Wielka Gra jest rywalizacja kolonialna i dyplomatycznych między Rosją i Wielkiej Brytanii w Azji w XIX -tego wieku, co doprowadziło między innymi do tworzenia granic obecnego Afganistanu , na korytarzu Wakhan , jako państwo buforowe .
Te walki o wpływy dotknęły Imperium Rosyjskie i Imperium Brytyjskie między 1813 a konwencją angielsko-rosyjską z 1907 roku . Azja Środkowa była wtedy „miękkie podbrzusze”, ale niezależne od mocarstw kolonialnych.
Wyrażenie, przypisywane brytyjskiemu oficerowi Arthurowi Conolly'emu (który użył go w korespondencji w 1840 r.), pojawia się zwłaszcza w powieści Kim , opublikowanej w 1901 r. przez Rudyarda Kiplinga .
Specjaliści w dziedzinie aktualnej geopolityki czasami określają dominację Eurazji jako „Nową Wielką Grę”, niezbędny warunek światowej supremacji. Aktorami tej wojennej, dyplomatycznej i energetycznej walki są głównie Stany Zjednoczone, Rosja i Chiny.
Nawet jeśli termin „Big Game” został spopularyzowany przez powieść Kim opublikowaną w 1901 roku, strategie geopolityczne, które on określa, istniały już dawno temu. Wyrażenie to pojawiło się w 1857 roku w pracy Historia wojny w Afganistanie Johna Williama Kaye, brytyjskiego oficera armii indyjskiej. Kaye wziąłby tę formułę do eksploratora, pisarz i brytyjskiego oficera wywiadu Arthur Conolly , kapitanem 6 -go pułku Szwoleżerów Bengalu , w służbie Kompanii Wschodnioindyjskiej (BEIC), który był jednym z pierwszym krzyż przełęcze górskie między Indiami a Afganistanem podczas rekonesansu, które mają zostać ścięte przez emira Buchary .
Pierre I er rosyjski jest pierwszym carem którzy próbowali bezpośredniego dostępu do zasobów mineralnych Azji Środkowej , szczególnie tych położonych w pobliżu brzegów Oxus ( Amu-darii ) i znane od czasów starożytnych (np lapis lazuli ). Chiwa to miasto nad Oksusem, w którym mieszkał chan, któremu Piotr I jako pierwszy zaproponował zapewnienie bezpieczeństwa osobistego i dziedziczenie tronu swoim potomkom w zamian za przywileje handlowe dla Rosjan i karawany chroniące przed grasującymi plemionami Turkmenów . Pierre następnie wysłał zbrojną ekspedycję wKwiecień 1717na zlecenie księcia Bekowicza. Po trudnym marszu na pustyni, gdzie wielu mężczyzn umierało z pragnienia, Bekovich w końcu dotarł do Chiwy, gdzie chan przyjął go najwyraźniej ciepło. Zgodził się przenocować Bekovitcha i jego ludzi, ale przy wjeździe do miasta. Bekovitch zgodził się, aby nie urazić gospodarza. To był podstęp, chan zaatakował w nocy i tylko czterdziestu Rosjan uciekło z masakry. W ten sposób Khiva ocaliła swoją niepodległość i zachowała ją przez kolejne półtora wieku, zanim ostatecznie została wchłonięta przez Imperium Rosyjskie .
Jednym z pierwszych Brytyjczyków, którzy stanęli na drodze rosyjskich ambicji, był Henry Dundas . W 1798 roku pojawiła się plotka, że Napoleon chciał podbić Indie po wylądowaniu w Egipcie i Syrii . Moc kontynentalnego, Imperium Rosyjskie szukał w XIX th century, aby kontynuować swoje postępy wokół Morza Czarnego i od Kaukazu , który rozpoczął się od końca XVIII -go wieku na koszt Imperium Osmańskiego , a gwarantowany przez traktaty Koutchouk-Kaïnardji i Jassy oraz w kierunku Persji , rozpoczęte od 1804 roku . W tym samym czasie carowie posuwali się przez Syberię na Pacyfik i do Azji Środkowej . Te podboje, wyzwolenie chrześcijańskich ludów Bałkanów spod jarzma osmańskiego i rosyjskie dążenia do cieśnin , dostęp do Morza Śródziemnego , były postrzegane jako zagrożenie dla Imperium Brytyjskiego , wiodącej potęgi morskiej świata i sojusznika Imperium Osmańskiego .
Imperium Brytyjskie starali się rozszerzyć imperium indyjskiego i chronić swoje interesy tam, podczas gdy Imperium Rosyjskiego poszukiwane dostęp do Oceanu Indyjskiego . Między tymi wielkimi mocarstwami rozpoczął się wyścig o dominację . W ten sposób w latach 1813-1907 (utworzenie Ententy ) Anglia i Rosja stały się wrogami, ale nigdy bezpośrednio się nie konfrontowały (poza pojedynczym epizodem wojny krymskiej ). Z biegiem lat granice obu imperiów zbliżały się coraz bardziej w szczególności w Pamirze , wraz z postępem Rosji w Azji Środkowej i postępem Brytyjczyków na północy Indii, co zmusiło oba imperia do określenia swoich granic na początku . na XX th century, oszczędzając im niezależności „państwo buforowe” (the Afganistan ), który był również ze względu na opór silnej miejscowych plemion w górskim środowisku trudne do opanowania.
Przez cały XIX e wieku, satyryczne rysunki prasy wystawił „rosyjskiego niedźwiedzia”, w „brytyjski Lion”, Osmański sułtan w „ chorym człowiekiem Europy ” i kotów (Shah) perskiego.
„Wielka Gra” w szerszym znaczeniu dotyczy również sytuacji na Dalekim Wschodzie, gdzie mocarstwa zachodnie wykorzystują chwilową słabość bardzo wówczas podzielonych Chin i konkurują ze sobą. Efektem ubocznym tej sytuacji jest uznanie przez Brytyjczyków niepodległości Tybetu,7 września 1904, w umowie między Wielką Brytanią a Tybetem, podpisanej w Pałacu Potala między przedstawicielem Wielkiej Brytanii a rządem tybetańskim. Ta niepodległość trwała zaledwie pół wieku przed powrotem Chińczyków, podczas gdy niepodległość drugiego państwa wasalnego Chin, Mongolii, została uznana w 1911 roku przez samych Chińczyków na 2/3 terytorium kraju ( Republika Mongolii ). ostatnia trzecia ( Mongolia Wewnętrzna ) pozostaje Chińczykiem.
Klęska Rosji pod koniec wojny rosyjsko-japońskiej w 1905 r., w której Anglia poparła Japonię , oznaczała upadek rosyjskiej potęgi, która nie wytrzymała szoku I wojny światowej i upadła podczas rewolucji lutowej 1917 r. koniec ośmiu miesięcy przez bolszewicki pucz , który Niemcy sfinansowały powrót Lenina do Rosji w zamian za pokój na wschodzie ( traktat brzesko-litewski ).
Po powstaniu ZSRR Wielka Gra staje się trójkątna z trzema biegunami: biegunem liberalnym wynikającym z „ ententy ”, który daje zachodnim „ sojusznikom ”, biegunem komunistycznym, którego osią jest ZSRR (jego pierwsze „państwo”) satelita ”to Mongolia z 1924 roku ) oraz biegun nacjonalistyczny i rasistowski (głównie faszystowski , nazistowski i wielkojapoński ), który daje „ Oś ”. Te trzy bieguny ścierają się m.in. podczas hiszpańskiej wojny domowej, a zwłaszcza podczas II wojny światowej , na początku której pierwszy jest początkowo izolowany, dopóki niemiecki atak na ZSRR i japoński atak na Stany Zjednoczone nie zmieniły balansu konfliktu. odkładając na bok zasoby brytyjskich i francuskich imperiów kolonialnych , masy ludzkie Armii Czerwonej i wysoką produktywność przemysłu północnoamerykańskiego .
Po zwycięstwie aliantów, które oznacza militarną, jeśli nie ideologiczną, eliminację „bieguna nacjonalistycznego”, między zwycięzcami rozgrywa się „Wielka Gra” między ZSRR a jego satelitami, do których w 1949 roku przyłączyły się Chiny Ludowe i Kuba w 1959 r. i „biegun liberalny”: ta geopolityczna konfrontacja, która nosi nazwę „ zimnej wojny ”, jest naznaczona ufortyfikowanymi i ściśle kontrolowanymi granicami zwanymi „ żelazną kurtyną ” i lokalnie „ murem berlińskim ”. Przejawia się na całym świecie, zwłaszcza w trakcie i po dekolonizacji , dużą liczbą lokalnych wojen, zamachów stanu, ustanowienia prawicowych i lewicowych dyktatur, ruchów partyzanckich , wojen domowych wspieranych przez jeden lub drugi „obóz”, gdzie CIA i KGB są aktywnie zaangażowani , i których najbardziej znane przykłady to Korean War The Vietnam War , wojna partyzancka z „Che” Guevary w Boliwii , obalenie Negus w Etiopii i Salvadora Allende w Chile, że wojny w Afganistan i inne.
Te starcia drenują, ze szkodą dla rozwoju i współpracy międzynarodowej , ogromne zasoby naturalne, naukowe, technologiczne i intelektualne oraz mają ogromne żniwo w ludzkim życiu. Teatry działań, szczególnie w Afryce i Azji Południowej, wyłaniają się bezkrwawe, niestabilne, podatne na ruchy ekstremistyczne, pozbawione infrastruktury umożliwiającej im korzystanie z własnych zasobów, najeżone minami przeciwpiechotnymi, które nadal zabijają i dotykają. endemiczny emigracja, w szczególności z najbardziej wykształconych ludzi.
Od 1970 roku komunistyczne Chiny odsunęły się od bloku wschodniego i prowadziły własną politykę, stając się coraz bardziej rywalem dla ZSRR.
Mówi się teraz o „Nowej Wielkiej Grze”, która ma oznaczać współczesną walkę o wpływy między Stanami Zjednoczonymi a Rosją w Azji .
„Wielka Gra” został reaktywowany przez konflikty następujących po rozpadzie ZSRR i Jugosławii : the Osetii wojna 1991-1992 , wojna Dniestr od 1992 roku , wojny w Bośni w latach 1992-1996 , . Abchazji i Kosowie w 1998 roku , rosyjsko-gruziński kryzys 2006 The Osetii wojna 2008 The kryzys krymski , rosyjski separatyzm z Ukrainy , ale również konflikty w byłej radzieckiej Azji Środkowej ( Uzbekistan , Kirgistan , Tadżykistan i Turkmenistan znalezienia się w obliczu poważnych problemów gospodarczych i politycznych wraz z upadkiem strefy rubla w 1993 r., zakończeniem subsydiów z Moskwy i napływem petrodolarów wraz z ideologiami religijnymi zmierzającymi do reislamizacji tych świeckich krajów, w których praktyka religijna jest niska), co wywołało wojnę domową w Tadżykistanie ( 1992-1997) i masakry w Uzbekistanie. Rosja pozostawia więc do pewnego stopnia miejsce na wpływy Turcji , także świeckiej, ale sojusznika Stanów Zjednoczonych, która stara się zdobyć przyczółek w regionie. W grę wchodzi Iran , zaniepokojony wpływem tendencji świeckich.
W tym kontekście, w 1997 roku, Zbigniew Brzeziński , były doradca prezydenta USA Jimmy'ego Cartera , publikuje Wielka Szachownica , która opowiada się za wersję „Wielkiej Gry” przystosowane do XXI th wieku, do „zawierać” zarówno Rosja że Chiny i islam (patrz też : Nowa Wielka Gra ).
Polityka amerykańska, często spleciona z prywatnymi interesami naftowymi, znajduje się w sytuacji niejednoznacznej, co ilustruje sytuacja w Afganistanie . Stany Zjednoczone początkowo wspierały talibów , a następnie stopniowo zmieniały kierunek od 2000 roku, a zwłaszcza po atakach z 11 września 2001 roku .
Amerykanie jednak odmawia porzucenia jednostronność i przygotowują się do interwencji w Iraku , wywołując ze strony Rosji tworzenia z Chin i krajów Azji Środkowej w Szanghajskiej Organizacji Współpracy . W związku z tym w latach 2002-2003 reaktywowano „Wielką Grę”, której można było uniknąć, intensyfikując wspólną walkę Amerykanów i Rosjan z terroryzmem.
Stanowisko Rosji można wytłumaczyć ich nową reprezentacją strategiczną, która powstała pod koniec lat 90. Niezdolność organizacji międzynarodowych do zarządzania kryzysami, a zwłaszcza jednobiegunowa i neokonserwatywna wizja administracji Busha, która instrumentalizuje nowych członków UE Unii (przemówienie Donalda Rumsfelda i Dicka Cheneya na temat Starej Europy ), z aferą tarcz antyrakietowych, a także stanowisko USA wobec Iraku i Stanów Zjednoczonych. Iran skłania Rosjan do ponownego wprowadzenia „Wielkiego Game” w ich relacji z Zachodem. W Moskwie pogrzebana jest idea globalnego konsensusu i zbliżenia Rosji z Zachodem, z jego modelami społecznymi i politycznymi: miejsce na nacjonalizm, nostalgię sowiecką, konfrontację, autorytarne rządy, z prasą rozkazującą , z asymilacją wszystkiego, co pochodzi z Zachodu z „faszyzmem”. To nowa linia, którą eksperci określają jako strategiczny pesymizm Putina .
To uporczywość „Wielkiej Gry” idzie w parze z sukcesem w wielu organach i akademiach wojskowych, ekonomicznych i politycznych idei spopularyzowanej przez politologa Samuela Huntingtona , że świat jest teatrem „ zderzenia ”. przeciwstawnych cywilizacji ”, z których każda obozowała na kontynencie , idea, której sprzeciwił się ekonomista Joseph Stiglitz, zgodnie z którą, jeśli rzeczywiście dochodzi do zderzenia cywilizacji na naszej zglobalizowanej planecie , jest to nie tyle geopolityczne czy militarne, ile społeczne i indywidualne : to jest w każdym społeczeństwie, w mentalności każdego obywatela, że wizji świata, zasobów i „innego”, odziedziczonej od starożytności i średniowieczu , Collide . na XIX th century lub nowoczesny, z różnych wzorców rodziny, tożsamości , ekonomiczne, społeczne i polityczne w tym wywodzą się, a które konfrontują się z areną polityczną i kulturową, czasem przeradzając się w wojnę domową .
W sztukach wizualnych konflikty związane z Wielką Grą reprezentują w szczególności Elizabeth Thompson i Richard Caton Woodville , czy ze strony rosyjskiej Vassili Verechtchaguine i Franz Roubaud .
Powieść Kim z Rudyarda Kiplinga opowiada historię szpiega Kimballa O'Hary na żołdzie Anglii w okresie Wielkiego Czwartu. Inne prace tego samego autora ( Gunga Din , Człowiek, który byłby królem ) lub inne pisarze, tacy jak Francis Yeats-Brown ( Trzej Lansjerzy Bengalu ), utrwalają legendę o Raju .
W kinie Trzy ułani Bengalu , Gunga Din , 55 dni Pekinu , Szarża Lekkiej Brygady czy Człowiek, który chciał zostać królem reprezentują mitologię Wielkiej Gry na Zachodzie, natomiast w ZSRR film punktem odniesienia jest raczej Białe Słońce Pustyni .
W serii James Bond , Wielka Gra będzie grać więcej w tradycyjnym schemacie „Imperium Brytyjskiego kontra ZSRR” z perspektywy Samuel Huntington , ale według schematu " MI6 sojusznikiem dla CIA i przez KGB lub w MSS chińskim , przeciwko „ Spectre ”, międzynarodowej mafii i organizacji terrorystycznej, a także przeciwko różnym innym handlarzom, przedsiębiorcom i megalomańskim magnatom prasowym, którzy uosabiają wroga, ilustrując pragnienie pisarzy, aby państwa walczyły razem przeciwko apetytom aktorów bez skrupułów, zgodnie z wizja Josepha Stiglitza .
Wielka Gra to historyczna sceneria serii komiksów Lestera Cockneya autorstwa Franza , która rozpoczyna się po zwolnieniu emira Dust Mohammada na rzecz Szacha Shuji w 1839 roku, epizodu inicjującego pierwszą wojnę anglo-afgańską .
Jest to również motyw przewodni gry planszowej Pax Pamir , w której gracze muszą wybrać przynależność do jednej z trzech koalicji Aghane, rosyjskiej lub angielskiej, które mogą zmieniać koalicję w trakcie gry.