| Dolna Engadin Vallader | |
| Kraj | szwajcarski |
|---|---|
| Region | Dolna Engadyna w kantonie Gryzonia |
| Liczba głośników | Mniej niż 7000 |
| Klasyfikacja według rodziny | |
|
|
| Status oficjalny | |
| Oficjalny język |
Szwajcaria ( 4 th język narodowy, pół-oficjalny) Kanton Gryzonia (język urzędowy) |
| Próba | |
|
Artykuł 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ( patrz tekst w języku francuskim ) Artichel ün. |
|
Vallader (wymawiane [ vɐlaːdɛr ]) lub francuski Dolna Engadin to język retoromański Grupa Retoromański z języków romańskich . Jest to ojczystego w kantonie Gryzonia w Szwajcarii , a dokładniej w Dolnej Engadyny , w Inn dolinie pomiędzy Martina i Zernez , a także w Val Müstair w skrajnym południowo-wschodniej części Szwajcarii na granicy włoskiej, gdzie jego wariant nazywany jest „jauer”. Termin vallader jest retoromański i określa zarówno jako imię pospolite, imię własne i przymiotnik mieszkańców Dolnej Engadyny (Vallader i Valladra), jak i ich język w odniesieniu do Hauts-Engadinois (Puterów i Puterów) oraz ich języka, prostytutka . Termin ten jest związany z Valladą, która oznacza społeczność całej doliny.
Zgodnie z artykułem IV szwajcarskiej konstytucji federalnej Vallader i inne dialekty retoromański stanowią czwarty język urzędowy Konfederacji Szwajcarskiej. W federalnym spisie powszechnym z 2000 roku 35 095 osób zadeklarowało, że język retoromański jest językiem ojczystym, czyli 0,5 % całej populacji, a tylko 5138 wspomniało o Valladerze, co już sugeruje, że wkrótce stanie się on częścią zagrożonych języków. Dolna Engadyna jest przykładem świeckiego oporu wobec asymilacji językowej, biorąc pod uwagę niewielką liczbę jej rodzimych użytkowników języka, ale lingwiści i socjolingwiści uważają, że Engadyna jest w trakcie dość uogólnionej diglossii , a retoromański spada z powodu doniesień o postępie niemieckiego .
Do gramatyki Vallader przypomina francuski, hiszpański lub włoski. Rozpoznajemy większy obszar języków romańskich, w których dolna Engadyna bardziej przypomina języki francusko-prowansalskie lub oksytańskie niż języki Oïl . Niemniej jednak, bardziej szczegółowa analiza morphosyntax wynika, że standardowa niemiecki i niemieckojęzyczny Szwajcar miał głęboki wpływ na języku Engandyny , bardziej niż w rzymskich dialektów w kontakcie z innymi germańskich dialektów takich jak Alzacji lub niemieckim. Flamandzkim .
Vallader jest jedną z pięciu podrodzin gryzońskiej retoromańskiej lub retoromańskiej. W Val Müstair mówi się dialektem „jauer”. Około 7000 głośników mówi Vallader
Vallader jest językiem pisanym i ustnym o złożonej i jednolitej gramatyce; ma słowniki na papierze, a także w Internecie. Jest używany w literaturze regionalnej, prasie i podręcznikach. Nie ma czystej wersji online dla Google lub Wikipedii ; w obu przypadkach albo używamy retoromańskiego koinè, znanego jako Rumantsch Grischun , albo każdego napisanego w jego odmianie.
Vallader ma wiele cech wspólnych z Puterem, językiem Górnej Engadyny. Tło leksykalne jest prawie identyczne między nimi, więc słowniki są wspólne dla obu wariantów. Vallader i puter znają fonetycznie samogłoski [ y ] i [ ø ], których nie ma w innych odmianach retoromańskiego kantonu. Te dwa dźwięki są odtwarzane przez pisownię z pewnością zapożyczoną z języka niemieckiego, odpowiednio / ü / i / ö /. Podobnie jak w języku niemieckim, pisownia / ai / jest wymawiana [ aj ], a nie [ ɛ ]. Dlatego Müstair wymawia się [ mystajr ] jak w [ arevajr ], a revair (do widzenia).
Ogólnie rzecz biorąc, vallader jest wymawiany tak, jak czyta.
Dwa warianty Engadin praktykują przeszłość prostą i przeszłość przednią , ale w trwałym języku pisanym. W innych dialektach retoromańskich zniknęły.
Czasowniki pierwszej koniugacji kończą się na -ar w vallader i na -er w puter. W obu przypadkach zakończenie niesie główny akcent.
To właśnie w koniugacji musimy szukać największych różnic.
| Język | 1 re sg. | 2 nd sg. | 3 rd sg. | 1 st pl. | 2 II pl. | 3 rd pl. |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kurwa | Hej | hest | ho | avains | miał | haun |
| Vallader | Ha | pośpiech | Ha | próżny | zamierzam | han |
Vallader, podobnie jak inne języki retoromańskie, wiele zapożycza z niemieckiego pod względem leksykalnym i morfosyntaktycznym. Zapożyczone słownictwo jest adstratyczne w kontakcie z bardzo obecną niemieckojęzyczną Szwajcarią, zwłaszcza że niektóre regiony Gryzonii są niemieckojęzyczne. Na obszarach turystycznych, takich jak Engadyna, retoromański mówi po niemiecku z ekonomicznej konieczności. To nie jest tak, jak we włoskojęzycznej Szwajcarii, gdzie mieszkańcy po raz pierwszy ćwiczą włoski. Zapożyczenia z języka niemieckiego, znaturalizowane, przetłumaczone lub nie, mają wpływ na wszystkie dziedziny życia. Germanisms niekoniecznie są aktualne, wracają do wszystkich okresach kohabitacji między obu kultur od średniowiecza: nüzzaivel (niemiecki nützlich ) stambuoch (niemiecki Steinbock ) lub rispli (niemiecki Bleistift , szwajcarski niemiecki risbli ).
Diglossia krajów Gryzonii skutkuje bardzo wyraźną przemianą kodu językowego, która prowadzi Rzymian do naśladowania struktur niemieckich lub alemańskich w języku romańskim, takich jak przyjęcie czasowników frazowych : far aint (niemiecki einmachen ), crescher sü (niemiecki aufwachsen ) lub ir giò (niemiecki untergehen ), avair gugent (niemiecki gernhaben ).
Dialekty romańskie wzdłuż granicy językowej w Szwajcarii, Francji i Belgii również znają wiele zapożyczeń z sąsiednich dialektów niemieckich, nie porzucając ich ducha romańskiego. Niemniej jednak retoromański niewątpliwie stanowi jeden z najlepszych przykładów języka romańskiego, który naturalizował i wchłonął struktury gramatyczne bardzo specyficzne dla języka niemieckiego:
Ustnie mieszkańcy Dolnej Engadyny i Val-Munstérien posługują się językami lokalnymi, które mogą różnić się od języka standardowego. Mogą odgadnąć pochodzenie mówiącego na podstawie kilku cech fonetycznych i gramatycznych. Aby powiedzieć „ja”, mamy następujące formy: [ ˈɛː ], [ ˈɛw ], [ ˈjɛ ], [ ˈjɐ ], [ ˈjow ] und [ ˈjaw ]. W rzeczywistości dotyczy to ogólnie wymowy dyftongu / eu /: dla słów eu , cheu i darcheu („ja”, „głowa” i „znowu”), które wszystkie piszą w ten sam sposób, ale wymawiają się inaczej, jak poniżej :
Wschodnia część Dolnej Engadyny, między Scuol i Tschlin, również wyróżnia się odmienną wymową dyftongów / lub / i / uo /, które wymawia / o /:
Vallader dialektalny używany w Val Müstair nazywa się jauer . Zakończenie czasowników pierwszej grupy kończy się na -er jak w puter, ale akcent toniczny znajduje się na przedostatniej sylabie. / A / zaakcentowany jest dyftong w / àu /: śpiewanie w Valladerze daje chàunter en jauer do śpiewania. Chociaż książka z opowieściami i legendami ukazała się w 2007 roku, nie ma pisemnej tradycji dla tego wariantu dialektu.
W przypadku podręczników szkolnych Val-Munstériens używali valladera do 2008 r., A następnie Rumantsch Grischun do referendum w 2012 r., Które zadecydowało o ponownym wprowadzeniu valladera zamiast próby koinè, co nie przekonało ludzi na polu.
W Samnaun (in vallader Samignun ) mówimy dziś po niemiecku, a dokładniej po tyrolsku. Pierwotnie dolina ta należała do obszaru językowego Valladera. Wraz z przybyciem osadników austro-bawarskiej i Walser, przełączenie na korzystanie z niemieckim dialekcie rozpoczęła się w XVII -tego wieku .
W przypadku wszystkich książek i artykułów dotyczących retoromańskiego w Szwajcarii i innych krajach, prawie zawsze znajdują się poniższe próbki, które dają konkretny obraz różnic między wariantami Engadyjczyka a Rumantsch Grischun . Jest to sparafrazowana wersja bajki La Fontaine'a , dlatego proponowane tłumaczenie francuskie nie zawiera oryginału, który zbytnio odbiega od tekstu retoromańskiego, aby był wystarczająco przydatny do czytania wersji retoromańskiej.
Vuolp z eira darcheu üna jada fomantada. Qua ha'la vis sün ün pin ün corv chi tgnaiva ün toc chaschöl in seis pical. Quai am gustess, ha'la pensà, ed ha clomà al corv: „Che bel cha tü est! Scha teis chant es uschè bel sco tia visiblecha, lura est tü il plü bel utschè da tuots. ”
Uolp d'era darchiau üna jada fomantada. Qua ha'la vis sün ün sosna ün corv chi tegnea ün toc chaschöl in ses pical. Quai ma gustess, ha'la s'impissà, ed ha clomà al corv: „Cha bel cha tü esch! Scha tes chaunt es ischè bel sco tia visiblecha, lura esch tü il pü bel utschè da tots ” .
Epoka vulp puspè ina giada fomentada. Qua ha ella vis sin in pign in corv che tegneva in toc chaschiel en ses pichel. Quai ma gustass, ha ella pensà, ed ha clamà al corv: „Tge bel che ti es! Sche tes chant è uschè bel sco tia parita, lura es ti il pli bel utschè da tuts.
Lis znów był głodny. Wtedy właśnie zobaczył na drzewie wronę, która miała w dziobie kawałek sera. Chciałbym, pomyślał i nazwał lisa w ten sposób: „Jaki jesteś piękny!” Jeśli twoja piosenka jest tak piękna, jak twój wygląd, to jesteś najpiękniejszym ze wszystkich ptaków ” .
Począwszy od słynnego maksyma Peider Lansel „ Ani Włochów ani Tudais-CHS Rumantschs vulain restar (lub Włochów czy Niemców, chcemy pozostać retoromański) ” w odpowiedzi na włoskich irrédentiques zastrzeżeniach na początku XX th wieku , literatura Vallader, jak ten z innych wariantów retoromańskiego, jest bardzo naznaczony silnym pragnieniem tożsamości, co pokazuje zarówno zalety, jak i wady bycia odległą alofoniczną doliną, bardzo zaniepokojoną swoją regionalną specyfiką w kontakcie z językami znormalizowanymi, a czasem inwazyjnymi. Noszony przez emigrantów i emigrantów z Engadyny, którzy częściowo czynią z niego literaturę emigracyjną, pismo Valladera dotyka głównie liryzmu, prozy, myśli krytycznej i politycznej. Wiele prac wykorzystuje opowieści i legendy, podkreślając do 1950 r. Popularne tradycje, kulturę wiejską i wiejską, co może ostatecznie ograniczyć wrażliwość treści dla niedoinformowanych czytelników. Ponadto autorzy przeszli również przez kanały wypowiedzi, którymi są kronika, dziennik literacki czy almanach. Związki pisarzy retoromańskich znalazły pomosty między różnymi dialektami retoromańskimi. Puter i vallader są blisko; krytycy literaccy czasami określają oba jako „ ladyńskie ”, w przeciwieństwie do zachodnich dialektów Gryzonii poza Engadyną . Większość powieści są Ladena po drugiej połowy XX th wieku , które w dużej mierze opuszczonym wartości chłopskie jako powtarzające się wsparcie. Tłumaczenia międzynarodowych autorów szwajcarskich na retoromański pomagają poszerzyć spektrum lektur retoromańskiego, a niektórzy autorzy retoromański zrobili krajową karierę.
Autorzy różnych gatunków pisali w języku ladyńskim , vallader lub putèr: