Pierwsi Żydzi przybyli na terytorium dzisiejszej Republiki Serbii w czasach Cesarstwa Rzymskiego . Ale społeczności żydowskiej Bałkanach tylko stał się ważny w końcu XV -go wieku , kiedy Żydzi uciekający z Inkwizycji w Hiszpanii i Portugalii , znalazł schronienie na terenach kontrolowanych przez Turków , a zwłaszcza w Serbii, a następnie w dużej mierze pod panowaniem tureckim.
Społeczności rozwijały się tam aż do I wojny światowej , ale podczas II wojny światowej zostały one prawie unicestwione przez Zagładę . Zbrodnie popełnione podczas Holokaustu to czyny popełnione wyłącznie przez faszystów niemieckich, węgierskich, chorwackich i bułgarskich. Według ocalałego z obozu dramaturga (sr) Djordje Lebovica, Serbowie są jednym z niewielu ludów, które w swojej tysiącletniej historii nigdy nie prześladowały ani nie unicestwiały Żydów .
Społeczność żydowska w Serbii liczy obecnie mniej niż 800 członków.
Pierwsi Żydzi pojawili się w regionie już w czasach rzymskich . Dowodem tego jest obecność rzadkich materiałów przed X th wiek i innych, częściowo w XV -tego wieku.
Społeczność żydowska w Serbii stał się ważny dla XV TH i XVI -tego wieku, wraz z pojawieniem się Żydów przybyłych z Hiszpanii i Portugalii uciekając Inkwizycję. Sułtan Bajezyd II powitał ich w Imperium Osmańskim, gdzie zajmowali się różnorodną działalnością handlową, a w szczególności handlem solą. Dobre stosunki między Żydami i Serbami pozwoliły gminie prosperować, a na przełomie XIX i XX wieku po szlakach handlowych imperium przemierzało wielu żydowskich kupców.
Początek XIX th century widział Serbowie do pokonania panowania tureckiego: a pierwszy bunt ( 1804 - 1813 ), a następnie drugi bunt ( 1815 ) pozwoliły Serbia zyskać autonomię (The Sublime Porte oficjalnie uznany w 1830 roku ). W czasie tych buntów wielu Żydów wspierało walkę Serbów, w szczególności dostarczając im broń. To zobowiązanie przyniosło społeczności represje ze strony Turków osmańskich.
Nowy rząd serbski wykazywał pewną wrogość wobec społeczności żydowskiej, aw 1831 r. zabroniono Żydom wykonywania niektórych zawodów. Los Żydów poprawił się na krótko podczas pierwszego panowania księcia Michała III Obrenovića ( 1839 - 1842 ), ale przepisy przeciwko Żydom zostały reaktywowane przez księcia Aleksandra Karadziordziewicza ( 1842 - 1858 ).
W 1858 r. do władzy wróciła dynastia Obrenović . Książę Miloš złagodził restrykcje dla żydowskich kupców, ale trzy lata później, w 1861 roku , książę Michał III , ponownie w biznesie, wprowadził nową restrykcyjną politykę wobec Żydów.
Te wahania w polityce wobec społeczności żydowskiej trwała aż do końca XIX -tego wieku, kiedy to w 1889 roku Serbia stała się monarchią konstytucyjną, a parlament serbski zniesione wszelkie ograniczenia wobec Żydów.
Do 1912 r. społeczność żydowska w Serbii liczyła około 5000 członków.
Po I wojnie światowej , Serbii , wraz z Czarnogóry i innych obszarów, które przed wojną należały do Cesarstwa Austro-Węgier ( Słowenia , Chorwacja i Bośnia i Hercegowina ), utworzonej z Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców , królestwo, które w 1929 przyjął nazwę Królestwa Jugosławii . Społeczność żydowska w Serbii liczyła wówczas około 13 000 członków (w tym 500 Żydów w Kosowie ); następnie zmieszała się z innymi wspólnotami nowego Królestwa Jugosławii; te inne większe wspólnoty liczyły około 51 700 członków. W okresie międzywojennym wszystkie te społeczności przeżywały okres prosperity.
W przededniu II wojny światowej w Belgradzie mieszkało 10 000 Żydów , z których 80% mówiło ladino (Żydzi sefardyjscy ), a 20% jidysz (Żydzi aszkenazyjscy ).
ZagładaW Serbii stosowanie Ostatecznego Rozwiązania przez nazistów, zmierzające do fizycznej eliminacji Żydów, odbywało się bardzo szybko i bez konieczności organizowania konwojów deportacyjnych do obozów zagłady. Proces, który dotyczył stosunkowo niewielkiej liczby Żydów, szacowanej przed wojną na 16 tys., zakończył się już w maju 1942 r .
Większość żydowskich mężczyzn w Belgradzie, którzy nie zginęli w obozie koncentracyjnym Banjica, została zdziesiątkowana na terenie Autokomandy w pobliżu centrum miasta, w Topovskach Šupe i Trostruki Surduk .
W kraju miały miejsce inne masakry, zwłaszcza w Nowym Sadzie, gdzie zimą 1942 r. rozstrzelano i wrzucono do Dunaju ponad 800 Żydów .
Pierwsze antysemickie posunięciaZa tę operację odpowiadało łącznie pięć służb, dowództwo wojskowe, sprawy gospodarcze odpowiedzialne za aryzację, pełnomocnik MSZ Rzeszy, bezpieczeństwo polityczne (SS) po jej utworzeniu w sierpień 1941marionetkowy rząd generała Milana Nedicia .
14 maja 1941Odbyło się spotkanie pierwszych czterech służb w celu znalezienia rozwiązania „problemu żydowsko-cygańskiego”. Doprowadziło to do30 majaw sprawie szeregu środków: ustalono definicję Żyda, nakazano wycofanie Żydów ze służby publicznej i wolnych zawodów, poddawano Żydów noszeniu żółtej gwiazdy i pracy przymusowej i zaczęto liczyć Mienie żydowskie. Ten ostatni krok doprowadził do aryanizacji żydowskich przedsiębiorstw. Z całości uzyskanych w ten sposób funduszy nazistowskie Niemcy zatrzymały 60% z tytułu szkód wojennych, a pozostała część trafiła do rządu Nedica.
Polityka egzekucji zakładnikówPonadto po działaniach serbskiego ruchu oporu, który był bardzo aktywny, wprowadzono politykę represji. W tym celu brano zakładników Żydów, Cyganów i komunistów, grożono im rozstrzelaniem w przypadku śmierci Niemców. Pod koniec lata 1941 r. zorganizowano systematyczną łapankę na żydowskich mężczyzn, których przegrupowano do dwóch obozów, jednego w Belgradzie, a drugiego w Šabacu . Środki te, o wielkiej skali w czasie, gdy w większości krajów proces eliminowania Żydów był jeszcze w powijakach, zwróciły uwagę nazistowskiego MSZ, które wysłało kierownika projektu Edmunda Veesenmayera . 8 wrześniawraz z niemieckim ambasadorem w Belgradzie Felixem Benzlerem wysłał do Berlina depeszę, że Żydzi zajmowali się sabotażem i terroryzmem, i zaproponował, by 8000 żydowskich mężczyzn zostało deportowanych do delty Dunaju w Rumunii za pomocą barek, które miałyby spłynąć po Dunaju . W Berlinie opcję tę odrzucił minister spraw zagranicznych Joachim von Ribbentrop , argumentując, że deportacja nie może się odbyć bez zgody Rumunii, która odmówiłaby wlewu na swoje terytorium takiej ilości Żydów. Pomimo wielokrotnego wysyłania z Belgradu not wzywających do deportacji Żydów, ministerstwo nadal odrzucało to rozwiązanie i zasięgało porady u Obersturmbannführera Adolfa Eichmanna . Opowiadał się za rozstrzeliwaniem Żydów. Zdecydowano wówczas na wysokich stanowiskach, że operację przejmie Wehrmacht , co kontrastowało z sytuacją na Ziemiach Wschodnich, gdzie te prace wykonywały Einsatzgruppen . 2 października 1941Akcja partyzancka w Topoli, w której zginęło 21 szeregów niemieckich, doprowadziła do pierwszych egzekucji na dużą skalę. Wybraliśmy 2100 żydowskich i cygańskich więźniów z obozów w Belgradzie i Szabacu i kazaliśmy ich rozstrzelać.Zabiciem zajęło się wojsko, podczas gdy Einsatzgruppen sprawdzało, czy rzeczywiście byli to jeńcy żydowscy i cygańscy.
Następnie systematycznie stosowano proporcję 100 strzałów na każdego zabitego Niemca i 50 na każdego rannego. Ta polityka była „sukcesem”, prowadzącym do masakry tysięcy Żydów i Cyganów. Ostateczne rozwiązanie było wtedy na dobrej drodze, co znalazło odzwierciedlenie w korespondencji Staatsrat Harolda Turnera do jednego ze swoich przyjaciół, do którego pisał: „Tutaj diabeł jest uwolniony, jak zapewne wiecie”, zwracając uwagę na sprzeczność, jaką mieli Żydzi i Cyganie być wykonane w odwecie za operacje przeprowadzane przez Serbów.
Eliminacja kobiet i dzieciJednak ta polityka była tylko częściowo skuteczna, ponieważ pozostawiła przy życiu kobiety, dzieci i starców, których Wehrmacht nie chciał rozstrzelać. Ponadto znane opinii publicznej masowe egzekucje zaczęły spotykać się z potępieniem niektórych państw neutralnych. Dlatego postanowiono przetransportować resztę Żydów na wyspę na Dunaju w Mitrowicy niedaleko Belgradu. Jednak zdaliśmy sobie sprawę, że wyspa znajduje się na równinie zalewowej i zrezygnowaliśmy z wyboru Zemun , miasta położonego naprzeciwko Belgradu. W tym czasie miasto było pod kontrolą Chorwacki Ustasha reżimu , który łaskawie zgodził się pożyczyć witryny. Był to dawny park wystawowy, obecnie znany jako Staro Sajmište , który szybko został przekształcony przez Organizację Todta w obóz koncentracyjny .
3 listopada 1941wydano rozkaz przeprowadzenia spisu wszystkich żydowskich kobiet i dzieci, operacja zakończona w grudniu. Następnie falami przenoszono ich do tego obozu, a burmistrz Belgradu Dragomir Jovanović przysyłał żywność, głównie ziemniaki i często zgniłą kapustę.
W Marzec 1942specjalnie z Berlina przywieziono ciężarówkę z gazem duszącym . Aż domaj 1942, Wilhelm Götz i Erwin Meyer, dwaj kierowcy SS, gazują, a grupy Żydów wywożone są z obozu specjalną ciężarówką Saurer . Każdego dnia, z wyjątkiem niedziel i świąt, ciężarówka opuszczała obóz z ludzkim ładunkiem, przekraczała rzekę Save mostem, a następnie na serbskim brzegu podłączano rury gazowe wewnątrz ciężarówki. Pojazd przejechał następnie przez Belgrad wypełniony umierającymi Żydami do wojskowej strefy ostrzału, znajdującej się w Jajinci , niedaleko Belgradu, gdzie masowe groby zostały wykopane przez serbskich więźniów. Obóz szybko się opróżniał:grudzień 1941internowano tam od 5000 do 6000 osób, podczas gdy w kwiecień 1942, pozostało tylko 2974. 10 majaoperacja została zakończona i ciężarówka została odesłana z powrotem do Berlina w celu dalszej obsługi na Białorusi .
Ponadto kilkuset serbskich Żydów zostaje zabranych na śmierć w obozie koncentracyjnym Jasenovac , znanym ze swojego okrucieństwa.
BilansŁącznie w obozie lub w furgonetce zginęło 8000 Żydów, w Serbii zginęło 15 000 Żydów, jeśli wziąć pod uwagę również egzekucje odwetowe.
Emanuel Schäfer, szef SS w Serbii informuje, że poza przypadkiem Żydów, którzy zawarli żydowskie małżeństwa , nie było już „problemu żydowskiego” w Serbii („ keine Judenfrage mehr ”) . WSierpień 1942Harold Turner zostawił lakoniczną notatkę swojemu nowemu przełożonemu, wskazując „Serbię, jedyny kraj, w którym rozwiązano kwestię żydowską i cygańską”.
Sprawiedliwi wśród Narodów ŚwiataW 2010 r. Serbia miała 128 Serbów, Czarnogóry i Bośniaka uhonorowanych medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata za ratowanie życia Żydów podczas Holokaustu.
Społeczność po wojnieFederacji Gmin Żydowskich w Jugosławii " powstała w następstwie II wojny światowej, aby koordynować społeczności w Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii oraz do adwokata o prawo Żydów do emigracji do Izraela . Federacja miała swoją siedzibę w Belgradzie , stolicy nowej republiki. Ponad połowa ocalałych wybrała wyjazd do Izraela .
Społeczność żydowska Serbii , podobnie jak wszystkie republiki tworzące Republikę Federalną, była częścią Federacji Gmin Żydowskich Jugosławii; ale ta federacja została rozwiązana w latach 90 - tych .
Wojny w JugosławiiŻydzi z Serbią żyli stosunkowo spokojnie między końcem wojny i 1990 roku. Jednak, koniec zimnej wojny ten rozpadzie Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii i wojen wybuchł w Chorwacji , Bośni i Hercegowiny. Iw Kosowo .
W tym czasie, chociaż antysemityzm nie był w Serbii bardzo obecny, społeczność żydowska, podobnie jak reszta Serbii, poniosła konsekwencje kolejnych wojen. Wielu Żydów zdecydowało się osiedlić w szczególności w Izraelu i Stanach Zjednoczonych . Podczas wojny w Kosowie , Federacji Gmin Żydowskich Jugosławii zorganizowany transfer wielu starszych Żydów, kobiet i dzieci do Budapeszt , Węgry ; chodziło o zapewnienie im bezpieczeństwa. Wielu z nich osiedliło się na stałe w tym kraju.
Ludność żydowska w latach 1931-2011:
Inne źródło wskazuje, że przed wojnami lat 90. w Serbii mieszkało około 2500 Żydów, głównie w Belgradzie .
W serbskim spisie z 2002 r. Serbia liczyła 785 Żydów. 91% Żydów w środkowej Serbii mieszka w Belgradzie . 40% serbskich Żydów mieszka w Wojwodinie .
| Sektor | ludność żydowska |
Całkowita populacja |
|---|---|---|
| Belgrad | 415 | 1 576 124 |
| Nowy Sad | 400 | 299 294 |
| Subotica | 89 | 148,401 |
| Panczewoń | 42 | 127 162 |
| Reszta Serbii | 239 | 5 646 314 |
| Całkowity | 1185 | 7 498 001 |
W spisie z 2011 r. 787 osób określiło się jako Żydzi, z czego 578 należało do wartości judaizmu. Około połowa z nich mieszka tylko w Belgradzie, podczas gdy prawie cała reszta znajduje się w Wojwodinie, zwłaszcza w trzech największych miastach: Novi Sad, Subotica i Pancevo.
Niewielka liczba Żydów nadal mieszka w Zrenjanin i Somborze, a kilka odizolowanych rodzin jest rozproszonych po całym kraju.
W 2017 r. Ruben Fuks, przewodniczący Federacji Gmin Żydowskich Serbii, otrzymał od Służby Zagranicznej Austrii Austriacką Nagrodę Pamięci o Holokauście ( Austriacka Nagroda Pamięci Holokaustu ) za wkład w pamięć o Holokauście .
Nawet dzisiaj większość serbskich Żydów to Sefardyjczycy , potomkowie uchodźców, uciekający przed Inkwizycją w Hiszpanii i Portugalii.
Obecnie kolekcja malarstwa artystów żydowskich, zachowanych w Muzeum Żydowskim w Belgradzie, który został zidentyfikowany przez (w) Centrum Sztuki Żydowskiej na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie , która rozpoczęła duży projekt inwentaryzacji szczątki materiał z żydowskie dziedzictwo kulturowe byłej Jugosławii, 1988.
Jedyną nadal otwartą dla kultu synagogą w Serbii jest synagoga w Belgradzie . Oprócz synagogi w stolicy znajduje się Muzeum Historii Żydów .
Budynek z Muzeum Narodowego w Belgradzie nazwie Galerija fresaka (Galeria Freski ) został zbudowany w 1952 roku na gruntach należących do gminy żydowskiej i gdzie Bet Izrael synagoga została wzniesiona, który został zniszczony przez hitlerowców w 1944 roku społeczność żydowska podarował ziemię do miasta Belgrad pod warunkiem, że przyszły budynek będzie poświęcony kulturze .
W Serbii antysemityzm jest rzadki i dotyczy tylko odosobnionych przypadków, chociaż odnotowano pewne incydenty. Na przykład w raporcie Departamentu Stanu USA z 2006 roku na temat praw człowieka w Serbii czytamy: „Przywódcy serbskich społeczności żydowskich zgłaszali powtarzające się przypadki antysemityzmu, w tym antysemickie graffiti, wandalizm, niektóre antysemickie książki w obiegu, a także wiadomości w Internecie” ; raport zauważa, że liczba tych antysemickich incydentów nasila się w Serbii. Akty te dotyczyły tylko Żydów aszkenazyjskich, mniejszości w populacji żydowskiej.
Rząd Serbii uznaje judaizm za jedną z siedmiu „tradycyjnych” wspólnot religijnych w kraju.
W Belgradzie znajduje się kilka pomników upamiętniających męczeństwo Żydów w czasie II wojny światowej, z których najnowszy to miejsce Autokomanda, gdzie w Topovske Šupe miały miejsce liczne strzelaniny .
Synagoga w Suboticy (obecnie odrestaurowana i używana)
Synagoga Ady , 1900
Synagoga Kikinda
Dom (z synagogą) rodziny Wintersteinów w Šidzie , 1910
Synagoga przy ulicy Cara Urosa w Belgradzie, 1908 r.
Synagoga Šabac (obecnie przekształcona w muzeum historii Żydów)
Cmentarz Zemun Belgrad jest jednym z najstarszych w Serbii. W części żydowskiej znajdują się nagrobki i pomniki upamiętniające przybycie Żydów do Zemun (od 1739 r.) do dnia dzisiejszego.
Kamienie mają charakterystyczne kształty od antycznych (tablice wotywne) po współczesne i reprezentacyjne, jak choćby pomnik zdobiący nagrobek Gabrielli Polgar (1915). Wśród nazwisk znajdują się: Brandeis, Levi, Salamon, Koen, Goldstein, Hirsl, Heim, Cher, Wexler i inni. Wśród nich znajdziemy także pisarza i publicystę (en) Oto-Bihali Merina (1993) i jego brata Paula (1941), przemysłowca Mavro Bindera (1927), Moïse Albahariego (1897) czy lekarza Izaaka Issacara (1912). W widocznym miejscu piramida przypomina ofiary faszyzmu i nazizmu z lat 1941-1945, kiedy w obozach Jasenovac i Starej Gradiski zginęło 540 członków społeczności żydowskiej Zemun .
Duża liczba nagrobków o charakterystycznych różnicach stylistycznych i ikonograficznych ma duże znaczenie dla monitoringu i chronologicznej ciągłości rozwoju kulturowego regionu, trwającego ponad dwa wieki, zwłaszcza grobów rodzin, które zaginęły.
Instytut Ochrony Zabytków Kultury Miasta Belgradu opracował katalog ważnych grobów i pomników, z których część wymaga odrestaurowania. Dziś cmentarz Zemun jest zagrożony z powodu osuwisk i łuków, które zwiększają niestabilność terenu.
Historyk i kurator Miodrag Mija Dabižić, jest autorem książki Cmentarz Zemun . „Tu leżą dawni mieszkańcy Zemun i niespodziewani goście z różnych miejsc… (Cmentarz) to przede wszystkim świadectwo życia, minionych czasów i ludzi… rodzaj skansenu” – pisze w nim. ale poświęcony temu artykuł czołowego serbskiego dziennika Politika nie cytuje spoczywających tam Żydów.
Starożytne grobowce polerowane przez wieki
Groby w równowadze niestabilnej, 2008
inskrypcje hebrajskie
Stela staje się nieczytelna, a druga opiera się na niej
Groby dzieci, zwieńczone wierzbami płaczącymi
Podczas gdy reszta Serbii był pod dominacji tureckiej The Vojvodina , obecnie autonomiczna prowincja w Republice Serbii , był wśród posiadłości Habsburgów z końca XVII -tego wieku. Przed tym okresem również był rządzony przez Turków i pod ich panowaniem osiedlili się pierwsi Żydzi.
W 1782 r. cesarz austriacki Józef II wydał edykt tolerancyjny , który w pewnym stopniu przyznawał Żydom wolność religijną. Edykt ten przyciągnął do Cesarstwa Austriackiego wielu Żydów , w tym Wojwodinę. Społeczności żydowskie powodziło i na koniec XIX -go wieku, region miał prawie 40 wspólnot.
Według spisu z 1931 r. w województwie mieszkało 21 tys. Żydów. Z drugiej strony społeczności żydowskie w Wojwodinie, podobnie jak w pozostałej części Serbii, zostały w dużej mierze eksterminowane podczas Holokaustu, zwłaszcza w regionach Banat , bezpośrednio pod kontrolą nazistów, oraz Bačka , okupowanych przez Węgrów. W nalocie z 1942 r. wojska węgierskie zabiły w Bačce dziesiątki Żydów i dziesiątki serbskich cywilów. Synagogi Zrenjanin i Kikinda zostały zniszczone w czasie wojny, natomiast synagogi Pančevo rozebrano po wojnie, po bliskim zniknięciu Żydów z miasta.
Obecnie 329 Żydów, prawie połowa Żydów w Serbii, mieszka w Wojwodinie, większość z nich w Suboticy , Pančevo , Zrenjanin i Somborze .