Wiek Owiecenia

Targi

Zjawisko wystawy rozpoczyna si w kocu XVII ^-tego  wieku, w dostatniej rodowiska. Oddajemy si sztuce konwersacji, to fenomen paryski i raczej francuski. Salony prowadzone s gównie przez kobiety, czsto buruazyjne i majce znajome ( Madame du Deffand , Madame Lambert , Claudine Guérin de Tencin , Marie-Thérèse Geoffrin itp.). Aby jej salon odniós sukces, gospodyni musi skorzysta z usug filozofa, który inicjuje debaty. Prowadzenie salonu jest jednym z najbardziej poszukiwanych zaj przez kobiety, jako goci wiadczy o ich sile przycigania, a renoma salonu spoczywa na gociach.

Targi to miejsce upowszechniania kultury. Pojawia si wolno wypowiedzi, podobnie jak pojcie równoci. Pozwalaj encyklopedystom przekazywa swoje pomysy. Helvétius i Holbach przedstawili swoje materialistyczne idee.

Jest to miejsce kultury, które pozostaje przyziemne, w rzeczywistoci rozrywka jest jego gównym celem. Ujawnia si tam swoje idee, ale nie ma walki o prawd. Liczy si dobre towarzystwo, zabawne historie, debaty nie mog by zbyt powane, ryzyko uchodzi za kogo nudnego.

Prawdziwi i wielcy filozofowie s ostroni wobec tych miejsc dyfuzji, ale nie wobec tworzenia idei. Jean-Jacques Rousseau potpi bezsensowne dyskusje, które si tam toczyy, i mówi o Morale du bilboquet dla kadego, kto trzyma si z daleka. Salony s miejscem spotka filozofów, matematyków itp.

Akademie i towarzystwa literackie

Chocia historia akademii we Francji w epoce Owiecenia siga zaoenia w Caen w 1662 r. Académie de Physique de Caen , to jest to Académie des sciences zaoona w 1666 r., cile powizana z pastwem francuskim i dziaajca jako przeduenie rzdu cierpicego na powany niedobór naukowców, który pomóg promowa i organizowa nowe dyscypliny, szkolc nowych naukowców i przyczyniajc si do poprawy statusu socjologów, który uwaa za najbardziej uytecznych ze wszystkich obywateli. Akademie wykazuj zarówno rosnce zainteresowanie nauk, jak i jej wzmoon sekularyzacj, o czym wiadczy niewielka liczba duchownych, którzy do niej naleeli (13%).

Pomimo buruazyjnego pochodzenia wikszoci uczonych, instytucja ta bya zarezerwowana tylko dla elit naukowych, które uwaay si za tumaczy nauki dla ludu. W tym duchu, na przykad, Akademia podja si obalenia magnetyzmu zwierzcego , pseudonauki, która nastpnie wzbudzia powszechny entuzjazm.

Najsilniejszy argument na rzecz akademii nalecych do sfery publicznej pochodzi z konkursów, które sponsoruj w caej Francji. Jak twierdzi Jeremy L. CARADONNA w niedawnym artykule w Annals uczestniczc w Owiecenia: konkurs naukowy i kultury intelektualnej w XVIII ^-tego  wieku, te konkursy byy chyba najbardziej publicznych wszystkim instytucjom Owiecenia . Akademia Francuska reaktywowana dziennie redniowieczne praktyki poprzez podniesienie konkursu publicznego w poowie XVII ^-go  wieku. Okoo 1725 r. tematyka esejów, poezji czy malarstwa, która dotychczas krya wokó religii i/lub monarchii, zostaa radykalnie poszerzona i zrónicowana o propagand królewsk, batalie filozoficzne i krytyczne refleksje na temat spoecznych i politycznych instytucji Ancien Regime. Caradonna pokazuje, e nie zawsze unikano kontrowersyjnych tematów, przytaczajc jako przykady teorie Newtona i Kartezjusza, handel niewolnikami, edukacj kobiet i sprawiedliwo we Francji. Otwarcie konkursów dla wszystkich oraz obowizkowa anonimowo zgosze gwarantoway bezstronno oceny ze wzgldu na pe i pozycj spoeczn kandydatów. Pomimo znacznej wikszoci uczestników nalecych do zamoniejszych warstw spoeczestwa (sztuki wyzwolone, duchowiestwo, sdownictwo i zawody medyczne) zdarzaj si przypadki czonków klasy robotniczej, którzy publikowali eseje, a nawet je wygrywali .

Znaczna liczba kobiet równie braa udzia i wygrywaa zawody. Na ogóln liczb 2300 konkursów z nagrodami oferowanych we Francji kobiety wygray 49, wikszo w konkursach poetyckich. Liczba ta jest z pewnoci niska wedug wspóczesnych standardów, ale bardzo wana w czasach, gdy wikszo kobiet nie otrzymaa zaawansowanego wyksztacenia, z wyjtkiem dokadnie takiego gatunku, jak poezja.

W Anglii Royal Society of London odegrao równie wan rol w sferze publicznej i propagowaniu idei owieceniowych, dziaajc jako biuro informacyjne dla korespondencji i wymiany intelektualnej, a w szczególnoci odgrywajc wan rol w rozprzestrzenianiu si w Europie filozofia eksperymentalna Roberta Boyle'a, który, jak argumentowali Steven Shapin i Simon Schaffer, by jednym z zaoycieli eksperymentalnego wiata, w którym yj i dziaaj dzisiaj naukowcy. Poniewa metoda wiedzy i eksperymentów Boyle'a wymagaa wiadków, aby zapewni jej empiryczn legitymacj, Towarzystwo Królewskie odegrao rol ze swoimi salami zgromadze, które zapewniay idealne miejsca na stosunkowo publiczne demonstracje niezbdne do tego zbiorowego aktu zezna. Wszyscy wiadkowie nie zostali jednak uznani za wiarygodnych: Profesorowie z Oksfordu byli uwaani za bardziej wiarygodnych ni chopi z Oxfordshire. Pod uwag brane byy dwa czynniki: znajomo wiadka w terenie oraz konstytucja moralna wiadka. Innymi sowy, za publiczno Boyle'a brano pod uwag tylko spoeczestwo obywatelskie.

Wolnomularstwo i owiecenie

Recepcja w Loge des Mopses , rycina z 1745 roku.

Oficjalne zaoenie masonerii siga 1717 roku , kiedy Jean Théophile Désaguliers , James Anderson i kilku innych masonów utworzyli Wielk Lo Londynu . Désaguliers zainspirowa si swoim przyjacielem Izaakiem Newtonem, którego pozna w Towarzystwie Królewskim . To wydarzenie jest powszechnie uwaane za pocztek spekulatywnej masonerii .

Masoneria oficjalnie przybya na kontynent europejski w 1734 roku , wraz z otwarciem loy w Hadze . Wydaje si jednak, e pierwsza w peni funkcjonalna loa istniaa od 1721 r. w Rotterdamie . Odnaleziono równie lady spotkania loy w Paryu w 1725 lub 1726 roku. Jak pisa Daniel Roche w 1789 roku, masoneria bya szczególnie rozpowszechniona we Francji, która liczya wówczas prawdopodobnie nie mniej ni 100 000 masonów, co czynioby j najpopularniejszym ze wszystkich stowarzysze owieceniowych. Wydaje si jednak, e masoneria nie ograniczaa si do Europy Zachodniej; Margaret Jacob na nowo odkrya istnienie ló w Saksonii w 1729 roku i w Rosji w 1731 roku.

Pomimo tych dowodów istnienia, wkad, a nawet rola masonerii jako gównego czynnika owiecenia, bya jednak przedmiotem niedawnej debaty wród historyków. Z pewnoci gówne postacie Owiecenia, takie jak Monteskiusz , Wolter , Papie , Horacy i Robert Walpole , Mozart, Goethe, Fryderyk Wielki, Benjamin Franklin i George Washington byli masonami, ale historycy tacy jak Robert Palmer Roswell doszli do wniosku, e nawet we Francji Masoni, którzy nie dziaali jako grupa, byli politycznie nieszkodliwi, a nawet mieszni. Amerykascy historycy rzeczywicie zauwayli, e Franklin i Waszyngton byli bardzo aktywni w masonerii, ale bagatelizowali znaczenie, podczas rewolucji amerykaskiej, tego apolitycznego ruchu, który obejmowa zarówno patriotów, jak i lojalistów .

Odnoszc si do wpywu masonerii na kontynencie europejskim, niemiecki historyk Reinhart Koselleck stwierdzi, e na kontynencie istniay dwie struktury spoeczne, które odcisny decydujcy lad na Owieceniu: Republika Listów i loe masoskie , podczas gdy Thomas Munck, prof. Uniwersytet w Glasgow argumentowa, e chocia masoni faworyzowali gównie niereligijne kontakty midzynarodowe i midzyspoeczne i to, w duej mierze w zgodzie z wartociami owiecenia, trudno opisa ich jako wan sie radykaln lub reformistyczn sam w sobie .

Angielskie i szkockie loe masoskie z kolegów cechowych z XVII ^-tego  wieku, rozszerzyy si w rónym stopni, XVIII ^th  century, w duym zestawem poczonych grup ludzi, a czasami kobiety. Margaret Jacob twierdzi, e miay one wasn mitologi i specjalne kodeksy postpowania obejmujce wspólne rozumienie poj wolnoci i równoci odziedziczonych po towarzyskoci gildii: wolno, braterstwo i równo. Wielka Brytania i kontynent z hasem rewolucji francuskiej Wolno, równo, braterstwo day pocztek wielu teoriom spiskowym. Barruel szczególnie ledzi pocztki jakobinów, a zatem od rewolucji francuskiej masonerii w jego Wspomnie historii jakobinizmu (Londyn, PH Boussonnier ;. Hamburg, P. Fauche 1797 -98).

Zwizek z trzech zamówie od Nicolas Perseval przedstawiajcych pogodzenie trzech zlece przy wejciu do wityni masoskiej (ok. 1789).

Jest prawdopodobne, e loe masoskie miay wpyw, poza teoriami spiskowymi, na cae spoeczestwo. Giuseppe Giarrizzo podkreli bliski zwizek midzy masonami a owieceniem. Jacob argumentuje, e loe masoskie odtworzyy ycie polityczne i ustanowiy konstytucyjn form samorzdu, z jej konstytucjami, prawami, wyborami i przedstawicielami. Innymi sowy, mikro-spoeczestwa utworzone w loach stanowiy normatywny model dla spoeczestwa jako caoci. Byo to szczególnie widoczne na kontynencie: gdy w latach 30. XVIII wieku zaczy pojawia si fotele w pierwszym rzdzie, ich ucielenienie wartoci brytyjskich byo czsto postrzegane przez wadze samorzdowe jako zagroenie. Na przykad loa paryska, która spotkaa si w poowie lat dwudziestych XVIII wieku, skadaa si z angielskich wygnaców jakobitów. Freemasons z caej Europy z XVIII ^th  century wykonane dalsze odniesienia do Owiecenia w ogóle. W ten sposób rytua inicjacyjny ló francuskich wyranie cytowa Owiecenie. Brytyjskie loe postawiy sobie za cel inicjowanie tych, którzy nie s owieceni, co niekoniecznie oznacza zwizek midzy lóami a niereligijnoci, ale nie wyklucza ich równie w przypadku herezji. Wiele ló w rzeczywistoci oddao hod Wielkiemu Architektowi, terminowi masoskiemu, okrelajcemu boskiego stwórc naukowo uporzdkowanego wszechwiata. Mimo to Daniel Roche kwestionuje egalitarne twierdzenia masonerii: prawdziwa równo ló bya elitarna, przycigajc tylko ludzi z podobnych rodowisk spoecznych. Ten brak prawdziwej równoci zosta wyranie wyraony w konstytucji Loy w Lozannie w Szwajcarii (1741):

Zakon masonerii jest spoeczestwem braterstwa i równoci, reprezentowanym w tym celu pod godem poziomu brat oddaje innemu bratu honor i szacunek naleny mu za susznie proporcjonalnie do jego rangi w spoeczestwie obywatelskim . "

Elitaryzm przyniós korzyci niektórym czonkom spoeczestwa. Na przykad obecno szlachcianek we francuskich loach adopcyjnych, które powstay w latach 80. XVIII wieku, wynika w duej mierze z bliskich powiza midzy tymi lóami a arystokratycznym spoeczestwem.

Geografia Owiecenia

Owiecenie byo uwaane za ruch europejski, midzynarodowy i jeli Francuzi, którzy zdetronizowali acin jako jzyk uniwersalny , wydaj si narzuca si jako jzyk par excellence nowej   Republiki Listów   , to czowiek Owiecenia jest przed kosmopolityczny , o obywatelem wiata , kiedy nie jest osob bezpastwowcem.

Owiecenie w Prusach

W Czy ist Aufklärung (Czym jest Owiecenie) W 1784 roku filozof Immanuel Kant powiedzia, e postp Owiecenia polega na dalszym ograniczaniu despotyzmu rzdu. Fryderyk II , król pruski, a sam despota, umia zagwarantowa wolno sumienia w swoim królestwie i zoliwie wykorzysta Owiecenie Kanta jako narzdzie propagandy i rodek rzdzenia, zapewniajc sojusz najlepszych umysów caej Europy poprzez dawanie im wolno publikowania i mówienia im: Rozumuj tyle, ile chcesz, ale bd posuszny! » , Podczas gdy gdzie indziej musieli by tak samo posuszni, ale bez moliwoci rozumowania.

Owiecenie w Portugalii

Owiecenie w Szkocji

Narodziny Stanów Zjednoczonych: poszukiwanie szczcia i prawa do wolnoci

Materialna cywilizacja

Xviii ^th  wieku jest równie jednym z wiata w sensie dosownym: drzwi i okna s powikszone, owietlenie poprawia i farbowa chemia wielki postp: klasa rednia ubiera si w jasne kolory i szczery, jak poprzednio tylko arystokracja.

Czuo na wiato

Filozofowie Owiecenia s otwarci na wiat i popieraj kad form wolnoci. Wszyscy filozofowie Owiecenia d do uwolnienia ludzi od wszelkich wierze i przesdów. Ale ich pomysy poruszyy niewiele osób, poniewa niewiele osób umiao wtedy czyta. Udao im si jeszcze zmieni otrzymane pomysy.

Nowe zapay

Politycy, jak wielu bezporednich lub porednich przeciwników nowych Ferworów. Do ich wpywu dodaje si, aby zapobiec postpowi pobonoci we Francji , mod, która do panowania Ludwika XIV bya uywana jako zalecenie bezbonoci wród ludzi wiata.

• Wedug René Pintarda, erudyta Le Libertinage .

Chronologia

Galeria

Gówne postacie Owiecenia:

• 

  Portret Emmanuela Kanta , autor nieznany

• 

  Portret Davida Hume'a (1711-1776), autorstwa Allana Ramsaya z 1766 roku.

• 

  Portret Georges-Louis Leclerc , hrabia Buffon (1753)

• 

  Portret Suzanne Curchod ( 1739-1794 )

• 

  Jean-Jacques Rousseau przez Maurice Quentin de La Tour w XVIII ^th  century, muzeum Antoine Lecuyer

• 

  Portret Denisa Diderota (1713-1784)

• 

  Portret Madame du Deffand , Eugene Asse ( XVIII ^th  wieku)

• 

  Portret Marie Olympe de Gouges autorstwa Aleksandra Kucharskiego.

• 

  Portret Alessandro Volty (1745-1827)

• 

  Portret Emilie du Châtelet (1706-1749).

• 

  Portret Monteskiusza (1689-1755)

• 

  Portret Thomasa Jeffersona (1743-1826)

• 

  Portret Jeana le Ronda D'Alemberta (1717-1783)

• 

  Portret Adama Smitha

• 

  Portret Mario Pagano (1748-1799)

• 

  Portret Woltera (1694-1778)

Uwagi i referencje

1. (w) John Marshall, John Locke, Tolerancja i kultura wczesnego owiecenia , Cambridge University Press, 2006.
2. Paul Hazard , Kryzys europejskiego sumienia (1680-1715) , 1935
3. Ministrowie i ministerstwa epoki owiecenia, 1715-1789: studium i sownik. Arnaud de Maurepas, Antoine Boulant. Chrzecijanin, 1996
4. XVIII ^th  century, od 1715 do 1815 roku . Elisabeth Belmas. Wydania Bréal, 1994.
5. Kultura i polityka w owieceniowej Francji: (1715-1792) , Monique Cottret . Armand Colin, 2002.
6. Francja Owiecenia (1715-1789) , Pierre-Yves Beaurepaire. Belin, Humensis, ( ISBN  2701188911 ) .
7. Konsulowie Francji w okresie owiecenia (1715-1792) , Anne Mézin. Peter Lang, 1998.
8. wiata i rewolucje (1715-1815) , Olivier Coquard . Presses Universitaires de France, 2014.
9. Jacques Godechot , Les Revolutions .
10. Na przykad, instytucje takie jak Midzynarodowego Towarzystwa Bada nad XVIII ^-tego  wieku lub publikacjach, takich jak czasopisma XVIII lub spóek publikujcych niczym europejskiego Owiecenia Dictionary (pod kierunkiem Michela Delon, PUF, 2007) zapozna publiczno z tym wyraenie.
11. Do czego suy wiek formuy, zobacz artyku Jacques'a Rogera wiato i owietlenie ( Notatniki Midzynarodowego Stowarzyszenia Studiów Francuskich , 1968, 20, s.  167-177 ), archeologia ekspresji.
12. Jacques Roger, cytowany artyku s.  170 .
13. Filozofowie Owiecenia chc rzuci wiato na swój wiek, rzuci nowe wiato na pytania bez odpowiedzi. [] Oto jestemy w stuleciu, które z dnia na dzie stanie si coraz bardziej owiecone, tak e wszystkie poprzednie stulecia bd niczym innym jak ciemnoci w porównaniu [] Pierre Bayle , Nouvelles de la République des Lettres , 1684
14. [] Rozum i Prawo oparte na Rozumie musz by jedynymi królowymi miertelników, a [] gdy ugruntowana religia zaczyna zanika i obumiera w wietle owieconego stulecia [] ] jest to ten Rozum e wtedy prawie konieczne jest przebóstwienie. » Nicolas Antoine Boulanger , Przedmowa do bada nad pochodzeniem orientalnego despotyzmu , 1761
15. Nigdy wiek nie by nazywany czciej ni nasz Wiekiem Owiecenia. Mably , Le konferencyjne des Politiques , 1776. Czsto znalezienie formuy wieku owiecenia i filozofi lub wieku owiecenia i wolnoci.
16. Albert Soboul , Cywilizacja i rewolucja francuska , Pary, Arthaud, 1978, s.  19 .
17. Paul Hazard, Kryzys europejskiego sumienia (1680-1715) , Fayard, 1967; Geoffrey Parker i Lesley M. Smith, Ogólny kryzys XVII wieku , Routledge, 1978; André Zysberg, La Monarchy des Lumières (1715-1786) , Nowa historia wspóczesnej Francji, t.  V , Points Seuil, 2002, rozdz.  XII .
18. Tak wic krytyka kolbertyzm w Szczegóowo Francji przez Pierre le Pesant Sieur de Boisguilbert de Boisguilbert , potajemnie drukowane w 1695 roku
19. Immanuel Kant, Czym jest owiecenie , 1784.
20. Ange Goudar , szpieg chiski lub tajny wysannik dworu pekiskiego, badajcy obecny stan Europy , Kolonia, 1775.
21. Jean-Paul Marana , L'Espion turc , Kolonia [tj. Rouen], E. Kinkius, 1700.
22. Hubert Baysson, Idea obcokrajowca wród filozofów Owiecenia , Éditions L'Harmattan , 2002.
23. Peter Barrett, Nauka i teologia od Kopernika: The Search for Understanding , Continuum International Publishing Group , 2004 ( ISBN  0-567-08969-X ) [ przeczytaj online ] , s.  14
24. Christopher Alan Bayly, Narodziny wspóczesnego wiata, (1780-1914) , Pary, Éditions de l'Atelier , 2007, 606  s. , ( ISBN  9782708238602 ) .
25. Z zastrzeeniem, e warto skonsultowa Stephen Francis, Formy towarzyskoci we Francji od poowy XVIII ^e rodkow cz XIX ^th  century Modern and Contemporary History weryfikacja , 34, lipiec-wrzesie 1987, pp.  453-472  ; Catherine Larrère, Sociabilité , w: Michel Delon (pod kierunkiem), European Dictionary of Enlightenment , Pary, Presses Universitaires de France , 1997, s.  998-1001  ; Keith Michael Baker, Polityka i opinia publiczna w staroytnym reimie » , Roczniki. Histoire, Sociales Sciences , 1987, 42, n ^o  jeden, s.  41-71 .
26. W tym miejscu historiografia nawizaa do refleksji Jürgena Habermasa .
27. Daniel Roche , Stulecie wiate w prowincjach: Akademie Prowincjonalne i Akademicy: 1680-1789 , Pary - Haga, 1978.
28. Heyden-Rynsch, Verena Von Der, Salony Europejskie , Pary, Gallimard , 1993.
29. W Ksiga V z Wyzna pisze: Kiedy byem w Motiers, poszedem do wizania sznurowade u moich ssiadów; gdybym wróci do wiata, zawsze miabym w kieszeni puchar i pieczk i grabym w ni cay dzie, eby nie rozmawia, kiedy nie mam nic do powiedzenia. Gdyby wszyscy robili to samo, mczyni staliby si mniej li, ich interesy stayby si bezpieczniejsze i myl, e przyjemniejsze. Wreszcie, e artownisie miej si, jeli chc, ale twierdz, e jedyn moralnoci w zasigu tego stulecia jest moralno pucharu i piki. "
30. Daniel Roche, Francja w okresie owiecenia , 1998, s.  420 .
31. Roche, s.  515, 516 .
32. Jeremy L. CARADONNA Biorc udzia w Owieceniu: Konkurs akademicki i kultury intelektualnej w XVIII ^th  wieku Annals. Historia, Nauki Spoeczne , tom.  64 (maj-czerwiec 2009), n ^O  3 s.  633-662 .
33. Caradonna, s.  634-36 .
34. Caradonna, s.  653-54 .
35. Steven Shapin, Spoeczna historia prawdy: uprzejmo i nauka w XVII-wiecznej Anglii , Chicago; Londyn: University of Chicago Press , 1994.
36. Steven Shapin i Simon Schaffer, Leviathan and the Air-Pump: Hobbes, Boyle, and the Experimental Life (Princeton: Princeton University Press , 1985), 5, 56, 57. To samo pragnienie wielu wiadków doprowadzio do prób reprodukcji eksperymenty w innych lokalizacjach oraz zoona ikonografia i technologia literacka zostay opracowane w celu dostarczenia wizualnych i pisemnych dowodów eksperymentów. Patrz s.  59-65 .
37. Jakub, s.  75 i 89.
38. Roche, s.  436 .
39. Jakub, s.  90 .
40. (w) Steven C. Bullock, Initiating the Enlightenment: Recent Scholarship on European Masonery, Eighteenth-Century Life , tom.  20 , n ^o  jeden, luty 1996, s.  81 .
41. (w) Robert R. Palmer, Wiek rewolucji demokratycznej: walka , 1970, s.  53 .
42. (w) Neil L. York, Masoni i rewolucja amerykaska, lot The Historyk .  55 N ^O  2, 1993, str.  315 mkw .
43. (w) Reinhart Koselleck, Critique and Crisis , MIT Press , Cambridge Massachusetts 1988, s.  62 ( ISBN  978-0-262-61157-2 ) .
44. Thomas Munck, 1994, s.  70 .
45. Jakub, s.  35 .
46. Jakub, s.  49 .
47. Massoneria e Illuminismo nell'Europa del Settecento , Wenecja, Marsilio, 1994, s.  49 .
48. Jakub, s.  20 , 73 i 89.
49. Jakub, s.  145147
50. Roche, s.  437 .
51. Cyt. Jacob, s. 147.
52. Jakub, s.  139 . Równie Janet Burke, Wolnomularstwo, Przyja i szlachcianki: Rola tajnego stowarzyszenia w doprowadzeniu myli owieceniowej do przedrewolucyjnej Kobiety elit History of European Ideas 10 n ^o  3, 1989, pp.  283-94 .
53. Zobacz Cécile Révauger , masoneria i polityka w epoce Owiecenia: Europa-Americas , Pessac, pub, 2006, n ^o  7, 379  str. ( ISBN  9782867814082 ) i Margaret C. Jacob, Living the Enlightenment: Wolna masoneria i polityka w XVIII-wiecznej Europie, Nowy Jork, Oxford University Press , 1991.
54.   Warunki ycia intelektualnego i kulturalnego we francuskojzycznej Szwajcarii w dobie Owiecenia  , Annales Benjamin Constant 18-19 ,1996( ISSN  0263-7383 )
55. O czym wiadczy tytu tematu zaproponowany przez Akademi Berlisk w 1783 roku, z którego miao si zrodzi dzieo Antoine de Rivarola , Mowa o uniwersalnoci jzyka francuskiego
56. Formua zapoyczona z dziea Louisa-Charlesa Fougereta de Monbrona , The Cosmopolitan or The Citizen of the World , Londyn, 1753.
57. Jean Michel Muglioni,   Analiza krytyczna tego, czym jest owiecenie Kanta  , kolekcja Classiques & Cie PHILO ,2017, s.  24.
58. Michel Pastoureau , Jaune. Historia koloru , Próg ,2019, 240  pkt. ( ISBN  978-2-02-142057-9 i 2-02-142057-4 ) , s.  181.
59. ksiki google

Pianka liter, edycja Hachette

Zaczniki

Wybrana bibliografia

Gówny artyku: Bibliografia Owiecenia .

 : dokument uywany jako ródo tego artykuu.

• (en) Daniel Gordon, Obywatele bez suwerennoci: równo i towarzysko w myli francuskiej , 1670-1789
• (en) Ole Peter Grell i Roy Porter, Tolerancja w Europie Owiecenia , Cambridge University Press, 2000.
• (en) JO Lindsay, Stary reim (1713-1763) ,

• Pierre-Yves Beaurepaire, L'Europe des Lumières , Pary, PUF, 2004
• Michel Delon, European Dictionary of Enlightenment , Pary, PUF, 1997 ( ISBN  2-13-048824-2 )
• Fernand Braudel , Cywilizacja materialna, gospodarka i kapitalizm, t.  III , Czas wiata
• Marcel Brion , Henry Daussy, Le Siècle des Lumières , Londyn, Thames & Hudson, 1974
• Pierre Chaunu , Cywilizacja Europy w okresie owiecenia , Pary, Flammarion, 1997
• Pierre M. Conlon, Le Siècle des Lumières: bibliografia chronologiczna , Genewa, Droz, 1983
• Joël Cornette , Historia Francji: absolutyzm i owiecenie (1652-1783) , Pary, Hachette supérieure, 2005
• Monique Cottret , Kultura i polityka w owieceniu Francja: 1715-1792 , Pary, Colin, 2002
• Béatrice Didier , Le Siècle des Lumières , Pary, MA Editions, 1987.
• Norman Hampson, Wiek owiecenia , Pary, Seuil, 1972
• Heyden-Rynsch, Verena Von Der, Wystawy Europejskie , Pary, Gallimard, 1993
• Liliane Hilaire-Pérez, Daniel Roche , Wynalazek techniczny w epoce owiecenia , Pary, Albin Michel, 2000
• Jacques d'Hondt, Hegel i epoka owiecenia , Pary, PUF, 1974
• Christine Le Bozec Normandia w XVIII ^th  century: wzrost, Owiecenie i rewolucja , Rennes, Editions Ouest-France, 2002
• Robert Mandrou , Absolutista Europa . Raison et raison d'Etat (1649-1775) , Fayard, 1977.
• Xavier Martin , Natura ludzka i rewolucja francuska: od epoki owiecenia do Kodeksu Napoleona , Bouère, DM Morin, 1994
• Philippe Minard , La Fortune du colbertisme: pastwo i przemys we Francji Owiecenia , Pary, Fayard, 1998
• Henri Plard , Moralno i cnota w epoce owiecenia , Bruksela, Wydawnictwo Uniwersytetu Brukselskiego, 1986
• Bernard Plongeron , Teologia i polityka w epoce owiecenia (1770-1820) Genewa, Droz, 1973
• Gilbert Py, Idea Europy w dobie Owiecenia , Pary, Vuibert, 2004
• Louis Réau , Francuska Europa w epoce Owiecenia , Pary, A. Michel, 1951, 1938
• Daniel Roche , La France des Lumières , Pary, Fayard, 1993
• Catherine Salles, Wiek Owiecenia: 1715-1789 , Pary, Larousse, 1987
• Albert Soboul , Guy Lemarchand, Michèle Fogel, Le Siècle des Lumières , Pary, PUF, 1977-1997
• Michel Vovelle , Le Siècle des Lumières , Pary, 1977-1999.
• New School Magazine nr 65, Les Lumières , 2016

Powizane artykuy

• Filozofia Owiecenia
• Historia Francji w XVIII wieku
• Historia dziecistwa w Europie
• Owiecenie Hiszpania
• szkockie wiata
• Encyklopedia lub racjonalny sownik nauk, sztuki i rzemiosa
• Tolerancja owiecenia
• Racjonalizm
• Owiecony despotyzm
• haskali
• Antyklerykalizm

Linki zewntrzne

• Epoka Owiecenia: spucizna na jutro (wirtualna wystawa Biblioteki Narodowej Francji. Koordynacja naukowa Tzvetana Todorova )
• Stéphane Haffemayer, Artyku na stronie Les Clionautes (recenzja pracy Marie-Christine Skuncke (red.), Centrum (s) i peryferie (s), wiata Belfastu w Pekinie , Materiay z konferencji w Uppsali )