Języki romańskie, języki łacińskie | |
Region | do XV -go wieku Półwyspu Iberyjskiego , Francji , Szwajcarii , Włoszech , na Bałkanach , dzisiejszej Rumunii i Mołdawii ; późniejsza globalna ekspansja |
---|---|
Klasyfikacja według rodziny | |
|
|
Kody językowe | |
ISO 639-2 | roa |
ISO 639-5 | roa |
IETF | roa |
Językoznawstwo | 51 |
Menu | |
Kraje europejskie, w których oficjalnym jest jeden lub więcej języków romańskich. | |
Te języki romańskie , zwane również w językach łacińskich lub, rzadziej, w językach neo-łacińskie , to grupa języków wynikających z wulgarnym języku łacińskim , a dokładniej od kołowego łacińskim . Pierwszy służy do komunikacji przez cała cesarstwa rzymskiego , języki romańskie są znane na całym świecie ekspansję od XV -go wieku.
Roman jest nazwą męski od " starej francuskiej romanz (ok. 1135), który sam pochodzi z niskiej Łacińskiej romanice («Droga do Rzymian », w przeciwieństwie do tego z barbarzyńców ) i wyznaczające od XI th wieku języku narodowym mówi się w północnej Francji, w przeciwieństwie do łaciny (pisemne i nauczył języka) i germańskich z Franków . Przymiotnikowy forma z Romans merytoryczna jest podniesione w XVI E wieku do zakwalifikowania ludowej język mówiony w Rumunii , i pojawia się w językoznawstwie w trakcie XVIII e wieku, aby zakwalifikować się języków romańskich.
Języki te były lub są nadal używane w układzie geograficznym określanym jako Rumunia , oznaczającym europejską część dawnego Cesarstwa Zachodniorzymskiego i Cesarstwa Wschodniorzymskiego , gdzie Wołosi posługiwali się formą łaciny wulgarną (ale gdzie język grecki szybko stał się oficjalny w Europie i Anatolii, podczas gdy Syria, Palestyna i Egipt po podboju muzułmańskim przeszły na arabski ). Słowa roman (e) i Rumunia wywodzą się od łacińskiego przymiotnika romanus : uważano, że ich użytkownicy w rzeczywistości używają języka rzymskiego, w przeciwieństwie do innych wprowadzonych później na terytoriach Cesarstwa, takich jak francuski w północnej Francji, Tudesque język z Franków należące do gałęzi języków germańskich . Pierwsze poświadczenie terminu powieść pochodzi z soboru w Tours , który odbył się w 813 roku . Podczas tego soboru, jeden z pięciu zebranych w tym samym roku z inicjatywy Karola Wielkiego , polecono księżom, aby przemawiali do ich trzody „in rusticam romanam linguam” , powieść . Jest to wernakularna , rozwinięta i zepsuta forma dolnołaciny , przodek języków gallo-romańskich . Ten tekst , wciąż w dużej mierze zlatynizowany, jest w obecnym stanie wiedzy pierwszym udokumentowanym źródłem romańskim .
Pierwsza książka wspomnieć kilka języków romańskich jest De vulgari eloquentia ( „Z wulgarnym elokwencji”) z Dante ( XIII th wieku ), gdzie możemy znaleźć imiona langue d'olej , że langue d'oc i język tak . To dla Dantego, aby zaproponować zastąpienie łaciny jako języka literackiego, jednego z trzech języków, języka eposów olejnych , języka trubadurów oksytańskiego, lub porozmawiać z miejscowym, toskańskim florentyńczykiem, który ostatecznie będzie źródłem literatury Włoski.
Z grubsza datujemy ewolucję łaciny wulgarnej do języków romańskich w następujący sposób:
Języki romańskie mają zestaw cech wspólnych zapewniających dobrą spójność tej rodzinie języków , wśród których najważniejsze to:
Języki romańskie są zwykle rozdzielone wzdłuż linii La Spezia – Rimini w
Języki romańskie są podzielone na kilka grup, z których każda może zawierać kilka „dialektów”; Wybierając jedną z tych dialektów jako językiem urzędowym jest czysto polityczny, a przede wszystkim stosunkowo nowy w wielu krajach (z wyjątkiem Francji , gdzie fundamenty są określone w XVI th wieku przez edyktu od Villers-Cotterets ). Tak czy inaczej, języki romańskie tworzą kontinuum języków, między którymi różnice są czasami minimalne; zawsze można wyróżnić w zbiorze to, co nazywamy jednym lub kilkoma „dialektami”. Poniższa lista przedstawia w nawiasach: nazwę w przewidywanym języku, datę pierwszego znanego poświadczenia.
Podobieństwa leksykalne i gramatyczne języków romańskich i ich dialektów, a także łaciny i każdego z nich, można podkreślić za pomocą następujących przykładów:
Język | Przykład |
---|---|
łacina | (Illa) klauduje semper fenestram antequam cenat. |
Wulgarna łacina | (Ea) claudit semper illa fenestra antequam de cenare. |
aragoński | Ella tranca siempre la finestra antes de cenar. |
Arumuński | Ea încl'idi totâna firida nãinti di ținã. |
Asturyjski | Ella pieslla siempre la ventana / feniestra primero de cenar. |
Barese | (Jèdde) akjude zasiewa pierwsze okno mange. |
Bergamasque (Wschodnia Lombardia) | (Lé) la sèra sèmper sö la finèstra prima de senà. |
Bolończyk | (Lî) la sera sänper la fnèstra premma ed dsnèr. |
Burbonnais | Alle farme terjous krzyż przed kolacją. |
Burgundia-Morvandiau | Ale zawsze zamyka okno przed dîgnai. |
Kalabria | Idda sempi chiudi a finestra ant'a cina. |
kataloński | ( Ella) tanca semper la finestra abans de sopar. |
Korsyka Północna | (Ella) chjode semper lu / u purtellu avanti / nanzu di cenà. |
Korsyka Południowa | (Edda / Idda) sarra sempri w purteddu nanzu / prima di cinà. |
dalmatyński | (Jala) inseruo siampro la finastra prein de cenur. |
Emilien | (Lē) sèra sempar sù fnèstra prima ad snàr. |
hiszpański | (Ella) siempre cierra la ventana antes de cenar. |
Ekstremalne | Ella afecha siempri la ventana endantis e recenal. |
Francuski | Zawsze zamyka okno przed obiadem/kolacją. |
Franche- Comté | Lèe çhioûe toûedge lai f'nétre przyjść do miejsca, gdzie denaie. |
Valais Franco-Provençal | (Ye) wow totin deant que de cena. |
Friulan | Je e siare simpri la feneste prime di cenâ. |
Gallo | Ol farme terjous crouésée przed obiadem. |
galicyjski | (Ela) pecha / fecha semper a xanela / fiestra antes de cear. |
Gallurais | Idda chjudi sempri lu balkony na pierwszym miejscu. |
Gwadelupa | I toujou ka fenmé finèt-la avan i manje. |
Gujański | Li ka toujou franmen finèt avan li manjé |
haitański | Li toujou fèmen fenèt la avant li manje. |
Istryote | Gila insiera senpro lo balcon preîma da senà. |
Włoski | (Lei) chiude semper la finestra prima di cenare. |
judeo-hiszpański | Eya serra syemper la ventana antes de senar. |
Leone | Eilla pecha siempres la ventana primeiru de cenare. |
Liguryjski | (The) a saera semper u barcun primma de cenà. |
Martynika | Zawsze fèmen fénet-la avan i manje. |
Magoua | (Ona) w gospodarstwie zawsze fnèt àvan k'à manj. |
Marchois (Dolne Marche) | Ale zamyka przednią szybę soparu. |
Mauritiusa | Li touzour zamyka okno przed li manze. |
Mediolan (Zachodnia Lombardia) | Lee la sara semper su la fenestra innanz de disna. |
Mirandais | Eilha cerra siempre la bentana / jinela atrás de jantar. |
mozarabski | Ella cloudet dzieli fainestra abante da cenare. |
neapolitański | Chella chiude sempe 'a fenesta primma' e mangià. |
Nicea (klasyczny standard) | Barra semper / totjorn la fenèstra denant de sopar. |
Nònes (lmo) (ladyński lub alpejski lombard ) | Ela la sera semper la fenestra inant zenar. |
Norman | Ol froome tréjouos devaunt crouésie, które jedzą. |
prowansalski | Barra totjorn la fenèstra (la croseia) abans de sopar. |
Umbria | Essa chjude semper la finestra prima de cena'. |
Papiamento | E sera semper e bentana promé / pa kome. |
Prowansalski (norma Mistralian) | Barro sèmpre / zawsze fenèstro przed suppa / cena. |
Picard |
A frunme zawsze krzyż przed kolacją.
Ale zawsze drży na rozstaju dróg tylko na kolację. |
Piemonte | Chila a sara sèmper la fnestra dnans ëd fé sin-a. |
portugalski | (Ela) fecha semper a janela antes de jantar. |
Zjazd | Li zawsze zamyka okno przed jedzeniem / Zawsze zamyka okno przed jedzeniem. |
Romagnolo | (Lia) la ciud sëmpra la fnèstra prëma ad magnè. |
retoromański | Ella clauda / serra adina the fanestra przed ch'ella tschainia. |
romański | (Quella) chiude semper 'a finestra prima de magnà. |
rumuński | Ea închide totdeauna ferestra înainte de cină. |
Salentin | Edda chiuti sempri la fineštra mprima cu cena. |
południe Sardynii | Issa serrat semp (i) ri sa bentana w antis de cenai. |
Północna Sardynia | Issa serrat semper jego bentana w antis de chenare. |
Sassarais | Edda sarra sempri lu balchoni primma di Zinà. |
Sabaudczyk | Lyé clyeu adé la fenétra dvan que gôtâ. |
sycylijski | Idda chiudi sempri a finestra avanti ca pistìa. |
Solandro (it) (ladin) | Sèra sempro / sèmper la fenèstra prima / danànt da cenar. |
toskański | Ella la hiude semper finèstra modliła się ddi scenà. |
Tourangeau | Farmĕt terjos la crouezaiyĕ więcej niż sopair. |
Trentino (to) | To będzie finèstra prima de zenàr. |
Vegliote | (Jala) siara siampre la puniastra praima de ćenur. |
wenecki | Eła ła sara senpre la fanestra vaanti de disnàr. |
Waloński | Ele sere todi li finiesse divant di soper. |
Stary hiszpański | (Ella) siempre çierra la finiestra antes de cenar / yantar. |
Średniowieczny francuski (XII wiek) | Ele sempre sempres zarówno w oknie, jak i w centrum |
Dawny francusko-prowansalski Lyonnais (XIII wiek) | Elli cloit sempres la fenestra ancis que cenar |
Stary portugalski | (Ela) serra semper a fẽestra antes de cẽar / jantar. |
Język francusko-prowansalski ma podobieństwa z langue d'oc i langue d'oïl mniej lub bardziej oznaczonymi w zależności od ich położenia geograficznego. Język ten jest zagrożony wyginięciem (mniej więcej w zależności od dialektów), ale nadal broni się, zwłaszcza w Dolinie Aosty i Sabaudii. Jednak Dolina Aosty pozostaje do dziś jedynym regionem w przestrzeni francusko-prowansalskiej, gdzie język ten jest nadal powszechnie używany w życiu codziennym i jako język ojczysty.
Prowansalski lub langue d'oc (prowansalski prowansalski , Lenga z OC ; IX TH ślady wieczne prowansalski wulgaryzmów w tekstach łacińskich; koniec X XX -wiecznych dokumentów prawnych; 1102: pierwszy pełny tekst) składa się z różnych dialektów:
Prowansalski , jak Limousin lub prowansalsku w momencie, był językiem literatury i poezji trubadurów z całej Europy. Potem miał dwa literackiego odrodzenia, jeden z Związek Felibrów i Frederic Mistral w połowie XIX th wieku, drugi z Occitan w drugiej połowie XX th wieku.
O jedności prowansalskiego jako języka dyskutują językoznawcy, w tym prowansalscy (jak Pierre Bec), w szczególności w odniesieniu do katalońskiego (który jest teraz oddzielony od niego) i Gascon-Béarnais, ale także w odniesieniu do prowansalskiego i Owernii.
katalońskiKataloński (kataloński Català -koniec IX p wieku), bardzo blisko Occitan jest zazwyczaj przymocowane do tej samej grupy. Ta, bardzo zwarta, jest, zdaniem językoznawcy Pierre'a Beca, pośrednim między grupą gallo-rzymską, obejmującą prowansalski, francuski, francusko-prowansalski i retoromański, a grupą ibero-rzymską obejmującą aragońską , kastylijską (hiszp.), asturyjsko-leońską , galicyjską i portugalski ( Galaïco-portugalski zespół ), ale ma też swoje własne postacie. Niektórzy lingwiści uważają prowansalski i kataloński za jeden język (innymi słowy, elementy tego samego diasystemu), z którego kataloński wyłoniłby się „przez rozwinięcie”.
Ślady wulgaryzmów katalońskich zachowały się w tekstach łacińskich; między 1080 a 1095 r. Homilie d'Organyà , jeden z najstarszych dokumentów literackich w języku katalońskim; koniec XII th century: pierwszy pełny tekst w dokumencie prawnym; XIII th century pod auspicjami Ramon Llull , kataloński osiąga status języka literackiego i myśli rozpoznawane): jeden z języków urzędowych Katalonii ( Hiszpania ); mówi się nim głównie w tej wspólnocie autonomicznej i na obrzeżach Aragonii , a także w południowej Walencji (gdzie nazywa się ją również Walencją ), a także na Balearach (gdzie lokalne warianty nazywane są mallorquí, menorquí lub eivissenc), w Andorze (gdzie jest to jedyny język urzędowy), w Roussillon (Francja), znanym również jako Catalogne Nord (po katalońsku Catalunya del Nord ), a także w mieście Alguer (na Sardynii ). Używanie katalońskiego i innych języków regionalnych było surowo kontrolowane i represjonowane w kilku okresach, zwłaszcza za panowania Filipa V i frankizmu .
Włoski ( italiano , X th century : dokumenty prawne XI th century : pełny tekst); bardzo wiele dialektów (ponad dwieście). Istnieją dwie wyraźnie zróżnicowane grupy, oddzielone dużą wiązką izoglos , linia Massa-Senigallia (mniej dokładnie znana jako „ linia La Spezia-Rimini ”), co odpowiada podziałowi języków romańskich na dwie duże grupy : zachodnia Rumunia (w tym północne Włochy ) i wschodnia Rumunia (w tym środkowo-południowa i daleko-południowa włoska). Ta dość wyraźna separacja między zachodnią i wschodnią Rumunią kwestionuje dla niektórych językoznawców znaczenie tego ugrupowania, które nie byłoby już powiązane z niczym innym niż członkostwo w tej samej grupie politycznej, niedawno zjednoczonej we Włoszech.
Ta dialektologia jest jednak podsumowaniem i nie opisuje dokładnie niezwykłej różnorodności, w dużej mierze zachowanej, włoskich dialektów ściśle mówiąc.
Sardinian ( sardu , Limba Sarda , XI p wieku ) jest używany w Sardynia . Jest to jeden z najbardziej konserwatywnych języków romańskich, co można wytłumaczyć jego wyspiarskim położeniem; znał jednak wiele wpływów, wśród których najbardziej godne uwagi są katalońskie, kastylijskie, a następnie włoskie.
W obrębie Sardynii można wyróżnić kilka dialektów, reprezentowanych przez dwie główne pisownie:
Próbę ujednolicenia języka sardyńskiego ( Limba Sarda Comuna ) popiera region autonomiczny.
Według Ethnologue i Glottolog repertuarów , korsykański , w starym i hipotetycznej formie i sardyński byłby utworzony odrębny oddział o nazwie „Southern języki romańskie” lub „wyspowe języki romańskie”; według innych językoznawców, takich jak Heinrich Lausberg czy Jurij Koryakov, sardyński, jakim mówi się w centrum i na południu wyspy, jest obecnie jedynym żywym językiem tej grupy, gdyż nie ma już starego korsykańskiego ( starokorsykańskiego ), całkowicie zastąpione przez toskanię, ani język romański Afryki Północnej, które wymarły.
Ta grupa obejmuje:
Friulian i ladyński mają tylko status języka regionalnego, ale są uznawane przez włoską konstytucję. Niektórzy lingwiści, mniejszość, przyłączają do niej Istryotę . Wszystkie te języki, podzielone na wiele dialektów, stale zanikają.
Grupa ta, zwana także diasystemem Wschodnioromańskim lub zespołem Wschodnioromańskim, obejmuje cztery żywe języki i trzy wymarłe:
Te cztery żywe języki są wynikiem ewolucji trzech wymarłych języków:
W arumuńskim i meglenickim superstrate słowiańskie jest słabsze niż w rumuńskim i istryjskim, natomiast przeważają wpływy greckiego i albańskiego.
Niektórzy językoznawcy zaliczają do tej grupy również dalmatyńczyka .
Ta grupa wymarły XIX th century zwany także iliryjskim powieść jest czasami zawarte w nowej diasystem Wschodniej z języków romańskich Wschodniej . Przedstawia postacie pośrednie między grupą retoromańską a grupą wschodnioromańską.
Znany w średniowieczu (koniec XIII th century ) pod nazwami Mavro-Vlach lub morlaque potwierdzone bezpośrednio do 1840 Dalmacji jest wyłączony. Używany w przeszłości na wyspach i regionach przybrzeżnych Chorwacji i Czarnogóry , zawierał dwa zapisane dialekty: vegliote ( veklisuṅ , na północy, na wyspie Krk lub Veglia, którego ostatni mówca zmarł w 1898 r. ) i Ragusan (południowy, w niniejszym Dubrownika , się od XV XX wieku).
Inna klasyfikacja oparta na słownictwie umożliwia systematyczne porównanie ( Projekt ASJP ). Miarą podobieństwa leksykalne , takie jak odległość Levenshteina na listę powiązanych słów. W tym przypadku języki zgrupowane pod nazwą Gallo-Romance przez Ethnologue.com pojawiają się w różnych gałęziach drzewa kladystycznego języków romańskich:
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Z powyższego wynika, że z leksykalnego punktu widzenia język francuski i francusko-prowansalski stanowią jedną z najbardziej odmiennych gałęzi języków romańskich. Wynika to z częstego kontaktu fonologii i leksykonu z językami germańskimi w okresie późnego Cesarstwa Rzymskiego i wczesnego średniowiecza .
Być może jeszcze bardziej zaskakujące w porównaniu z konwencjonalnymi klasyfikacjami (historycznie silnie opartymi na geografii, nawet pod wpływem podziałów politycznych, poza cechami ściśle językowymi), prowansalskimi i katalońskimi, bardziej można porównać z punktu widzenia leksykonu włoskiego i rumuńskiego, gdyż a także z języków iberyjskich (kastylijski, galicyjski, aragoński).
Uwaga: transkrypcje fonetyczne są w międzynarodowym alfabecie fonetycznym .
Odnośnie łaciny wulgarnej należy zauważyć, że Rzymianie, podobnie jak Grecy, żyli w sytuacji dyglosji : językiem potocznym nie była łacina klasyczna (język tekstów literackich czy sermo urbanus , „język miasta”, który to znaczy język utrwalony gramatycznie, jak sanskryt ), ale forma wyraźna, choć bardzo bliska, o swobodniejszym rozwoju ( sermo plebeius , „język wulgarny”). Wydaje się pewne, że klasyczna łacina nie ograniczała się do używania książkowego, ale że była powszechnie używana przez wyższe kategorie społeczne, chociaż ci ostatni uznali za jeszcze bardziej wyrafinowane wyrażanie się w języku greckim (i wydaje się, że Cezar nie powiedział Tu quoque, fili do Brutusa ale Kaì sù, téknon ), podczas gdy sermo plebeius był językiem żołnierzy, kupców, zwykłych ludzi; łacina wulgarna, która nigdy nie uzyskała statusu języka literackiego, jest nam najlepiej znana z językoznawstwa historycznego , cytatów i krytyki wygłaszanych przez zwolenników łaciny literackiej, a także z licznych inskrypcji, rejestrów, relacji i innych prądów tekstowych. Z drugiej strony, Satyricon od Petroniusza , rodzaj „ powieść ”, napisany prawdopodobnie w I st wieku i przechodzącej przez podziemia społeczeństwa rzymskiego, jest ważnym świadectwem, że dyglosji: w zależności od ich klasy społecznej, znaki s'express je w języku mniej lub bardziej zbliżonym do klasycznego archetypu.
Wśród tych, które obwinia dekadenckiego formy wadliwy, należy go zachować Dodatek PROBI , rodzaj kompilacji „błędy” zidentyfikowanych przez jakiegoś wspólnego Probus i datowany na III th wieku .
To właśnie te formy, a nie ich odpowiedniki w klasycznej łacinie, są źródłem słów używanych w językach romańskich. Oto kilka przykładów „błędów” przytoczonych przez Probusa (zgodnie z modelem A non B , „[say] A and not B”), sklasyfikowanych tutaj według rodzaju rozwoju fonetycznego i opatrzonych komentarzami pozwalającymi wskazać główne różnice fonologiczne między łaciną klasyczną a łaciną wulgarną; nie jest oczywiście możliwe wyczerpujące przedstawienie wszystkich różnic między łaciną klasyczną a łaciną wulgarną, ale Dodatek Probi może stanowić odpowiednie wprowadzenie do tego tematu.
Calida non caldaCalida non calda , non masclus masculus , tabula non tabla , oculus non oclus itp. : Przykłady te pokazują zmiękczenie krótkich post- wzmacniający (a także pretonic) samogłosek; Łacińskie słowa są w rzeczywistości pogłębia Calida , másculus , Tabula i Oculus , następujące samogłoski są krótkie. To zmiękczenie dowodzi również, że akcent wysokościowy w klasycznej łacinie stał się akcentem intensywności w łacinie wulgarnej (w rzeczywistości akcent wysokościowy nie ma wpływu na otaczające go samogłoski matowe). Rozpoznajemy w tej liście przodków chaud ( starofrancuski chalt ), męski (starofrancuski masle ), stół i oko ; proces ten doprowadził do ważnych przekształceń spółgłosek, które stykały się po opadnięciu dzielącej je samogłoski: a / l / przed przejściem spółgłoski do l velar ( tj. / ɫ / ) następnie do / u / w języku francuskim ( wokalizacja ), stąd Cha U d ; podobnie /kl/ może dać palatalizowane l (patrz następny akapit).
Vinea non viniaVinea non vinia , solea non solia , lancea non lancia itp. : widzimy tu przejście w łacinie wulgarnej od /e/ skrót przed samogłoską do /j/ (jego inicjał jachtu ; zjawisko to nazywamy konsonizacją ), który po spółgłosce palatalizuje ją ; te palatalizowane spółgłoski (które mogą pochodzić z innych źródeł) są ważne w ewolucji języków romańskich. Ta transformacja wyjaśnia, dlaczego otrzymujemy na przykład winorośl (z / nj / stając się / ɲ / , odnotowane w językach romańskich przez digram gn po francusku i włosku, ñ po kastylijsku, ny po katalońsku, nh po portugalsku i prowansalsku itd. .), próg (z poprzednio w podniebiennej lub / ʎ / , oznaczoną na fig / to w języku, a następnie został prosty / d / , utrzymywanego w języku japońskim, w którym przewidziano GLI i zawsze wymawiana jako podwójne spółgłoski w kastylijsku, gdzie notuje się ll , "podwójne l" [z wyjątkiem, gdy pochodzi z / lj / , gdzie zmienia się na / x / , fonem mówi jota ], jak w katalońskim, portugalskim i oksytańskim, pisanym lh , itd.) i włócznię ( z dźwiękiem / s / pochodzącym z / ts / , palatalizowana forma z / k / , a także zauważona litera c łac., nawet we włoskim lancia / lantʃa / , hiszpańskim lanza / lanθa / dawniej wystrzelona / lantsa / , czy w rumuńskim lance / lantʃe / , itp.).
Auris non oriclaProbus zauważa w tym przykładzie kilka zjawisk: po pierwsze redukcję starych dyftongów (tu / au / stawanie się / ɔ / , czyli o otwarte; mamy też w łacinie wulgarnej / ae / dając / ɛ / , e otwarte, jako a także / oe / przechodzące do / e / , e zamknięte), następnie użycie formy zdrobniałej zamiast formy prostej ( auris "ucho", auricula "małe ucho"). Stosowanie zdrobnień w wulgarnej łacinie jest częste: tak więc słońce pochodzi z soliculum, a nie z ziemi , lub znowu z kolana , pierwotnie starożytnego. Ks. genoil , genuculum , a nie genu . Wreszcie, należy zwrócić uwagę na zmiękczenie w / u / w Short po dokonaniu akcentowane samogłoski: my oczekiwałby oricula . Jak powiedzieliśmy w pierwszym akapicie, spotkanie c i l , /kl/ , spowodowane upadkiem dzielącej je samogłoski, daje początek nowej spółgłosce, tutaj palatalnej l , trzymanej po katalońsku w orella , teraz / j / po francusku, ale / x / po kastylijsku, po oreja / ɔrexa / ).
Auktor nie jest autoryzowanyZauważamy również redukcje w grupach spółgłosek; zatem / kt / zmienia się na / t / , podając w języku francuskim autor , lub autor w języku kastylijskim, portugalskim i katalońskim; podobnie / pt / zmienia się na / t / . Tak jest w przypadku dom (i) tare, który stał się domtar, następnie domptar i wreszcie dontar . Wstawienie a / p / między / m / a okluzją jest normalne: mówimy o epentezie , podając po francusku oswojony , że wymawialiśmy /dõte / zanim pisownia wpływa na wymowę, stając się czasami /depozyt / . Kolejne uproszczenie: / pt / daje / t / , jak w comp (u) tare staje się comptare, potem count i count / kõte / po francusku, contar po kastylijsku itd.
Rivus non riusRivus non rius , sibilus non sifilus : dźwięk / w / z łaciny, oznaczany literą u (lub v we współczesnych wydaniach) ewoluował na różne sposoby, albo przez grę między samogłoskami ( ri (v) nas dając rio po kastylijsku, pa (v) lub dając strach , włoski Paura ), przez staje się dźwięk dwuwargowy spirant ( / p / w kastylijskim i katalońskim) następnie wzmacniającym w / v / (w większości języków romańskich); / p / i / b / między samogłoskami mają ten sam los, co wyjaśnia, dlaczego sibilus podaje sifilus , wiedząc, że / f / jest tylko głuchym wariantem / v / ; To wyjaśnia, jak i tyłem (z sibilare , stając sifilare następnie siflare ) lub wiedzą (od Sapere , następnie sabere , savere ; Kastylijski szabla pokazy, jego pisowni, że pozostał w / p / etapu ), itp.
Pridem bez dumyOstatni przykład, pokazujący, że / m / na końcu słowa nie jest już wymawiane (co ma już miejsce w klasycznej łacinie: skan łacińskiego wersetu łatwo to dowodzi). To zmiękczenie jest między innymi przyczyną zaniku mechanizmu fleksji: języki romańskie w rzeczywistości nie używają już deklinacji .
Lista ta oczywiście nie jest wyczerpująca; konieczne byłoby również odniesienie się do kwestii dyftongów „panromanskich” (które znały wszystkie języki romańskie) i zwrócenie uwagi na to, że wiele samogłosek zostało następnie poddanych dyftongom wtórnym.
Upadek /m/ final, spółgłoski, którą często spotykamy we fleksji, tworzy zatem dwuznaczność: Romam wymawia jak Roma , nie możemy wiedzieć, czy słowo to jest w mianowniku , bierniku czy l. ' ablacyjnym . Tak więc języki romańskie musiały używać przyimków, aby usunąć dwuznaczność. Zamiast mówić Roma sum (klasyczny Romæ sum z miejscownikiem, którego nie zachowała wulgarna łacina) dla „Jestem w Rzymie” lub Roma (m) eo dla jadę do Rzymu , musieliśmy wyrazić te dwa zdania sumą w języku romskim i eo ad Roma . W związku z tym należy pamiętać, że jeśli już w klasycznej łacinie, z okresu cesarskiego, bawiono się / m / na końcu słów, to Roma sum i Roma (m) eo nie można było pomylić: z ablacją ( Roma suma ), końcowy /a/ jest długi; jest jednak krótki w bierniku: w ten sposób jeden wymawia się / rōmā / dla pierwszego, / rōmă / dla drugiego. Łacina wulgarna nie używa już jednak systemu ilości samogłosek: te dwie formy są tym bardziej niejednoznaczne.
W tej samej części przysłówki i proste przyimki są czasem wzmocnione: ante , „przed” już nie wystarcza; musimy wrócić do ab + ante w języku wulgarnym, aby wyjaśnić francuski wcześniej , portugalski i hiszpański ante i prowansalski avans lub in ante dla rumuńskiego înainte itp. ; to samo z pochodzi od apud + hoc , in de od intus , itd. Sprawa graniczna wydaje się być osiągnięta we współczesnym języku francuskim , który w klasycznej łacinie nazwano po prostu hodie . Termin francuski może być analizowany w + le + jour + de + hui , gdzie hui pochodzi od słowa hodie (co oznacza hoy po hiszpańsku, „hoje” po portugalsku, oggi po włosku, azi po rumuńsku, uèi po prowansalsku, avui po katalońsku, hoz w retoromańskim, ouy w walońskim itd.). Powstały aglutynowany związek jest zatem zbędny, ponieważ oznacza słowo w słowo: „do dnia dzisiejszego” (co znajdujemy w potocznym francuskim). Niektóre języki mają konserwatywne jednak trzymane proste przysłówków i przyimków: hiszpańskie i włoskie con , portugalski com i rumuński cu naprawdę pochodzić z cum „z”, a także w języku francuskim lub în rumuńskim są dziedziczone w . To samo zjawisko obserwujemy z pojedynczymi słowami odziedziczonymi po hodie .
Z języka fleksyjnego o elastycznej składni (kolejność słów liczących się mniej dla znaczenia niż dla stylu i nacisku), łacina wulgarna stała się zbiorem języków używających wielu przyimków, w których kolejność słów jest ustalona. Jeśli teoretycznie można powiedzieć po łacinie Petrus Paulum amat , amat Petrus Paulum , Paulum Petrus amat lub nawet amat Paulum Petrus w znaczeniu, że „Piotr kocha Pawła”, nie jest to już możliwe w językach romańskich, które mniej lub bardziej szybko porzucił wariacje; tak więc w języku hiszpańskim Pedro ama a Pablo i Pablo ama a Pedro mają przeciwne znaczenie, tylko kolejność słów wskazująca, kto jest podmiotem, a kto przedmiotem. Kiedy języki romańskie zachowały system deklinacji, jest on uproszczony i ograniczony do kilku przypadków (z wyjątkiem rumuńskiego): tak dzieje się w starofrancuskim, który ma tylko dwa, przedmiotowe (odziedziczone z mianownika) i przypadku reżymu (pochodzącego od biernika), za wszystko, co nie jest podmiotem. W języku francuskim zawsze przedmiotowy przypadek zniknął; obecne nazwy odziedziczone po starofrancuskim są więc prawie wszystkimi starymi przypadkami reżimu (istnieją pewne wyjątki, takie jak przodek , malarz , zdrajca , dawne przypadki przedmiotowe i chandeleur , pochodzące od łacińskiego dopełniacza liczby mnogiej candelorum ) i stąd stare bierniki; możemy to zobaczyć na prostym przykładzie:
Pojedynczy | Liczba mnoga | |
---|---|---|
Mianownikowy | murus | dojrzały |
Biernik | murum | muros |
Pojedynczy | Liczba mnoga | |
---|---|---|
Sprawa przedmiotowa | ściany | Ściana |
Przypadek diety | Ściana | ściany |
Pojedynczy | Liczba mnoga |
---|---|
Ściana | ściany |
Rumuński zachowuje jednak system fleksyjny operujący trzema przypadkami synkretycznymi: przypadkiem bezpośrednim ( mianownik + biernik ), przypadkiem ukośnym ( dopełniacz + celownik ) i wołaczem . Przypadki te rozróżnia się głównie wtedy, gdy nazwisko jest oznaczone przedimkiem określonym . W przeciwnym razie są zdezorientowani.
Inne punkty zasługują na podkreślenie. Przede wszystkim, wyłączając rumuński, trzy rodzaje , męski, żeński i nijaki, zostają zredukowane do dwóch przez eliminację neutralnego, być może pod wpływem nieindoeuropejskiego substratu. Tak więc łacińskie słowo folia , mianownik / biernik nijaki liczba mnoga od folium „liść”, jest reinterpretowane jako żeńskie: tak jest na przykład we francuskim, gdzie staje się liściem , ale także w hiszpańskim ( hoja ), we włoskim ( foglia ), retoromański ( föglia ), waloński ( fouye ), portugalski ( folha ), kataloński ( fulla ), proscytański ( fuèlha ) itd., wszystkie żeńskie słowa. Ponadto języki romańskie wykształciły system przedimków określonych nieznanych łacinie klasycznej, być może także pod wpływem substratu szczątkowego. Tak więc w języku francuskim le i la pochodzą odpowiednio od zaimków wskazujących / przymiotników ille i illa ; ewolucja jest taka sama w hiszpańskim dla el i la (plus rodzaj nijaki lo < illud ), po włosku dla il i la (jak również lo , nijaki, < illud ) itd. Rumuński wyróżnia się tym, że jest jedynym językiem romańskim, w którym artykuł jest enklityczny : om „człowiek”, om-ul „człowiek”, co tłumaczy się tym, że w języku łacińskim przymiotnik wskazujący może poprzedzać lub następować po rzeczowniku ( ille homo / homo ille ). Z drugiej strony rodzajniki nieokreślone pochodzą po prostu od liczebnika unus , una (i unum w neutralnym). Wreszcie system przymiotników zostaje zmodyfikowany. Podczas gdy stopnie przymiotnika były oznaczone przyrostkami , języki romańskie używają teraz tylko przysłówka przed prostym przymiotnikiem. Ten przysłówek ma kontynuację albo magis (obecnie más po hiszpańsku, maj po prowansalsku i rumuńsku, ale po portugalsku, més po katalońsku itp.) lub więcej ( più po włosku, bardziej po francusku i prowansalsku, pus po staro walońskim i katalońskim lub dialekcie , plus w języku retoromańskim itp.). Na przykład jaśniej (porównanie wyższości) zostało powiedziane w klasycznej łacinie clarior (pochodzącej od clarus ). Z drugiej strony hiszpański używa más claro , włoskiego più chiaro , prowansalskiego more clar lub mai clar , itd. Podobnie, najczystszy superlatyw został nazwany clarissimus w klasycznej łacinie, ale el más claro w języku hiszpańskim i il più chiaro w języku włoskim. Istnieją jednak pewne archaizmy : portugalski zachował różne słowa dla największego , o maior , i najmniejszego , o menor , jak kastylijski z burmistrzem i menorem , porównywalnym, choć bardzo odmiennym, do majora i minora w języku francuskim.
System werbalnyPonadto koniugacje są głęboko modyfikowane, w szczególności przez tworzenie czasów złożonych: tak nasze śpiewałem , hiszpańskie he cantado , włoskie ho cantato, a nawet katalońskie he cantat , prowansalskie ai cantat , rumuńskie am cantat , pochodzą z habe vulgar cantatu (m) , który nie istnieje w klasycznej łacinie. Godne uwagi jest użycie czasowników posiłkowych być i mieć : łacina już używała w inny sposób być w swojej odmianie, ale nie w tak systematyczny sposób, jak w językach romańskich, które uogólniały ich użycie w celu aby stworzyć kompletny zestaw złożonych kształtów odpowiadających prostym kształtom. Ogólnie, postacie związków wyznaczają osiągnięty aspekt.
Pojawia się nowy tryb, tryb warunkowy (po raz pierwszy poświadczony w języku romańskim w Sekwencji św. Eulalii ), skonstruowany z bezokolicznika (czasami zmodyfikowanego), po którym następują niedoskonałe zakończenia: vivr (e) + -ais daje vivrais w języku francuskim, a mutatis mutandis , viviría po hiszpańsku, viuria po katalońsku, viuriá po prowansalsku. Należy zwrócić uwagę na pewne modyfikacje radykału : obowiązek + ais > powinien i nie * powinien lub haber + ía > habría a nie * habería . W ten sam sposób przyszły klasyk zostaje porzucony na rzecz formacji porównywalnej z formacją warunkową, to znaczy bezokolicznika, po którym następuje czasownik mieć (lub poprzedzony w sardyńskim): w ten sposób cantare habeo ("j' ai à") chanter ”) daje chanterai , włoski canterò , hiszpański cantaré , kataloński cantare , prowansalski cantarai itp.
Strona bierna zostaje usunięta na rzecz systemu złożonego, który istniał wcześniej w łacinie ( cantatur , "śpiewa", klasyczna staje się wulgarną est cantatus , co w klasycznym oznaczało "śpiewano"). Wreszcie, niektóre nieregularne koniugacje (takie jak velle , „chcieć”) są poprawiane (ale często pozostają nieregularne w językach romańskich), a czasowniki deponentów przestają być używane.
Łacina wulgarna i łacina klasyczna różnią się nie tylko aspektami fonologicznymi i fonetycznymi, ale także leksykalnym; w rzeczywistości języki romańskie używają tylko klasycznego słownictwa w różnych proporcjach. Często używano popularnych terminów, wypierając te specyficzne dla bardziej obsługiwanego języka.
Niektóre terminy łacińskie zniknęły i zostały zastąpione ich popularnymi odpowiednikami; tak jest w przypadku tego, który oznacza konia, equus w klasycznej łacinie, ale caballus („canasson”; słowo to może być pochodzenia galijskiego) w wulgarnej łacinie, które można znaleźć we wszystkich językach romańskich: caballo po kastylijsku, cavall po katalońsku, caval po prowansalsku, koń po francusku, cal po rumuńsku, cavallo po włosku, dj'vå po walońsku , chavagl po retoromańskim itd. Ale klacz nazywa się iapa po rumuńsku, yegua po kastylijsku, aegua po portugalsku, egua po katalońsku i èga po prowansalsku, od łacińskiego equa (włoski używa również giumenta lub cavalla ).
Z drugiej strony, niektóre klasyczne terminy, które zniknęły, niekoniecznie zostały zastąpione tym samym wulgarnym słowem w całej Rumunii: termin popierany dla „mówić” to loqui w klasycznej łacinie, zachowany w języku rumuńskim ( locui, ale w znaczeniu „ aby żyć ), otrzymuje brzmienie:
Wreszcie, niektóre języki romańskie nadal używają formy klasycznej, podczas gdy inne, o których mówi się, że są mniej „konserwatywne”, używają formy wulgarnej; tradycyjnie podawanym przykładem jest czasownik „jeść”:
Naturalna ewolucja fonetyczna języków, której nie uciekła łacina, w dużej mierze wyjaśnia istotne różnice między niektórymi językami romańskimi. Do tego procesu dołączyła także nieunikalność leksykalna tego, co określa się mianem łaciny wulgarnej : wielkość Cesarstwa Rzymskiego oraz brak standardu literackiego i gramatycznego pozwoliły nie zamrozić tego języka wernakularnego. Tak więc każda strefa Rumunii używała określonego smaku wulgarnej łaciny (byłoby jeszcze lepiej powiedzieć „wulgarna łacina”), jak widzieliśmy powyżej, taki język preferuje takie określenie w znaczeniu „dom” (łac. casa po hiszpańsku , katalońsku , włoski , portugalski , rumuński ), inny inny termin ( mansio dla tego samego znaczenia w języku francuskim).
Do tych dwóch danych dochodzi obecność substratów , języków mówionych początkowo w jednym obszarze i pokrywanych przez inny, pozostawiających jedynie porozrzucane ślady, zarówno leksykalne czy gramatyczne, jak i fonologiczne, w języku docelowym. Tak więc podłoże galijskie w języku francuskim pozostawia mu jakieś sto osiemdziesiąt słów, takich jak braies , char lub bec , i byłoby źródłem fragmentu od / u / (od l lub p ) łacińskiego do / y / (od l u ne ). Ta hipoteza nie jest jednak jednomyślna. Oczywiście wpływ galijski nie ograniczał się do języka francuskiego: dialekty na przykład północnych Włoch mają kilka określeń, a więc mamy w standardowym włoskim braghe dla braies (co dało później francuskie słowa braguette et bretelle ) , carro dla char lub becco dla bec. Podobnie baskijski dla języków ibero-romańskich (gdzie słowo „lewy” lub sinistra łacińska klasyczna jest zastąpione pochodnymi baskijskiego Ezkera , to esquerra po katalońsku, izquierda po kastylijsku i esquerda po portugalsku), a w szczególności hiszpański.
Wreszcie superstraty odegrały również główną rolę w różnicowaniu języków romańskich: są to języki ludów, które osiedliły się na terytorium, nie narzucając swojego języka. Ten ostatni pozostawił jednak znaczące ślady. Superstrat Franków (tak germański ) we Francji jest ważny; średniowieczne słownictwo jest nim usiane, zwłaszcza z dziedziny wojny i życia na wsi (jak hełm , rycerz , strzała , topór , itp., ale także malina , pszenica , wierzba , itp., a nawet trzymanie , wojna i, co bardziej zaskakujące , zbyt ), a prąd francuski ma kilkaset słowa odziedziczone z Francique. Jest to arabski superstrate , który najbardziej zauważamy w języku kastylijskim i portugalskim: z tego języka pochodzi ponad cztery tysiące terminów, wśród których są toponimy i związki. Najbardziej niezwykłą cechą jest niemal systematyczne utrzymywanie arabskiego przedimka w słowie, podczas gdy inne języki romańskie, które również zapożyczyły ten sam termin, często się go pozbyły: tak więc hiszpański glosses algodón (w przeciwieństwie do francuskiej bawełny ), z Arabskie أَلْقُطْن , ʾal-quṭn , algarroba (francuski chleb świętojański ), od ʾal-harūbah lub aduana (francuskie zwyczaje ), od أَلدِّيوَان , ʾad -dīwān (co daje również kanapę ). Wreszcie ostatni niezwykły superstrate, słowiański , którego wpływ w języku rumuńskim jest zauważalny. Rumuński zawdzięcza swój wołacz otaczającym je językom słowiańskim , 20% terminów leksykonu oraz procesom palatalizacji odmiennym od innych języków romańskich.
Niemały jest również wpływ języków romańskich na siebie. Do tego stopnia, że nurt ruchu interlingua , znany jako „łacina współczesna”, zaleca używanie od teraz tego języka rozumianego bez nauki (pięćdziesiąt słów do nauczenia się z podstawowego słownika pięciu tysięcy terminów) przez wszystkich użytkowników romańskich (których jest około dziewięćset milionów na świecie), po zastąpieniu starożytnych słów bez potomności, utrzymywanych przez Interlingua, unowocześnieniu jego form leksykalnych i fonetyzacji pisowni.
Możemy tu podać wyniki badania przeprowadzonego przez Mario Pei w 1949 roku, porównującego stopień rozwoju różnych języków w stosunku do ich języka ojczystego; dla najważniejszych języków romańskich, jeśli weźmiemy pod uwagę tylko samogłoski toniczne, otrzymujemy w porównaniu z łaciną następujące współczynniki ewolucji:
Z łatwością dostrzegamy różny stopień konserwatyzmu języków romańskich, najbliższy fonetycznie łacinie (jeśli weźmiemy pod uwagę tylko samogłoski toniczne) jest sardyński , najbardziej oddalony od francuskiego.
łacina | sardyński | Korsyka | Włoski | hiszpański | portugalski | Francuski | prowansalski | kataloński | retoromański | Lombard | rumuński |
akwam | àcua / Abba | zaakcjonować | zaakcjonować | agua | agua | woda | aiga | ostry | Aua | woda / egua / eua | apă |
acutus | agudu | acutu | ostry | agudo | agudo | ostry | agut | agut | Aguz | aguzz | cięcie |
adiutare | agiudare | aiuta | aiutare | ajudar | ajudar | Wsparcie | ajudar | ajudar | agidar | Juda | ajuta |
apis / apikula | świt | małpa | małpa | abeja | abelha | pszczoła | abelha | abella | starzec | ava | albina |
sapone | Sabone | sapone | sapone | żaboń | sabao | mydło | sabon | Sabó | savun | mydło | spun |
caricare | powóz | carrica | karicare | Cargar | carregar | Załaduj | ładunek / ładowanie | carregar | chargar | carregà | nărca |
kabała | c (u) addu | cavallu | cavallo | kabalo | cavalo | koń | kawaler / chaval | kawaler | koń | cavâl | calu |
kantara | kantara | kantai | kantara | kantar | kantar | śpiewać | kantar / chantar | kantar | Chantar | kantai | cant… |
clave | crae / chcieć | chjave | chiave | llave / clave | łysy | klawisz / klawisz | clau | clau | clav | ciav | cheie |
żelazo | ferru | ferru | ferro | fierro | ferro | żelazo | żelazo | ferro | dumny | żelazo | dumny |
ventum | bentu | Ventu | Vento | chodź | Vento | wiatr | wiatr | wiatr | wiatr | wiatr | przyszło |
beknięcie | roda | beknięcie | ruota | rueda | roda | koło | roda | roda | roda | roda | Root |
Aurum | oru | oru | oro | oro | nasz | złoto | mieć | złoto | mieć | złoto | mieć |
patena | pache | pacz | tempo | paz | paz | pokój | patz | pau | nie c | paas | tempo |
ziemia | podeszwa | podeszwa | podeszwa | ziemia | ziemia | Słońce | ziemia | ziemia | Solegl | ziemia | szybować |
noctem | notatka / noti | uwaga | uwaga | noche | noite | noc | nuéit / nuèch | gnida | nie g | nott | noapte |
Pontis | Ponte / Ponti | nośny | nośny | smród | nośny | most | most | most | most | barka płaskodenna | punte |
novum | nie (b) u | nowiu | nuovo | nuevo | nowość | Nowy | nie ty | my | Listopad | Nowy | my |
szpital | ispidal | ospidal | ospedal | szpital | szpital | szpital | espitau | szpital | szpital | ospeda | szpikulca |
ego | ego | eiu | ja | Siema | miał | ja | jo / ieu | jo | jau | mim | miał |
filium | fillu / fizu | figliolu | figlio | hidżo | filho | syn | filh | napełnić | figl | fiou | fiu |
facere | zły | fa | opłata | hacer | fazer | Marka | daleko / zrobić | żelazo | daleko | fa | Twarz |
język | język limbngua / limba | język | język | lengua | język | język | lenga | lengua | język | lengua | kończyna |
terram | ziemia | ziemia | ziemia | tierra | ziemia | Ziemia | ziemia | ziemia | ziemia | ziemia | ara |
deszcz | prida | piuvita | pioggia | luwia | czuwa | deszcz | plueja / plueia | jeszcze | pliewgia | pieuwa | plioaie |
arbore | wirować | arburu | albero | Arbol | arvore | drzewo | drzewo / aubre | drzewo | drzewo | alber | altanka / pom |
hominem / homo | mój | omu | uomo | hombre | homem | człowiek | lubić | Dom | hmm | ómm | om |
iucare | giugare | ghjuca | giocare | jugar | jogar | grać | jugar | jugar | giugar | Giuga | juca |
oculus | ogr | occhiu | occhio | ojo | Olho | oko | uelh | Ulli | ögl | „ugg” | ochi |
flama | fiama | fiamma | fiamma | lama | czama | płomień | płonący | flama | flama | fiama | płomień |
caelum | chelu | celu | Cielo | Cielo | to ty | niebo | cel / niebo | cel | chiel | cel | Cer |
digitus | czy ty | ditu | dito | dedo | dedo | palec | det | powiedziany | cyferka | zrobił | deget |
manum | manu | manu | Mano | Mano | mao | dłoń | człowiek | mój | maun | człowiek | mężczyzna |
% | Francuski | kataloński | Włoski | portugalski | retoromański | rumuński | hiszpański | sardyński |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Francuski | 85 | 89 | 75 | 78 | 75 | 75 | 80 | |
kataloński | 85 | 87 | 85 | 76 | 73 | 85 | 75 | |
Włoski | 89 | 87 | 80 | 78 | 77 | 82 | 85 | |
portugalski | 75 | 85 | 80 | 74 | 72 | 89 | 76 | |
retoromański | 78 | 76 | 78 | 74 | 72 | 74 | 74 | |
rumuński | 75 | 73 | 77 | 72 | 72 | 71 | 74 | |
hiszpański | 75 | 85 | 82 | 89 | 74 | 71 | 76 | |
sardyński | 80 | 75 | 85 | 76 | 74 | 74 | 76 |
W wyniku kolonizacji obszar geograficzny mówiących językami romańskimi wykracza daleko poza Europę . Najbardziej rozpowszechnione są hiszpańskie ( Meksyk , Ameryka Środkowa i Południowa , Filipiny itd.), portugalski ( Brazylia , Angola , Mozambik itd.) i francuski ( Kanada , Afryka itd.).
Hiszpański (kastylijski) i francuski należą do oficjalnych języków Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Języki romańskie, którymi posługuje się ponad 10 milionów osób to hiszpański , francuski , portugalski , włoski i rumuński (98% użytkowników).
Należy zauważyć, że geograficzne rozprzestrzenienie się języka hiszpańskiego, francuskiego i portugalskiego jest w dużej mierze wynikiem kolonialnej przeszłości. W większości byłych kolonii język francuski jest drugim językiem, w przeciwieństwie do hiszpańskiego i portugalskiego. W rezultacie francuski jest drugim językiem romańskim pod względem liczby użytkowników, ale trzecim, po portugalskim, wśród osób, dla których jest to język ojczysty.
Kataloński jest przypadkiem szczególnym, ponieważ nie jest głównym językiem państwa narodowego (jest tylko w Andorze ), ale wciąż jest w stanie konkurować z hiszpańskim, a nawet zyskać mówców, chociaż nie jest to tylko język państwowy ale także jeden z najważniejszych na świecie. W rzeczywistości kataloński jest jedynym językiem mniejszości w Europie, którego długoterminowe przetrwanie prawdopodobnie nie będzie zagrożone. W przeciwieństwie do większości języków mniejszości, kataloński nie pozostał związany z tradycyjną kulturą wiejską. Rzeczywiście, społeczeństwo katalońskie było, od średniowiecza i do dziś, bardziej dynamiczne i zorientowane na Europę i nowoczesność niż społeczeństwo Kastylii, a więc i państwa dominującego. Z drugiej strony, wysoka kultura, chociaż generalnie opuszczony kataloński XVII th century nie zatrzymał się i był w stanie wznowić języka kraju od końca XIX -tego wieku. Ponadto zawsze była połączona z kulturą popularną (muzyka, teatr, wodewil, literatura konsumpcyjna lub praktyczna, prasa), która podążała za ewolucją czasu i zawsze była produkowana w języku katalońskim. W efekcie po unię królestw przetrwała świadomość „narodowa”, której towarzyszy poczucie, że język jest fundamentalną częścią tożsamości Katalończyków . Pozwoliło to Katalończykom z jednej strony oprzeć się okresom represji i ważnych napływów imigrantów, jakie miały miejsce w historii, a z drugiej strony procesom asymilacji, które eliminują większość języków mniejszościowych, nawet jeśli silne wsparcie rządowe (np. irlandzkie).
Pozostałe języki romańskie, z mniejszą liczbą użytkowników, utrzymują się głównie z nieformalnych relacji. Historycznie, rządy postrzegały (jeśli nie nadal postrzegają) różnorodność językową jako przeszkodę na poziomie gospodarczym, administracyjnym lub wojskowym, a także potencjalne źródło ruchów separatystycznych ; dlatego też na ogół próbowali je zwalczać poprzez promowanie języka urzędowego, ograniczanie ich używania w mediach, określanie ich jako dialektów lub patois (słowa, które stały się pejoratywne), a nawet prześladowanie. W rzeczywistości są one bardziej właściwie językami mniejszości niż języki mniejszości. W rezultacie wszystkie te języki są uważane w Atlasie Języków Zagrożonych UNESCO za zagrożone w różnym stopniu, od „podatnych” (np. sycylijski czy baskijski ) do „poważnie zagrożonych” (np. wszystkie używane we Francji z wyjątkiem języka baskijskiego i baskijskiego). kataloński).
Pod koniec XX th wieku, większa wrażliwość na prawa mniejszości pozwoliło te języki, aby rozpocząć powolne odzyskiwanie ich prestiżu i ich utraconych praw. Nie jest jednak jasne, czy te procesy polityczne są w stanie odwrócić upadek języków romańskich mniejszości.