprawiło, że teoria Stewarda stała się zbędna.
Krótko mówiąc, ekologia kulturowa służyła jako podstawa i inspiracja dla wielu teorii i prądów myślowych, czy to antropologii ekologicznej, materializmu kulturowego czy archeologii procesualnej, ale ten paradygmat był również krytykowany i przekraczany przez pojawienie się nowych technik.