Sofista

„  Sophist  ” (od starożytnego greckiego σοφιστής, sophistès  : „specjalista w wiedzę”, utworzone z Sophia  : „wiedza, mądrość”) pierwotnie wyznacza mówca i profesor elokwencji w starożytnej Grecji , którego kultura i opanowanie make mowy to prestiżowy charakter z V th  wieku  pne. AD (zwłaszcza w kontekście demokracji ateńskiej ), wobec której filozofia będzie się częściowo rozwijać. W nowoczesnym sensie oznacza to „osobę używającą błędów , argumentów lub zwodniczego rozumowania, aby oszukać lub zwieść”.

„  Sofistyka  ” oznacza także zarówno ruch myśli od sofistów, że opracowany w czasie Sokratesa , ale również rozwój myślenia i nauczania retoryki w zasadzie od IV XX  wieku  av. AD w praktyce z II -go  wieku w Cesarstwie Rzymskim . Ich krytycy (z których najsłynniejszym był Platon ) uważają, że mając na względzie jedynie perswazję publiczności, czy to na zgromadzeniach politycznych, czy w postępowaniu sądowym, sofiści rozwijają rozumowanie, którego celem jest tylko skuteczność perswazji, a nie prawda, i która jako takie często zawierają logiczne wady, choć na pierwszy rzut oka wydają się spójne: „  błędy  ”. Sofiści nie zawracali sobie głowy względami etyki , sprawiedliwości czy prawdy.

Jednak od XIX th  wieku i równolegle ze stopniowym upadkiem moralnym i etycznym zasadom od starożytności, niektórzy zaczynają je zobaczyć albo z retorykę zarozumiały czy żonglerów pomysłów bez zasad, lecz poważnych myślicieli, czasami tragiczne bojowników o humanizmie, który słusznie przybliżylibyśmy czasy Świateł , chyba że nie są one prekursorami naszej „  ponowoczesności  ”.

Historia

Pierwotnie imię sofista nie było uważane za obraźliwe, ale to, że jego znaczenie stało się raczej pejoratywne, zawdzięczamy Platonowi, który portretując Sokratesa w opozycji do niektórych sofistów, zmienił konotację imienia sofisty.

Pseudo-Platon definiuje sofistę: „Opłacany myśliwy bogatych i wybitnych młodych ludzi” . To właśnie Platon spopularyzował to słowo w sensie pejoratywnym poprzez swoje dialogi, w których Sokrates często dyskutuje z sofistami, aby przeanalizować ich rozumowanie: w przeciwieństwie do metod sofistycznych interesowało go ich pojęcie „relatywizmu prawdy” , pojęcie w całkowitej opozycji do filozofia sokratejska, zgodnie z którą prawda jest tylko jedna i to poszukując jej można znaleźć się w Dobru , Pięknym i Sprawiedliwym. Może w ten sposób ćwiczyć zwalczanie oszustw, które grają na prawdomówności, aby uwięzić słuchaczy, a nawet wydają się słuszne w każdych okolicznościach, cele uważane za niemoralne.

Ksenofont , inny uczeń Sokratesa, posuwa się tak daleko, że pitagorejczykom nadaje imię sofisty  ; Arystoteles założył następnie naukę logiki , dążąc do klasyfikacji różnych form rozumowania (lub sylogizmów ) poprzez sortowanie między tymi, które są spójne, a tymi, które po prostu udają, że są, szczególnie w traktacie zatytułowanym Sofistyczne obalenia .

Pierwsza sofistyka

Socjologiczny punkt widzenia

Grecy dokonali rozróżnienia między sophrôsuné (mądrość-miara / umiar) a sophia (mądrość-wiedza). Wśród tych, którzy interesowali się tym ostatnim, znajdowali się najpierw sophoi (mędrcy, w szczególności Siedmiu mędrców ), potem filozofowie (badacze sophia , filozofowie - patrz Pitagoras ). Pomiędzy nimi znajdują się sophistai (specjaliści sophia , pierwsze użycia tego słowa dotyczą głównie wiedzy technicznej, np. muzyki). Bez tworzenia samej szkoły członkowie tej grupy mieli kilka wspólnych pomysłów. W V -tego  wieku  pne. AD , wielu sofistów, głównie z peryferyjnych lub małych miast, wędruje po Grecji, aby udzielać lekcji w Sofii . Lekcje te są płatne, a nawet bardzo drogie, ale sofiści obiecują swoim uczniom (najczęściej młodym arystokratom ) szybki sukces. W przeciwieństwie do sophos czy philosophos , które mają tendencję do przekształcania swoich uczniów kolejno w sophoi i philosophoi , sofiści nie chcą szkolić sophistai , ale konkretnie ludzi zdolnych do myślenia, podejmowania decyzji, argumentowania i rządzenia. Zwrócili swoją uwagę z nauki i filozofii na bardziej praktyczne studia, głównie retorykę , politykę i prawo, umiejętności, których młodzi Grecy potrzebowali, aby zapewnić sobie sukces. Zachęcali także do znajomości sztuki i rzemiosła. Budzą wielki entuzjazm, ale też reakcje tych, którzy uważają się za rewolucjonistów. Nie mamy prawie nic z ich dzieł, niewątpliwie dlatego, że ich nauczanie było opłacalne: nie mieli interesu w dobrowolnym udostępnianiu ich publiczności. Współczesne pojęcie „wyrafinowania” świadczy o wyrafinowaniu charakterystycznym dla ich nauczania.

Wśród sławnych sofistów historia zachowała nazwiska Protagorasa , znawcy prawa; Gorgias , mistrz retoryki; Prodicos , jeden z pierwszych, który studiował język i gramatykę i który zwracał szczególną uwagę na zjawiska polisemii , nalegając na użycie słów w precyzyjnym i jednoznacznym znaczeniu; Antyfona , jeden z nielicznych ateńskich sofistów ; Hippiasz z Elis , encyklopedyczny duch, który twierdził, że wie wszystko.

Było wielu innych, w tym szarlatani, którzy rywalizowali erystycznie na błahych rzeczach i których cel ograniczał się do zwycięstwa argumentów przeciwko adwersarzowi. Na przykład Trasymach twierdził, że z natury słabi nie mają prawa do silnych; Kalikles , którego faktyczne istnienie budzi kontrowersje, jest również archetypem tej tendencji. Częste odwoływanie się do oratorskich potyczek doprowadziło Arystotelesa do uznania tej praktyki mówienia za agonistyczną (d' dγών , co oznacza „walkę”).

Mimo tych prądów ich wkład w nauki gramatyczne i językoznawcze jest niezaprzeczalny. Metodologia filozoficzna została ukonstytuowana także dzięki sokratejskiej krytyce podejścia sofistycznego.

Perspektywa historii idei

Chociaż niewiele wiadomo o szczegółach idei głoszonych przez sofistów, z pewnością istniały między nimi duże różnice. Jednak wszyscy wydają się być zainteresowani następującymi obszarami:

Nieograniczona ciekawość sofistów i ich pragmatyzm sprawiają, że często posuwali się oni tak daleko, że kwestionowali istnienie bogów. Dzieła Protagorasa zostałyby zniszczone przez autodafé .

„Aristoxenes donosi w Historycznych komentarzach , że Platon zamierzał spalić wszystkie pisma Demokryta, które udało mu się zebrać, ale pitagorejczycy Amyklas i Clinias porwali go, oświadczając mu, że nie ma nic do zyskania, ponieważ były bardzo rozpowszechnione. Potwierdza to to, że Platon, który mówił o prawie wszystkich starożytnych filozofach, ani razu nie cytuje Demokryta, nawet wtedy, gdy miałby prawo z nim walczyć, zapewne dlatego, że dobrze wiedział, jak potężnym przeciwnikiem będzie musiał radzić sobie z. »(Diogenes Laërce, IX, 40 (Życie Demokryta))

Według Michel Onfray The historiografia z filozofii został skompromitowany i pogardzie to prąd filozoficzny, ale ostatnie badania wydaje się kwestionować istnienie tego prądu jako takiego. Jedyną wspólną cechą tych, których nazywamy „sofistami”, byłoby ich roszczenie do własnej „nauki” ( sophia ) i możliwość przekazania jej każdemu, kto płaci za wysłuchanie ich lekcji, podczas gdy we wszystkim innym ich stanowiska są bardzo zróżnicowane i często przeciwstawne. Byliby ich przeciwnicy (i rywale w poszukiwaniu uczniów), którzy nazywają siebie „filozofowie” (dosłownie „ci, którzy poszukują nauki”, bez twierdząc, że posiadają już go), to znaczy uczniowie Sokratesa. , Demokryt , Izokrates itd., którzy dokonaliby tego połączenia. Wymienione powyżej cechy były w rzeczywistości wspólne dla większości greckich intelektualistów tamtych czasów.

Druga sofistyka

Jest to wykrywacz kłamstw Flawiusz Filostrat , którzy na początku III th  century , w jego żywotów sofistów , ukuł frazę „druga sofistyka”. Zamiast definicji chronologicznej, była to właściwie definicja logiczna (druga, ponieważ istnieje już inny typ). Ale jak podaje Flawiusz Filostrat sofiści są II th  century , nowoczesne historycy retoryki tendencję ograniczyć go do tego okresu.

Sofista drugiej sofistyki jest przede wszystkim profesorem retoryki, którego uczniami są młodzi ludzie. Oprócz lekcji komponuje podręczniki techniczne, kolekcje tematów do omówienia, z korektą lub bez, modele mowy.

Sofista pełni także rolę rzecznika swego miasta: komponuje i wygłasza przemówienia na specjalne okazje (wizyta wielkiej osobistości, zwłaszcza cesarza, uroczysta uczta, poselstwo do cesarza lub z innego miasta, dzięki dobroczyńcy, pochwała ...). Może też pełnić rolę doradcy swojego miasta, komponując przemówienia, które opowiadają się za taką a taką polityką, taką reformą, które demaskują taką a taką wadę.

Wreszcie, częściowo dla rozgłosu (aby zdobyć studentów), sofista często podróżuje, aby dać próbki swojej sztuki podczas publicznych sesji w miastach innych niż te, w których mieszka. W czasach rzymskich szczyt kariery sofisty miał zauważyć cesarz, u którego mógł odgrywać takie same role, jak z miastem, jak to było w przypadku libijskiego retora Frontona i Heroda Attyka , którzy byli preceptorzy Marka Aureliusza z Dion Pruse, którzy wybrali cesarza Nerwy lub Aeliusza Aristide .

Trzecia sofistyka

Niektórzy historycy retoryki jeszcze mówić o „trzeciej sofistyki”, aby odróżnić sofistów z IV th  wieku i V -tego  wieku ich poprzednicy. W dzisiejszym chrześcijańskim i bardziej biurokratycznym imperium ich wpływy były rzeczywiście mniejsze niż w czasach Wysokiego Cesarstwa , ponieważ konkurowali z prawnikami, biurokratami i biskupami. Z drugiej strony ci późni sofiści wydają się bardziej zainteresowani moralnością. Najbardziej znane to Libanios , Himérios , Thémistios i Choricios de Gaza .

Sofista według Platona

Dla Platona sofiści nie są zwykłym przeciwnikiem, ale poważnymi przeciwnikami, których doktryny zasługują na walkę. Sokrates atakuje sofistów, którzy przez swój relatywizm i nominalizm są wrogami platońskiego idealizmu . Platon jednak tylko umiarkowanie krytykuje „wielkich” sofistów: dialogi Platona inscenizują rywalizację między ich uczniami a Sokratesem, który łatwo ich pokonuje, dyskredytuje i wyśmiewa. Główne skargi dotyczą następujących punktów:

Jednak niektóre tezy filozoficzne bronione przez sofistów są przez Platona poważnie traktowane:

Uwagi i referencje

  1. CNRTL .
  2. Jean Houssaye, Pierwsi nauczyciele: od starożytności do renesansu , EME Éditions sociales sociales (ESF), 2002 .
  3. Definicje (415d)
  4. Pamiętny (Księga I, 11)
  5. Zobacz Arystoteles , Organon, a w szczególności Sophistic Refutations , gdzie kataloguje główne typy sofizmatów: Por. La Rhétorique , dzieło Arystotelesa, w którym definiuje je jako „pozory entymemów  ”
  6. Mauro Bonazzi, „Protagoras d'Abdère”, w Jean-François Pradeau (red.), Les Sophistes , tom. 1, Paryż, Flammarion, kol. „  GF-Flammarion  ”, 2009, s. 46-47 i 448-449 ( ( ISBN  2081207133 ) )
  7. Michel Onfray , Kontrhistoria filozofii , „czysta przyjemność istnienia”, konferencja popularnego Uniwersytetu w Caen.
  8. Zobacz w szczególności prace Marie-Pierre Noël i centrum badawczego CRISES .
  9. Michel Onfray  : Czysta przyjemność istnienia , rozdział 04 - Presokratycy.
  10. przy łóżku , "  " Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy " Protagoras.  » , O Filoforze (dostęp 28 stycznia 2021 )

Bibliografia

Pierwsza sofistyka

Druga sofistyka

Studia nad pierwszą sofistyką

Studia nad drugą sofistyką i jej rozszerzeniami

Powiązane artykuły