XVII th  wieku

Afryka Centralna

• Na pocztku wieku królestwo Louba ( Katanga ) osigno swój szczyt pod rzdami Kumouimby Ngombé . Kiedy zmar, krwawe walki o sukcesj osabiy wadz centraln. Ilounga Kabalé (zmar ok. 1850 ), który przej wadz po zamordowaniu swojego brata Ndaï w Mujinga, spdzi wikszo swojego panowania na tumieniu buntów i spisków.

• Na pocztku wieku wadca Tutsi Rouganzou II Ndori rozszerzy swoje królestwo na zachód od Ruandy okupowanej przez Hutu .

Madagaskar

• Pod koniec XVI ^-tego  wieku lub pocztku XVII ^-tego  wieku, maj suwerenne Maroserana przeniesiony do Bengui midzy rzek Mangoky i rzeki Sakalave . Zaoy dynasti Sakalava, która panuje na zachodzie i pónocy wyspy.
• Jego nastpca Andriandahifotsy , który panowa w rodku wieku zaoy królestwo Menabe i jego stolicy Maneva koo Mahabo .
• Na poudniowym wybrzeu Madagaskaru znajduje si kilka królestw i kilka ludów, które odgrywaj drugorzdn rol: Antambahoaka , Antemoro , Antaisaka , Antanosy , Antandroy , Mahafali i Vézos .
• W centrum rozcigaj si dwa potne ludy: Betsileos , midzy Menabe i Antemoro  ; Mérinas midzy Betsimisaraka i Menabe .
• Pierwszym królestwem Betsileo jest królestwo Lalangina , zaoone przez króla Rahasananarivo wokó miasta Mitogoa . Wypdzony przez syna, Rahasananarivo zaoy królestwo Arindrano na poudnie od Lalangina .
• Na przeomie wieków król Meriny Ralambo , syn Andriamanato , rozszerza wadz Hova na pónoc i zwycisko odpycha Sihanaka i Bezanozano . Ralambo organizuje swoje podboje i nadaje swojemu krajowi imi Imerina Ambaniandro . Po dugim panowaniu jego nastpc zosta jego syn Andrianjaka, który rozszerzy swoje posiadoci na pónoc, gdzie zaoy miasto Antananarivo , w pobliu bagien, które miay zosta przeksztacone w pola ryowe.
• Jego syn Andriantsitakatrandriana , a nastpnie jego wnuk Andriantsimitoviaminandriandehibe, podkrelaj region, z którego pochodz gówne zasoby rolnicze królestwa.

Znaczce postacie

Zasady

• 

  Filip IV

• 

  kardyna Richelieu

• 

  Jean-Baptiste Colbert

• 

  Ludwik XIV

• 

  Oliver Cromwell

• Johan van Oldenbarnevelt ( 1547 - 1619 ), wielki zwolennik ze Zjednoczonych Holandii wcielajcych holenderskie bunty po mierci Wilhelma Oraskiego , uczyni trway wkad do budowy ram politycznych Zjednoczonych Prowincji oraz do negocjacji pokojowych z Hiszpania (1609-1621);
• Maria Medycejska ( 1575 - 1642 ), królowa potem regent Francji;
• Kardyna Richelieu ( Pary , 1585 -. Id, 1642 ) (Armand Jean du Plessis, powiedzia Richelieu), biskup Luzon, kardyna ksi Richelieu. Chroniony przez Marie de Médicis ówczesny gówny minister Ludwika XIII. Uwaany jest za jednego z zaoycieli nowoczesnego pastwa we Francji.
• Oliver Cromwell ( 1599 - 1658 ), Lord Protektor Wspólnoty Anglii, Szkocji i Irlandii od 1653 do 1658 roku , dochodzc do wadzy w nastpstwie rewolucji angielskiej  ;
• Ludwik XIII ( 1601 - 1643 ), król Francji wraz ze swoim ministrem Richelieu kadzie podwaliny absolutyzmu we Francji.
• Anna Austriacka ( 1601 - 1666 ), królowa, a nastpnie regentka Francji.
• Mazarin ( 1602 - 1661 ), polityk.
• Turenne (1611-1675), prawdziwe nazwisko Henry de la Tour d'Auvergne-Bouillon, wicehrabia Turenne. Marszaek Francji i jeden z najwikszych generaów francuskich. Jest jednym z prekursorów niektórych taktyk wojskowych stosowanych przez Napoleona . Bdzie te przez ni niezwykle ceniony.
• Colbert ( 1619 - 1683 ), Generalny Kontroler Finansów, Minister Marynarki Wojennej, Domu Króla, Manufaktury i Sztuki za Ludwika XIV.
• Johan de Witt ( 1625 - 1672 ), matematyk i wielki mieszkaniec z Holandii w Stanów Generalnych , szef Republiki Zjednoczonych Prowincji od 1653 do 1672 roku , prowadzi brytyjsko-holenderski wars uda si na  ;
• Karol II Stuart ( 1630 - 1685 ), syn Karola I ^st Anglii , przechodzc do tronu angielskiego na przywrócenie monarchii w 1660 roku  ;
• Ludwik XIV ( Saint-Germain-en-Laye , 1638 - Wersal , 1715 ), król Francji , symbol absolutyzmu we Francji.
• Louvois ( 1641 - 1691 ), minister wojny za Ludwika XIV.
• Wilhelm III ( 1650 - 1702 ), stadhouder piciu z siedmiu holenderskich prowincjach nastpnie inicjatorem Glorious angielskiej rewolucji , poprowadzi holendersk inwazj 1688 - 1689 , który ukoronowa king-maonka Anglii i Szkocji obok Marii Stuart , ony;
• Philip IV Hiszpanii ( 1605 - 1665 ), król Hiszpanii;
• Gaspar de Guzmán, hrabia Olivares ( 1587 - 1645 ), minister i hiszpaski królewski faworyt ;
• Piotr Wielki ( 1672 - 1725 ), rosyjski car i cesarz.

Pisarze i dramaturdzy

• Miguel de Cervantes ( 1547 - 1616 ), hiszpaski pisarz .
• Lope de Vega ( 1562 - 1635 ), hiszpaski dramaturg .
• William Shakespeare ( 1564 - 1616 ), dramaturg, poeta i pisarz angielski .
• Francisco de Quevedo ( 1580 - 1645 ), hiszpaski pisarz .
• Joost van den Vondel ( 1587 - 1.679 ), holenderski pisarz, poeta i dramaturg .
• Pedro Calderón de la Barca ( +1.600 - 1.681 ), hiszpaski poeta i dramaturg .
• Pierre Corneille ( 1606 - 1684 ), francuski dramaturg.
• Jean de La Fontaine ( 1621 - 1695 ), francuski bajkopisarz, poeta i moralista.
• Molier ( 1622 wersja - 1673 ) (Jean-Baptiste Poquelin), francuski dramaturg i aktor.
• Madame de Sévigné ( 1626 - 1696 ), francuska pisarka i pisarka.
• Charles Perrault ( 1628 - 1703 ), francuski poeta i moralista.
• Racine ( 1639 - 1699 ), francuski dramaturg.
• Matsuo Bash ( 1644 - 1694 ), japoski poeta.
• La Bruyère ( 1645 - 1696 ), francuski moralista.

Widzie :

• Francuskich pisarzy urodzonych w XVII ^-tego  wieku
• Woskich pisarzy urodzonych w XVII ^-tego  wieku
•   A kruk siedzcy na korzeniu wrzosu picia wody z fontanny Moliera   frazy mnemonicznej pamita wielkich pisarzy XVII ^-tego  wieku.

Filozofowie

Gottfried Wilhelm Leibniz , politolog , zwaszcza filozof i matematyk , interesowa si niemal wszystkimi dziedzinami swoich czasów.

Gówny artyku: Lista filozofów wedug roku urodzenia # 17 wieku .

• Francis Bacon ( 1561 - 1626 ), angielski filozof
• Hugo Grotius ( Hugo de Groot ) ( 1583 - 1645 ), holenderski filozof polityczny i teologicznych,
• Thomas Hobbes ( 1588 - +1.679 ), angielski filozof polityczny,
• Marin Mersenne ( 1588 - 1648 ), francuski mnich, filozof i matematyk, bliski przyjaciel Kartezjusza , zdecydowanie sprzeciwia si chrzecijaskiej Kaba w swoich pytaniach na Genesis ( 1623 ),
• René Descartes ( 1596 - 1650 ), francuski filozof, matematyk i fizyk,
• Blaise Pascal ( 1623 - 1662 ), francuski filozof, matematyk i fizyk,
• John Locke ( 1632 - 1704 Wyroby ), angielski filozof polityczny,
• Baruch Spinoza ( 1632 - 1677 ), holenderski filozof,
• Gottfried Wilhelm Leibniz ( 1646 - 1716 ), niemiecki filozof, naukowiec, matematyk, logik, dyplomata, prawnik, filolog i bibliotekarz.

Jzykoznawcy

Gramatycy  :

• Claude Favre de Vaugelas ( 1585 - 1650 );
• Gilles Ménage (gramatyk) ( 1613 - 1692 );
• Dominique Bouhours ( 1628 - 1702 ).

Architekci

• Louis Le Vau ( 1612 - 1670 ), francuski rzebiarz,
• François Mansart ( 1598 - 1666 ), francuski architekt,
• Francesco Borromini (1599 - 1667) woski architekt
• Sébastien Le Prestre de Vauban ( 1633 - 1707 ), francuski inynier wojskowy i architekt,
• André Le Notre (1613 - 1700), francuski architekt krajobrazu.
• Jules Hardouin-Mansart ( 1646 - 1708 ), francuski architekt.

Naukowcy

• Johannes Kepler ( 1571 - 1630 ), niemiecki astronom , znany po odkry eliptycznej trajektorii planet
• Galileo ( Piza , Wochy , 1564 - Arcetri , Wochy , 1642 ), woski fizyk i astronom , autor Dialogu o dwóch wielkich systemach wiata ( 1632 ) i twórca wspóczesnej fizyki.
• René Descartes (La Sibyllière, Indre-et-Loire , 1596 - Sztokholm , 1650 ), francuski filozof
• Christian Huygens ( 1629 - 1695 ), holenderski matematyk, astronom i fizyk. Jest to ogólnie kojarzone z rewolucj naukow
• Antoni van Leeuwenhoek , holenderski naukowiec-amator, który opracowa mikroskop i w ten sposób po raz pierwszy opisa istnienie bakterii, plemników i czerwonych krwinek
• Marcello Malpighi ( Crevalcore , 1628 - Rzym , 1694 ) lekarz, wynalazca histologii
• Isaac Newton (Woolsthorpe, Lincolnshire , 1642 - Londyn , 1727 ), matematyk , fizyk i astronom brytyjski , autor Philosophiae Naturalis Principia Mathematica , które eksponuj teori grawitacji uniwersalnej.
• Blaise Pascal ( Clermont-Ferrand , 1623 - Pary , 1662 ), filozof , matematyk i fizyk francuski .
• Simon Stevin ( 1548 - 1620 ), flamandzki matematyk i inynier
• Gottfried Wilhelm Leibniz ( 1646 - 1716 ), niemiecki filozof, naukowiec, matematyk, logik, dyplomata, prawnik, filolog i bibliotekarz
• Pierre de Fermat , ( 1601 - 1665 ), francuski matematyk.

Malarze

• Caravaggio ( 1571 - 1610 ), malarz woski, pionier techniki wiatocienia ,
• Peter Paul Rubens ( 1577 - 1640 ), malarz flamandzki,
• Antoine van Dyck ( 1599 - 1641 ), malarz flamandzki,
• Frans Hals ( 1581   - 1666 ), malarz holenderski,
• Georges de La Tour ( 1593 - 1652 ), malarz z Lotaryngii,
• Nicolas Poussin (1594 - 1665), malarz francuski,
• Bernini (1598 - 1680, woski rzebiarz, malarz i architekt,
• Velázquez ( 1599 - 1660 ), hiszpaski malarz,
• Claude Gellée (ok. 1600 - 1682 ), malarz z Lotaryngii,
• Philippe de Champaigne (1602 - 1674), malarz francuski,
• Rembrandt ( 1606 - 1669 ), malarz holenderski,
• Pierre Mignard (ok. 1612 - 1696 ), malarz francuski,
• Bartolomé Esteban Murillo ( 1617 - 1682 ), hiszpaski malarz.
• Charles Le Brun ( 1619 - 1690 ), francuski dekorator,
• José de Ribera ( 1591 - 1652 ), hiszpaski malarz,
• Ruysdael ( 1628 - 1682 ), holenderski malarz pejzaowy,
• Juan de Valdés Leal ( 1622 - 1690 ), hiszpaski malarz,
• Vermeer ( 1632 - 1675 ), malarz holenderski,
• Francisco de Zurbaran (1598 - 1664), malarz hiszpaski,

Zobacz take:

• Woskich malarzy XVII ^-tego  wieku
• Francuskich malarzy XVII ^-tego  wieku

Muzycy

• Claudio Monteverdiego ( 1567 - 1643 ), woski kompozytor,
• Heinrich Schütz ( 1585 - 1672 ), niemiecki kompozytor,
• Jean-Baptiste Lully ( 1632 - 1687 ), francuski kompozytor pochodzenia woskiego,
• Marc-Antoine Charpentier ( 1643 - 1704 ), francuski kompozytor,
• Arcangelo Corelli ( 1653 - 1713 ), woski skrzypek i kompozytor.
• Johann Pachelbel ( 1653 - 1706 ), niemiecki kompozytor,
• Henry Purcell ( 1659 - 1695 ), angielski kompozytor.
• Antonio Vivaldi ( 1678 - 1741 ), woski skrzypek i muzyka kompozytora .

Zobacz take:

• Francuskich kompozytorów XVII ^-tego  wieku

Religijny

• Jacobus Arminius ( 1560 - 1609 ), holenderski teolog
• Wincentego a Paulo ( 1581 - 1660 ), francuska zakonnica,
• Bossuet ( 1627 - 1704 ), czowiek Kocioa, francuski kaznodzieja i pisarz.
• Pierre de Bérulle ( 1545 - 1629 ), czowiek Kocioa, gówny przedstawiciel Francuskiej Szkoy Duchowoci, zaoyciel Towarzystwa Jezusowego Oratorium

Wynalazki, odkrycia, wstpy

Widzie :

• Wynalazki w XVII ^-tego  wieku
• Francuskie wynalazki w XVII ^-tego  wieku

Astronomia

• 1608  : Wynalezienie teleskopu podejciowego (3-krotne powikszenie) w Holandii okoo 1608  ; Wynalezienie teleskopu podejciowego jest trudne do przypisania, poniewa o patent starao si kilka osób: Hans Lippershey , Jacques Metius i Zacharias Janssen .
• 1609  : Pierwsze i drugie prawo Keplera dotyczce trajektorii planet planet
• 1609  : Udoskonalenie teleskopu podejciowego przez Galileusza (6-krotne powikszenie), który jako pierwszy uy go do obserwacji obiektów niebieskich; mówi si wtedy o teleskopie astronomicznym .

Fizyczny

• Prace Blaise Pascala o cinieniu atmosferycznym.
• 1643  : wynalezienie barometru rtciowego przez Evangelista Torricelli .
• 1676  : THE prdko wiata jest mierzona po raz pierwszy przez duskiego astronoma Ole Christensen Rømer .
• 1687  : Izaak Newton ogasza prawo powszechnego cienia .

Matematyka

• 1642  : Wynalezienie maszyny liczcej przez Blaise'a Pascala .
• Wynalezienie rachunku nieskoczenie maej przez Newtona i Leibniza
• Praca w logice i analizie nieskoczenie maej wedug Leibniza

Eksploracje

• Explorations w XVII ^-tego  wieku

Lekarstwo

• Wynalezienie kleszczyków .
• Pierwszy termometr medyczny w 1626 roku.

Transport

• 1602: pierwsze tory , w kopalniach w regionie Newcastle.
• 1620: pierwsza ód podwodna czasów nowoytnych.
• 1620: pierwsze taksówki .

Sztuka i kultura

Fasada zamku Vaux-le-Vicomte.

• Hiszpaski Zoty Wiek
• Holenderski Zoty Wiek
• Wielki wiek

Literatura

• Literatury francuskiej XVII ^-tego  wieku
• Hiszpaska literatura barokowa
• Literatura holenderska w XVII i XVIII wieku

Architektura

• W Europie wspóistniej i czsto cz si dwa style:
  • Sztuka baroku .
  • Sztuka klasyczna .

Dychotomia midzy tymi dwoma terminami pozostaje niejasna i jest coraz czciej obalana przez historyków architektury.

• Paace i zamki  :
  • Château de Maisons , François Mansart
  • Paac wersalski , Louis Le Vau i Jules Hardouin-Mansart
  • Zamek Vaux-le-Vicomte , Louis Le Vau
  • Kwadratowy dziedziniec Luwru , Louis Le Vau
  • Kolumnada Luwru , Claude Perrault
  • Paac Barberini , Rzym
  • Paac Carignan , Turyn
• Kocioy:
  • Koció Val-de-Grâce , Pary
  • Les Invalides , Pary
  • Koció w. Agnieszki in Agone , Rzym
  • Sant'Ivo alla Sapienza , Rzym
  • San Carlo alle Quattro Fontane , Rzym
  • Kolumnada Berniniego , Rzym
• Ogrody: André Le Notre

Obraz

Przedstawiciele:

• Simon Vouet , bracia Le Nain , Georges de La Tour , Nicolas Poussin , Claude Lorrain , Charles Le Brun we Francji;
• Annibale Carrache , Caravaggio , Artemisia Gentileschi , Le Dominiquin , Guido Reni , Le Guercino , Pierre de Cortone , Luca Giordano , Salvatore Rosa we Woszech;
• El Greco , Francisco de Zurbarán , José de Ribera , Diego Vélasquez , Bartolomé Esteban Murillo dla Hiszpanii;
• Rubens , Jan Brueghel Starszy , Antoine van Dyck , Jacob Jordaens , David II Teniers we Flandrii (patrz flamandzkie malarstwo barokowe );
• Rembrandt , Frans Hals , Vermeer w Holandii.

Muzyka

• Gówni przedstawiciele muzyki barokowej: Jean-Baptiste Lully , Marc-Antoine Charpentier , Marin Marais , François Couperin , Heinrich Schütz , Claudio Monteverdi , Gregorio Allegri , Arcangelo Corelli .
• Zobacz take: XVII ^th  -wiecznej muzyki

Gospodarka i spoeczestwo

Azja

• Spoeczestwo japoskie zamarza pod kontrol pastwa: bushi (arystokracja), dotyczy tylko 7% populacji, na czele z kilkoma wielodzietnymi rodzinami z bardzo duymi lennami ( daimyo ). U podstawy samurajów karmi si daimyô dziki równowadze ryu. Ich dziedziczna rola jest czysto militarna. Porzdek wojskowy cementuj przywileje i kod wartoci ( bushido ). Chopi (83% ludnoci) mieszkaj we wsiach o pewnej autonomii. Dziel si na wacicieli ( honhyakusho ) wraz z ich dziedziczn sub ( fudai ) i dzierawców feudalnych ( shanin ). Rzadkie miasta (10% populacji) s domem dla rzemielników ( szokunin ) i kupców ( szanin ).

Europa

wite imperium rzymskie

• Poprawa warunków ycia rolników w XVI ^TH - XVII ^th  wieku. W krajach dziedzicznych dynastii Habsburgów obserwujemy wzrost znoju, z wyjtkiem Tyrolu , gdzie nie istnieje. Chopi podlegaj ponadto nalenemu królowi wiejskiemu podatkowi na potrzeby wojny. Podejmowane s jednak pewne rodki, aby je chroni: w czci ziemi powierzonej chopom w okresie zamkowym ( Rustikalland ) pojawia si system dugoterminowych dzieraw dzierawnych, gwarantujcych korzystanie z majtku. Powstaj lub powikszaj si due majtki, albo poprzez zakup mniejszych posiadoci lub wasnoci koronnych, albo przez podbój nieuytków. W ten sposób powstaje ziemia pastwowa ( Dominikalland ), której cz, wzmocniona mozoem chopów, staje si rezerw. Panowie zobowizuj lokatorów do sprzeday na zamku tylko nadwyek produktów. Odsprzedaj je na rynku, co zapewnia im gotówk. Ciesz si równie monopolem alkoholowym dla tawern, browarów i mynów. Czsto rozwijaj przemys wiejski w swoich dziedzinach: tkactwo, papiernie, cukrownie, cegielnie. Rotacja trzyletnia jest uogólniona. Wprowadza si upraw kukurydzy i tytoniu . Do wina pozostaje a do wojny trzydziestoletniej , podczas której Bawaria , Habsburg wróg, zakazaa importu win austriackich i piwo konsumpcja ronie.

Francja

W 1602 roku pod przewodnictwem Henryka IV powstaa fabryka Gobelinów .

Król Ludwik XIV podejmuje inicjatywy majce na celu ujednolicenie prawa we Francji  :

• rozporzdzenie z 1673 r. o obrocie ziemi jest podstaw kodeksu handlowego  ;
• Edykt Saint-Germain-en-Laye z 1679 mandatów nauczania prawa francuskiego w wydziaach prawa i tworzy profesorów prawa francuskiego w uniwersytetach królestwa.

Ludwik XIV wraz z Jean-Baptiste Colbertem zapocztkowa polityk majc na celu rozwój handlu ( merkantylizm ). Zaoy kilka duych fabryk królewskich: narodow manufaktur Sèvres ( porcelana ), manufaktur Beauvais ( gobelin ), Compagnie des Glaces (obecnie Saint-Gobain).

Polska

• Gospodarka wiejska charakteryzuje si dominacj duej wasnoci w rkach króla, Kocioa i szlachty potentatów. Miasta maj tylko nieznaczne wasnoci ziemskiej, poniewa buruazja utracia prawo do nabywania ziemi na pocztku XVI ^th  century znalelimy, e XVIII ^th  century . Cz ziemi naley do szlachty ( szlachty ), która eksploatuje j w maych majtkach. Na wschodzie znajduj si wielkie majtki, skupiajce dziesitki, a nawet setki wsi, natomiast w Wielkopolsce zredukowane do jednej wsi. Jestemy wiadkami ruchu rozpadu majtków poprzez dziedziczenie lub dug, ale odwrotny ruch koncentracji wygrywa dziki hojnoci króla lub wzbogaceniu niektórych. Zatem w powiecie puawskim koo Lublina , liczba wacicieli ponad 500 anów (jednostka zaspokaja potrzeby rodziny), która bya 13% w XV ^th  wieku wzrós do 30% w poowie XVII ^th  stulecia 42% w XVIII ^-tego  wieku. Cz duych majtków tworzy rezerwat szlachecki ( folwarki ) obsugiwany przez harówk chopów. Znaczna cz ludnoci chopskiej jest bezporednio zatrudniana przez szlacht do swojej suby. Uprawy rozwijaj si, zwaszcza na Litwie , ze szkod dla pastwisk. Trzyletnia rotacja staje si coraz bardziej powszechna, ale odogi utrzymuj si na okoo poowie powierzchni. Uprawa pszenicy znacznie si rozwina i staa si ona produktem eksportowym na zachodzie. Wana jest hodowla: konie dla wojska lub transportu, bydo do orki, a nie miso, które na chopskim stole jest rzadkoci.
• Miasta przeywaj boom w XVI ^-tego  wieku, która zmniejsza si wraz z nastpujcymi wiecznych wojen. Uwydatniaj si nierównoci midzy patrycjuszami bogatych kupców a ludem zoonym ze suby, robotników i ebraków. W miecie ronie liczba szlachty. Okres ten jest naznaczony konfliktami midzy patrycjatem a plebsem w sprawach podatków lub wadzy publicznej; mistrzowie rady chc maksymalnie wyduy mandaty elekcyjne, a rzemielnicy chc szybkich zmian.
• Firma polska z kontrreformacji wynalaz form konkretnego sztuki, barokowy sarmackich. Szlachta twierdz pochodz od Sarmatów , który byby zdominoway Sowian i rodziy do szlachty . Caa moda przenika odzie, fryzur (ogolon gow, z warkoczem), codzienno, rytuay pogrzebowe (portrety malowane na trumnach). Nowy gatunek literacki celebruje dokonania tych Sarmatów.

Uwagi i referencje

1. Dni juliaskie o pónocy pierwszego dnia io pónocy ostatniego dnia.
2. Konwerter kalendarza

Zobacz równie

Powizane artykuy

• Aktorki i aktorzy z XVIII ^-tego  wieku
• Chronologia odkrywców
• Historia Francji w XVII ^-tego  wieku
• Sport w XVII ^th  wieku
• Lista bitew XVII ^-tego  wieku
• Lista epidemii dumy
• 1622 katolickie misje w pónym XVIII ^-tego  wieku
• Matematyka w Europie w XVII wieku

Linki zewntrzne

• Ewidencja organów  :

  • Biblioteka Narodowa Francji ( dane )
  • Biblioteka Kongresu
  • Czeska Biblioteka Narodowa
  • Biblioteka Narodowa otwy