Ludwik  XIV

Posta francuskiego absolutyzmu

Ludwik  XIV w1661autorstwa Charlesa Le Bruna . W wieku 23 lat postanowi naprawd przej wadz, zostajc monarch absolutnym.

Za Ludwika  XIV , czasami nazywany Królem Soca (póna nazwa, sigajca monarchii lipcowej , chocia król przyj to godo podczas wita Wielkiej Karuzeli ,5 czerwca 1662 r), monarchia staje si absolutna z prawa boskiego . Legenda gosi, e nastpnie wypowiedzia do niechtnych parlamentarzystom synne sowo   Pastwo to ja  !. " Ale fakt jest bdny. W rzeczywistoci Ludwik  XIV odcina si od pastwa, którego okrela si tylko jako pierwszy suga. Co wicej, na ou mierci owiadcza, e1715 : Wyjedam, ale pastwo zawsze pozostanie . Jednak zdanie pastwo to ja podsumowuje ide, jak jego wspóczeni mieli o królu i jego centralizujcych reformach. Z filozoficznego punktu widzenia, do teoretyków absolutyzmu z XVII ^-tego  wieku francuski impregnowane platonizmu , formua ta oznacza, e w interesie króla jest nie tylko wasnej, ale take kraj, który suy on i reprezentuje. Bossuet zauwaa w tym wzgldzie: król nie urodzi si dla siebie, ale dla publicznoci .

Praktyka absolutyzmu

Myl absolutystyczna

Thomas Hobbes (1588-1679), który napisa we Francji swoj gówn ksik Lewiatan (Thomas Hobbes), jest wspóczesny Ludwikowi  XIV .

Pamitniki do instrukcji delfina zawieraj przegld myli Ludwika  XIV na temat absolutyzmu. Ksiga nie zostaa napisana bezporednio przez króla. Byo to czciowo podyktowane prezydentowi Octave de Prérigny, a nastpnie Paulowi Pellissonowi   , podczas gdy z drugiej strony król po prostu wskaza w notatce, co chcia zobaczy w ksidze. Jeli te Pamitniki stanowi do odmienny zestaw wojskowych obrazów i myli bez adnego innego wspólnego wtku ni chronologia , niemniej jednak umoliwiy Ludwikowi  XIV nadanie postaci króla-pisarza, któr Voltaire podj i wzmocni, czynic Ludwika  XIV król-filozof platoski, prekursor owieconego despotyzmu. Jeli wemiemy pod uwag tekst sam w sobie, jest on silnie przesiknity, podobnie jak kultywowane spoeczestwo Wielkiej Siècle , myli neostoickiej.

Ta ksika wyranie pokazuje pocig Ludwika  XIV do koncentracji wadzy. Dla niego wadza jest przede wszystkim równoznaczna z wolnoci dziaania zarówno wobec ministrów, jak i kadego innego ukonstytuowanego organu. Myl Ludwika  XIV , zblion tu do myli Richelieu , podsumowuje formua Kiedy ma si pastwo w zasigu wzroku, pracuje si dla siebie , formua przeciwstawiajca si myli Thomasa Hobbesa, który kadzie wikszy nacisk na skoncentruj si na ludziach i rzeszach. Jednak w Ludwika  XIV , wolno jest ograniczona przez stoickich tematów: potrzeba oprze si namitnoci, wola przecign siebie, idea spokojnej równowagi (The Euthymia z Seneki ) . W swoich Pamitnikach Ludwik  XIV odnotowuje:

Chodzi o to, e w tych wypadkach, które kuj nas gboko i na dno naszych serc, musimy zachowa równowag midzy niemia mdroci a porywajc uraz, próbujc, e tak powiem, wyobrazi sobie, co doradzamy innym w takim walizka. Poniewa bez wzgldu na wysiek, jaki podejmujemy, aby osign ten punkt spokoju, nasza wasna namitno, która nas popycha i da, przeciwnie, zyskuje na nas wystarczajco duo, aby uniemoliwi nam zbyt chodne i obojtne rozumowanie. "

Osignicie tej równowagi zakada walk z samym sob. Ludwik  XIV zauwaa: trzeba strzec si samego siebie, wystrzega si swoich skonnoci i zawsze strzec si wasnej naturalnoci . Aby osign t mdro, zaleca introspekcj: przydaje si [] wraca od czasu do czasu przed oczyma prawd, o których jestemy przekonani . W przypadku lidera konieczne jest nie tylko dobre poznanie siebie, ale take dobre poznanie innych: Ta maksyma, która mówi, e aby by mdrym, wystarczy dobrze pozna samego siebie, jest dobra dla jednostek; ale suweren, aby sprawnie i dobrze suy, musi zna wszystkich tych, którzy mog by w zasigu wzroku .

Boskie prawo

Podczas koronacji Reims, król staje si na czele mistycznego ciaa królestwa i staje si, pod koniec procesu rozpocztego przez Philippe'a le Bela , gow Kocioa we Francji. Król jest porucznikiem Boga w swoim kraju iw pewnym sensie zaley tylko od niego. W swojej ksice Memoirs for the Instruction of the Dauphin zauwaa: Ten, który da ludziom królów, chcia, aby byli szanowani jako jego porucznicy, zastrzegajc tylko Jemu prawo do badania ich postpowania . U Ludwika  XIV relacja z Bogiem jest najwaniejsza, Jego moc pochodzi bezporednio od Niego. Nie jest przede wszystkim czowiekiem ( de jure humano ), jak u Francisco Suareza i Roberta Bellarmina . W przypadku Wielkiego Króla relacja z Bogiem nie powinna by tylko utylitarna. Owiadcza delfinowi: Uwaaj, mój synu, bagam ci, aby nie mia adnej religii poza tym pogldem interesu, bardzo zym, gdy jeste sam, ale który, co wicej, nie mógby ci si uda, poniewa sztuczka zawsze przeczy. sama w sobie i nie daje dugo takich samych skutków jak prawda .

Ludwik  XIV jest szczególnie przywizany do trzech mów Boych: Dawida , Karola Wielkiego i witego Ludwika . Wystawia obraz Dawid grajcy na harfie w swoim mieszkaniu w Wersalu. Karol Wielki jest reprezentowany w Inwalidach iw Królewskiej Kaplicy Wersalu . Wreszcie mia relikwie w. Ludwika zdeponowane w paacu wersalskim . Przez minusy, on nie lubi by porównywany do Constantin I ^er (cesarz rzymski) i przeksztaca konny posg e Bernini zosta zaniós go w Konstantynie, w pomnik Ludwika  XIV w przebraniu Marek Kurcjusz .

Umiarkowana praktyka absolutyzmu

Portret Bossueta Hyacinthe Rigaud .

W przeciwiestwie do wizji Bossueta, która dy do upodobnienia króla do Boga, Ludwik  XIV uwaa si tylko za porucznika Boego, jeli chodzi o Francj. Jako taki uwaa si za równego papieowi i cesarzowi. Bóg jest dla niego bogiem mciwym, nie jest Bogiem agodnoci, którego zaczyna promowa Franciszek Salezy . Jest Bogiem, który przez swoj Opatrzno moe immanentnie skarci tych, którzy mu si sprzeciwiaj. W tym sensie boja Boa ogranicza absolutyzm.

Nawet u Bossueta zwolennika absolutysty, dla którego Ksi nie moe nikomu rozlicza si z tego, co rozkazuje wadza królewska ma swoje granice. W swojej ksice Polityka zaczerpnita z wasnych sów Pisma witego pisze: Królowie nie s wic wolni od praw . Rzeczywicie, droga, któr musi poda król, jest niejako wytyczona: Królowie musz szanowa wasn wadz i uywa jej tylko dla dobra publicznego , Ksi nie urodzi si dla siebie, ale dla ogóu , Ksi musi zadba o potrzeby ludu .

Ludwik  XIV jest bardziej polityczny i bardziej pragmatyczny ni wielcy ministrowie, którzy pomagali mu w pierwszej czci jego panowania. Jest nieufny wobec ich przedtechnokratycznego absolutyzmu. Mówic o nich, zauwaa w treci: nie mamy do czynienia z anioami, ale z ludmi, którym nadmierna wadza prawie zawsze daje w kocu jak pokus, by jej uy . W zwizku z tym krytykuje Colberta za jego powtarzajce si odniesienia do kardynaa Richelieu . Ta umiarkowana praktyka jest równie widoczna wród stewardów, którzy szukaj porozumienia z terytoriami, za które s odpowiedzialni. Ale ten umiar ma swoj wad. Nie chcc powtarza bdów Frondy , Ludwik  XIV musia pogodzi si z tradycyjnymi instytucjami, co w konsekwencji uniemoliwio gbok modernizacj kraju i pozwolio na przetrwanie szeregu przestarzaych i pasoytniczych instytucji . Na przykad, jeli sdziowie musz rygorystycznie trzyma si z daleka od wraliwych obszarów polityki królewskiej, takich jak dyplomacja, wojna, podatki czy uaskawienie , organ sdownictwa nie jest ani reformowany, ani restrukturyzowany, a wrcz przeciwnie, wzmacnia si jego prerogatywy. Podobnie, gdy chce racjonalizacji administracji, potrzeby finansowe popchn go do biur sprzedawa, tak, e dla Roland Mousnier The monarchia jest agodzona przez venality biur . Zauwamy tutaj, e jeli dla Mousnier, mimo wszystko, Louis  XIV to rewolucyjny czyli czowiek zmian, gbokich reform, Roger Mettan w Mocy i Factions w Louis  XIV s Francji (1988) i Peter Campbell w swoim Ludwika  XIV (1994) ), postrzegaj go jako czowieka pozbawionego reformistycznych idei.

Dwór jako instrument absolutyzmu

Dwór umoliwia udomowienie szlachty. Wprawdzie przyciga tylko 4000 do 5000 szlachciców, ale s to najwybitniejsze postacie w królestwie. Wracajc do swojej ziemi, naladuj model wersalski i szerz zasady dobrego smaku. Ponadto dwór umoliwia nadzorowanie Wielkich, a król dba o to, by by o wszystkim informowanym. Dosy subtelna etykieta, która nim rzdzi, pozwala rozstrzyga konflikty i szerzy pewn dyscyplin. Wreszcie sd zapewni mu wylgarni, z której móg wybiera pracowników administracji cywilnej i wojskowej. Bizantyskie zasady pierwszestwa wzmacniaj autorytet króla, pozwalajc mu decydowa, co powinno by, podczas gdy ustanawiana jest królewska liturgia, która przyczynia si do potwierdzenia jego boskiej mocy.

Sprzeciwy wobec absolutyzmu podczas Fronde

Le Cardinal de Richelieu autorstwa Philippe de Champaigne , Muzeum Sztuk Piknych w Strasburgu .

Dla Michela Pernota Fronda, biorc pod uwag wszystkie okolicznoci, jest poczeniem dwóch gównych faktów: z jednej strony osabienia wadzy królewskiej w okresie mniejszoci Ludwika  XIV  ; z drugiej strony brutalna reakcja spoeczestwa francuskiego na nowoczesne pastwo, którego pragn Ludwik XIII i Richelieu   . Wielka szlachta, podobnie jak szlachta maa i rednia oraz parlamenty, sprzeciwiaj si szerzeniu monarchii absolutnej w takiej formie, w jakiej jest ona ukonstytuowana. Wielk szlacht dziel ambicje jej czonków, którzy nie maj zamiaru dzieli si wadz i nie zawahaj si walczy z ma i redni szlacht. Ma to na celu ustanowienie we Francji monarchii mieszanej lub Ständestaat , przyznajc pierwsz rol w królestwie Stanom Generalnym   . W tym sprzeciwia si Wielkim, którzy chc przede wszystkim utrzyma silne wpywy w gównych organach pastwa poprzez zasiadanie tam samych lub poprzez zasiadanie tam wiernych oraz parlamentom, które przede wszystkim nie chc sucha o stanach generalnych .

Parlament absolutnie nie jest parlamentem we wspóczesnym znaczeniu. S to sdy apelacyjne ostatniej instancji . Parlamentarzyci posiadaj swoje biuro, które mog przekaza spadkobiercy, pacc podatek zwany la paulette . Ustawy, rozporzdzenia, edykty i deklaracje musz zosta zarejestrowane przed opublikowaniem i wykonaniem. Z tej okazji parlamentarzyci mog zgasza zastrzeenia lub remonstracje co do treci, gdy uwaaj, e nie s przestrzegane podstawowe prawa królestwa. Aby Parlament ugi si , król moe wysa pismo sdowe , na które Parlament moe odpowiedzie wielokrotnymi wyrzutami. Jeli spór si utrzymuje, król moe skorzysta z procedury lit de Justice i narzuci swoj decyzj. Sdziowie d do konkurowania z rzdem w sprawach politycznych, a tym bardziej, e podobnie jak rada królewska wydaj orzeczenia. Wielu sdziów sprzeciwia si absolutyzmowi. Dla nich król powinien uywa tylko swojej uregulowanej wadzy, to znaczy ograniczonej do jedynej uprawnionej . Podczas oa sprawiedliwoci18 maja 1643 r, rzecznik generalny Omer Talon zwraca si do regentki, aby bez przeszkód pielgnowaa i wychowywaa jej majestat w przestrzeganiu podstawowych praw i w przywracaniu wadzy, któr ta firma musi mie (dziaa to od Parlamentu), unicestwiona i jakby rozproszone przez kilka lat, pod posug kard. Richelieu .

Sprzeciwy wobec absolutyzmu po Frondzie

Kryzysowi finansowemu z poowy lat 70. towarzyszy gwatowny wzrost podatków, zarówno podwyka stawek, jak i wprowadzenie nowych podatków. Prowadzi to do buntów w Bordeaux, a zwaszcza w Bretanii ( bunt stemplowanego papieru ), gdzie siy zbrojne musz przywróci porzdek. Langwedocja i Guyenne przeywaj spisek prowadzony przez Jean-François de Paule, Lorda Sardan, wspieranego przez Guillaume d'Orange . Ten spisek zostaje szybko uciszony. Jeli jednak wemiemy pod uwag, e we Francji bunty zawsze byy powszechne, jasne jest, e za panowania Ludwika XIV byy rzadkoci  . Wynika to w duej mierze z tego, e w przeciwiestwie do tego, co wydarzyo si za Frondy , otrzymali niewielkie wsparcie ze strony szlachty poza spiskiem Latréaumont   poniewa byli zatrudnieni w wojskach królewskich lub zajci na dworze. Ponadto król dysponuje si zbrojn, któr moe szybko rozmieci, a represje s surowe. Mimo to waga opinii publicznej pozostaje silna. W1709, okres godu i klski militarnej, zmusi monarch do oddzielenia si od swojego sekretarza stanu ds. wojny, Michela Chamillarta .

rzd królewski

Posuszestwo prowincji i parlamentów Parliament

Odlew przeciwpieczci wielkiej pieczci Ludwika  XIV , króla Francji. Archiwum Narodowe SC-D116bis.

Król by bardzo wczenie posuszny przez prowincje: w odpowiedzi na bunty w Prowansji (w szczególnoci w Marsylii), mody Ludwik  XIV wysa ksicia Mercoeur, aby zagodzi opór i stumi buntowników. 2 marca 1660 r, król wszed do miasta przez otwarte wyom w murach obronnych, zmienia ustroje miejskie i poddaje si parlamentowi Aix. Ruchy protestacyjne w Normandii i Anjou kocz si w1661. Pomimo uycia siy, posuszestwo jest bardziej akceptowane ni narzucane .

Mody suweren narzuca swój autorytet parlamentom. Z1655, imponuje parlamentarzystom interweniujc w kostiumie myliwskim i biczem w rku, aby pooy kres naradom. Wadza sejmów jest umniejszona przez ustanowienie óek sdowych bez obecnoci króla, a take przez utrat ich tytuu sdu suwerennego w1665, a przez ograniczenie, w 1673, ich prawa do protestu .

Reorganizacja administracyjna i finansowa

Pierwsza cz panowania Ludwika  XIV charakteryzowaa si powanymi reformami administracyjnymi, a przede wszystkim lepszym rozoeniem podatków. Przez pierwsze dwanacie lat kraj w pokoju odzyskiwa wzgldny dobrobyt. Stopniowo przechodzimy od monarchii sdowniczej (gdzie gówn funkcj króla jest wymierzanie sprawiedliwoci) do monarchii administracyjnej (król stoi na czele administracji); gówne zarzdzenia administracyjne akcentuj wadz królewsk: ziemie bez pana staj si ziemiami królewskimi, co pozwala na reorganizacj fiskaln i prawa lokalne. Król stworzy Kodeks Ludwika w 1667 r. , stabilizujcy procedur cywiln, zarzdzenie karne w1670, rozporzdzenie o stanie wód i lasów (kluczowy etap reorganizacji Wód i Lasów) oraz edykt o klasach Marynarki Wojennej w1669, zlecenie handlowe w1673...

Rada królewska dzieli si na kilka rad o rónym znaczeniu i rolach. Rada z góry zajmuje si sprawami najpowaniejszymi; Rada Dyspozytorska Administracji Prowincji; Rada Finansów, jak sama nazwa wskazuje; Rada Stron, sprawy sdowe; Rada Handlu, Spraw Handlowych i wreszcie Rada Sumienia odpowiada za religie katolick i protestanck. Ludwik  XIV nie chce, aby na soborach zasiadali ksita krwi ani ksita, pamitajc o problemach, jakie napotykali podczas Frondy, kiedy zasiadali na tych soborach. Decyzje króla s przygotowywane w pewnej tajemnicy. Edykty s szybko rejestrowane przez sejmy, a nastpnie upubliczniane w prowincjach, w których intendenci , ich zarzdcy, maj coraz wiksz przewag nad namiestnikami, wynikajc ze szlachectwa miecza.

Jean-Baptiste Colbert zastpuje Fouqueta po zorganizowaniu jego eliminacji.

François-Michel Le Tellier , markiz de Louvois, sekretarz stanu ds. wojny , rywal Colberta w radzie królewskiej.

Portret Louisa Phélypeaux de Pontchartrain (1643-1727), kluczowy minister pod koniec panowania Ludwika  XIV .

Od powstania Królewskiej Rady Finansowej (12 wrzenia 1661 r) finanse, teraz kierowane przez generalnego kontrolera, w tym przypadku Colberta , wypierajc sprawiedliwo jako pierwsze zadanie Rady z góry . Ten, który normalnie powinien odpowiada za wymiar sprawiedliwoci, kanclerz François-Michel Le Tellier de Louvois , sam porzuci wymiar sprawiedliwoci, by powici si gównie sprawom wojennym. Z biegiem czasu tworz si dwa klany w administracji, konkuruj i wspóistniej. Klan Colbert zarzdza wszystkim, co dotyczy gospodarki, polityki zagranicznej, marynarki wojennej i kultury, podczas gdy klan Le Tellier- Louvois sprawuje kontrol nad La Défense. Król przyj wic motto dziel i panuj.

Do 1671 roku , kiedy rozpoczy si przygotowania do wojny holenderskiej , dominowa klan Colbertów. Jednak niech Colberta, ponownie odpornego na wielkie wydatki, zacza go dyskredytowa w oczach króla. Ponadto rónica wieku midzy Colbertem (wtedy 52 lata) a królem (33 lata) niemal naturalnie skania wadc do zblienia si do Louvois , który ma zaledwie 30 lat i ma t sam pasj: wojn. A do1685, klan Louvois jest najbardziej wpywowy. W1689, Ludwik II Phélypeaux Pontchartrain , mianowany Kontrolerem Generalnym zanim zosta Sekretarzem Stanu (1690), jest potrzebny w pierwszej kolejnoci. W1699zosta wyniesiony do godnoci kanclerza, a jego nastpc zosta jego syn Jérôme.

W 1665, suba publiczna ma tylko 800 mianowanych czonków (czonków rad, sekretarzy stanu, radnych stanu, mistrzów wniosków i urzdników), podczas gdy ma 45 780 funkcjonariuszy finansów, sprawiedliwoci i policji, którzy posiadaj wasne urzdy.

Stosunki z Paryem

Gabriel Nicolas de La Reynie (1625-1709), genera porucznik policji w Paryu, uwaany jest za ojca francuskiej policji sdowej .

Mody król obawia si Parya, miasta, w którym by wiadkiem buntu i które wyjeda tylko do Wersalu 1682. Miasto postrzegane jest jako niebezpieczne skupisko epidemii, poarów, powodzi, zatorów i wszelkiego rodzaju zaburze. Przyciga osoby, które maj nadziej lepiej y z bogatymi: oszustów, bandytów, zodziei, ebraków, kalek, banitów, bezrolnych chopów i innych biednych ludzi. Court of Miracles , najbardziej znany ze swoich niekontrolowanych gettach, mówi si, e 30.000 osobników lub 6% paryskiego spoeczestwa.

Edykt zaoycielski Szpitala Generalnego w Paryu (27 kwietnia 1656 r), znany jako Wielkie Odrodzenie, ma na celu wyeliminowanie ebractwa, wóczgostwa i prostytucji. Zaprojektowany na wzór Hospicjum de la Charité zaoonego w1624w Lyonie jest obsugiwany przez Compagnie du Saint-Sacrement w trzech placówkach ( la Salpêtrière , Bicêtre i Sainte-Pélagie ). Ale pomimo kar i wydale zaplanowanych dla tych, którzy nie wracaj do szpitala, ten rodek, który przeraa Vincenta a Paulo , jest porak z powodu braku wystarczajcej liczby personelu do jego egzekwowania. Ponadto policja jest rozproszona w rónych, rywalizujcych ze sob frakcjach. Sytuacja, le kontrolowane, pogarsza si i mówi si, e król nie pi w nocy .

15 marca 1667 rColbert mianuje jednego ze swoich krewnych, La Reynie, szefem utworzonego wanie generaa porucznika policji . Uczciwy i pracowity La Reynie uczestniczy ju w radzie ds. reformy wymiaru sprawiedliwoci. Rozporzdzenie cywilne Saint-Germain-en-Laye (3 kwietnia 1667 r) organizuje dokadn kontrol spraw wewntrznych. Ma na celu globalne podejcie do przestpczoci, w szczególnoci poprzez poczenie czterech paryskich sub policyjnych. Atrybucje La Reynie, nazwanej in1674gen. broni, s rozszerzone: utrzymanie porzdku publicznego i dobrych obyczajów, zaopatrzenie, kanalizacja (mieci, brukowanie ulic, fontanny itp.), bezpieczestwo (patrole, owietlenie uliczne z latarniami, walka z przestpczoci i poarami, likwidacja obszary bezprawia Jej suba cieszy si zaufaniem wadz królewskich, a zatem zajmuje si równie duymi i maymi sprawami karnymi, w które mogliby by zamieszani wysocy arystokraci: spisek Latréaumonta (1674), afera trucizn (1679-1682), itp.

La Reynie sprytnie wykonywaa to wyczerpujce zadanie przez 30 lat, a 1697i ustanawia w Paryu nieznan ochron. Jednak na krótko przed jej wycofaniem sytuacja zacza si pogarsza. Markiz d'Argenson , którzy mu si powiedzie, to rygorystyczne i surowe czowiek, który zobowizuje bezkompromisowe reorganizacj, administracja królewska coraz bardziej represyjny. Ustanowi rodzaj tajnej policji pastwowej, która zdawaa si suy interesom monych i podkrela despotyzm starzejcego si panowania. Jego usugi przyniosy mu1718, w czasie regencji , zazdrosne miejsce Stranika Pieczci .

Czowiek wojny

Gówny artyku: Wojny Ludwika  XIV .

Ludwik  XIV reprezentowany jako wódz armii przez Hiacynt Rigauda w1701.

Ludwik  XIV powici wojnie prawie trzydzieci trzy z pidziesiciu czterech lat panowania. Na ou mierci wyznaje przyszemu Ludwikowi  XV: Czsto zbyt lekko podejmowaem wojn i popieraem j z prónoci . W rzeczywistoci wydatki wojskowe, zwaszcza w czasie wojny, zmonopolizoway najwiksz cz budetu pastwa (do prawie 80%1692). Otrzyma intensywne szkolenie wojskowe pod kierownictwem Turenne . W wieku dwudziestu lat wzi udzia w bitwie pod wydmami w Dunkierce (23 czerwca 1658 r), gdzie jego wojska pod wodz Turenne odniosy decydujce zwycistwo nad Condé i Hiszpani.

Reorganizacja armii

Reorganizacja armii jest moliwa dziki reorganizacji finansów. Jeli Colbert zreformowa finanse, to Michel Le Tellier, a nastpnie jego syn, markiz de Louvois , pomóg królowi zreformowa armi. Reformy dotycz w szczególnoci ujednolicenia sald, utworzenia hotelu des Invalides ( 1670 ) oraz reformy rekrutacji. Wpywa to na zmniejszenie liczby dezercji i podniesienie poziomu ycia personelu wojskowego. Król poleci take Vaubanowi zbudowa pas fortyfikacji wokó terytorium (polityka ki ). W sumie, w samym sercu jego panowania, Królestwo ma armi liczc 200 000 ludzi, co czyni go zdecydowanie pierwsz armi w Europie, zdoln stawi czoa koalicjom zrzeszajcym wiele krajów europejskich. Podczas wojny holenderskiej (1672-1678) armia zebraa okoo 250 000 ludzi, 400 000 podczas wojen dziewicioletnich (1688-1696) i hiszpaskiej sukcesji (1701-1714). Okoo jedna czwarta finansowania armii w terenie pochodzi z datków wpacanych przez obce terytoria, na których dziaaj.

Morski

Urzdnicy pastwowi odwiedzajce kambuzie Reale w budowie w arsenale w Marsylii . Tablica przypisywana Jean-Baptiste de La Rose .

Po mierci Mazarina , w1661, królewska marynarka wojenna , jej porty i arsenay s w opakanym stanie. Tylko okoo dziesiciu okrtów liniowych jest sprawnych, podczas gdy angielska marynarka wojenna ma 157, z czego poowa to due okrty niosce od 30 do 100 dzia. Ze swojej strony flota Republiki Zjednoczonych Prowincji liczy 84 statki.

Wbrew powszechnemu przekonaniu, Ludwika  XIV s' osobiste zainteresowanie sprawami morskimi i pomaga Colbert do wzrostu francuskiej marynarki. 7 marca 1669 r, tworzy tytu Sekretarza Stanu Marynarki Wojennej i oficjalnie mianuje Colberta pierwszym posiadaczem tego stanowiska. Mimo wszystko, dla króla, najwaniejsze w grzywny nie jest morze, ale grunt, poniewa jest tam, wedug niego, e jeden przejmuje wielko.

Colbert i jego syn zmobilizuj bezprecedensowe zasoby ludzkie, finansowe i logistyczne, co umoliwi stworzenie, niemal ex nihilo, pierwszorzdnej morskiej potgi militarnej. Po mierci Ministra, w1683  Royale   mia 112 jednostek i przewysza Royal Navy o czterdzieci pi jednostek , ale oficerom, ze wzgldu na wzgldn modo floty, czsto brakowao dowiadczenia.

Jeli marynarka wojenna interweniuje w konflikty i odgrywa wan rol w próbach przywrócenia Jakuba II Anglii , jest równie wykorzystywana w walce z barbarzycami . Jeli wyprawa Djidjelli zListopad 1664, majcy pooy kres piractwu barbarzyców na Morzu ródziemnym, zakoczyy si gorzk porak, wyprawy 1681 i 1685eskadry Abrahama Duquesne'a pozwolio na zniszczenie wielu statków w zatoce Algierskiej .

Walczyy wojny Wars

Ludwik  XIV angauje królestwo w wiele wojen i bitew:

Wojny Ludwika  XIV

	Przestarzay	Sojusznik (e)	Wróg (wrogowie)	casus belli	Wynik
Wojna decentralizacji	1667 - 1668	Nie	Hiszpania , Od1668 : Anglia , Zjednoczone Prowincje , Szwecja	Niepacenie Francji posagu Infantki Hiszpanii Marie-Thérèse .	Traktat z Aix-la-Chapelle (1668)
Wojna w Holandii	1672-1678	Anglia , Szwecja , Elektorat Kolonii , Ksistwo Biskupów Münster	Zjednoczone Prowincje , wite Cesarstwo Rzymskie , Hiszpania , Brandenburgia , Dania-Norwegia	Po wojnie decentralizacyjnej Ludwik  XIV uwaa, e jeli chce dalej podbija terytoria hiszpaskie, musi pozby si Trójprzymierza w Hadze , a zwaszcza Zjednoczonych Prowincji .	Traktat z Nijmegen i Traktat Westminsterski
Wojna Zjednoczenia	26 padziernika 1683 r - 15 sierpnia 1684 r	Nie	Hiszpania	Francja domaga si terytoriów wiejskich wokó miast podbitych w czasie wojen dewolucyjnych i Holandii , jak nakazuje zwyczaj .	Francuskie zwycistwo i rozejm w Ratyzbonie
Wojna Ligi Augsburskiej	24 wrzenia 1688 r - wrzesie 1697	Jakobici , Imperium Osmaskie	Liga Augsburska  : Zjednoczone Prowincje , Anglia , wite Cesarstwo Rzymskie , Sabaudia , Hiszpania , Szwecja (do1691), Portugalia , Szkocja	W ramach swojej polityki zjazdów Ludwik  XIV obj w posiadanie róne terytoria, w tym Strasburg i Trois-Évêchés .	Traktaty z Ryswick  : Louis  XIV rozpoznaje Williama III Oraskiego jako króla Anglii, Szkocji i Irlandii.
Wojna o sukcesj hiszpask	1701 - 1714	Hiszpania , Elektorat Bawarii , Elektorat Kolonii	Zjednoczone Prowincje , Anglia , wite Cesarstwo Rzymskie , Sabaudia , Portugalia , Austria , Prusy , Aragonia , Kamisardowie	Ludwik  XIV akceptuje wol Karola II z Hiszpanii , co czyni ksicia Andegawenii , wnukiem Ludwika  XIV i hiszpask infantk , królem Hiszpanii.	Traktat z Utrechtu  : Filip Anjou zostaje uznany za króla Hiszpanii, ale zrzeka si praw do dziedziczenia tronu Francji. Traktat Rastatt  : podpisany midzy Królestwem Francji a Arcyksistwem Austrii

Wojny te znacznie powikszaj terytorium: pod panowaniem Ludwika  XIV Francja podbija Górn Alzacj , Metz , Toul , Verdun , Roussillon , Artois , Flandri francusk , Cambrai , hrabstwo Burgundia , Saar , Hainaut i Doln Alzacj . Jednak z drugiej strony ta polityka popycha inne kraje europejskie, zaniepokojone tym pragnieniem wadzy, do coraz czstszego sprzymierzania si przeciwko Francji. Jeli pozostaje silna na kontynencie, jest wic stosunkowo odizolowana, podczas gdy Anglia przeywa rosncy dobrobyt gospodarczy, a w Niemczech zaczyna si rodzi nastroje narodowe.

Polityka zagraniczna

Terytorium pod panowaniem francuskim i podboje 1643 w 1715.

Posiadoci Habsburgów w 1556 r.

Louis  XIV pierwsze realizuje strategi jego poprzedników od czasu François  I ^st aby uwolni Francji od hegemona okrenia z Habsburgów w Europie, co prowadzi do cigej wojny przeciwko Hiszpanii , zwaszcza na froncie Flandrii . Jednak wojny po traktatach westfalskich tocz si w innych ramach. Francja jest wtedy postrzegana jako zagroenie przez inne kraje i musi stawi czoa dwóm nowym wschodzcym potgom: protestanckiej Anglii i austriackim Habsburgom.

Domena króla

Polityka zagraniczna to obszar, w który monarcha jest osobicie zaangaowany. Pisze w swoich wspomnieniach: Byem widziaem czynienia bezporednio z ministrów spraw zagranicznych, przyjmowanie depesze, robi niektóre odpowiedzi siebie i dajc moich sekretarek istoty innych . Jednym z wielkich motorów polityki zagranicznej Ludwika  XIV byo denie do chway. Dla niego chwaa to nie tylko kwestia poczucia wasnej wartoci, ale take pragnienie bycia czci linii ludzi, których pami trwa przez wieki. Jednym z jego pierwszych celów jest ochrona terytorium narodowego, przedplacu Vauban. Problem w tym, e ta polityka jest widoczna, zwaszcza po1680 kiedy potga Francji utwierdza si, jako zagroenie ze strony innych krajów europejskich.

Aby realizowa t polityk, król otoczy si utalentowanymi kolaborantami, takimi jak Hugues de Lionne (1656-1671), nastpnie Arnauld de Pomponne (1672-1679), którego nastpc by Karol Colbert de Croissy (1679-1691), bardziej brutalny i bardziej cyniczny, zanim Pomponne wróci1691, gdy uwaa si, e konieczna jest bardziej przychylna polityka. Ostatnia osoba odpowiedzialna za sprawy zagraniczne, Jean-Baptiste Colbert de Torcy , syn Colberta, jest uwaany przez Jean-Christiana Petitfilsa za jednego z najwybitniejszych ministrów spraw zagranicznych starego reimu .

Francja miaa wtedy pitnastu ambasadorów, pitnastu posów i dwóch mieszkaców, z których niektórzy byli doskonaymi negocjatorami. Wokó nich krc si nieoficjalni negocjatorzy i tajni agenci, wród których znajduje si pewna liczba kobiet, m.in. baronowa Sack, pani de Blau oraz Ludwika de Keroual , która zostaje kochank Karola II (króla Anglii) . Wykorzystywana jest równie bro finansowa: biuteria oferowana kobietom lub potnym kochankom, przydzia emerytur itp. Dwaj duchowni, Guillaume-Egon de Fürstenberg , który zosta opatem Saint-Germain-des-Prés, oraz jego brat, znajduj si na szczycie listy emerytów.

Jeli król interesuje si przede wszystkim sprawami europejskimi, interesuj go take kolonie francuskie w Ameryce, nie zaniedbujc Azji i Afryki. W1688wysa francuskich jezuitów do cesarza chiskiego i tym samym rozpocz stosunki chisko-francuskie. Po otrzymaniu w 1701 list z Negus Iyasou I ^st Etiopii po wdrówce Jacques-Charles Poncet , wysya poselstwo prowadzone przez Lenoir Roule nadziej nawiza stosunki dyplomatyczne. Ten ostatni i jego towarzysze zostali jednak zmasakrowani w 1705 roku w Sennarze .

Tradycyjny sojusz przeciwko Habsburgom (1643-1672)

Uproszczona mapa Europy po pokoju westfalskim w1648.

Pocztkowo, aby uwolni si z okrenia Habsburgów, mody Ludwik  XIV wraz ze swoim ministrem Mazarinem zawarli sojusz z gównymi mocarstwami protestanckimi, wznawiajc tym samym polityk swoich dwóch poprzedników i Richelieu .

Ta wojna francusko-hiszpaska ma kilka faz. Kiedy zaczyna si panowanie, Francja bezporednio wspiera mocarstwa protestanckie przeciwko Habsburgom, zwaszcza podczas wojny trzydziestoletniej . W Westfalii traktaty podpisane w1648zobacz triumf europejskiego wzornictwa Richelieu . Imperium Halsburg zostao podzielone na dwie czci, z Domem Austriackim z jednej strony i Hiszpani z drugiej, podczas gdy Niemcy pozostay podzielone na wiele stanów. Ponadto traktaty te sankcjonuj wzrost wadzy pastw narodowych i ustanawiaj silne rozrónienie midzy polityk a teologi, z czego papie Innocenty X jest zdecydowanie przeciwny temu traktatowi. Procesy, które doprowadziy do tych traktatów, posu za podstaw kongresów wielostronnych przez nastpne dwa stulecia.

Podczas Frondy Hiszpania próbowaa osabi króla, wspierajc bunt wojskowy Wielkiego Kondeusza (1653) przeciwko Ludwikowi  XIV . W1659, zwycistwa francuskie i sojusz z angielskimi purytanami (1655-1657) oraz mocarstwami niemieckimi ( Liga Reska ) nakadaj na Hiszpani Traktat Pirenejski (spojony maestwem Ludwika  XIV z Infantk w1659). Konflikt zosta wznowiony wraz ze mierci króla Hiszpanii (1665), kiedy Ludwik  XIV rozpocz wojn dewolucyjn  : w imi dziedzictwa swojej ony król twierdzi, e miasta graniczne królestwa Francji, w hiszpaskiej Flandrii , s nabyte.

Pod koniec tego pierwszego okresu mody król staje na czele pierwszej potgi militarnej i dyplomatycznej w Europie, narzucajc si nawet papieowi . Rozszerzy swoje królestwo na pónocy ( Artois , zakup Dunkierki od Brytyjczyków) i trzyma Roussillon na poudniu . Pod wpywem Colberta zbudowa take marynark wojenn i powikszy swoj posiado kolonialn, aby walczy z hiszpask hegemoni.

Wojna holenderska (1672-1678)

Gówny artyku: Wojna w Holandii .

Wojna holenderska jest czsto uwaana za jeden z najpowaniejszych bdów panowania, a historycy duo mówili o przyczynach tej wojny. Czy Ludwik  XIV prowadzi wojn z Holandi, poniewa jest ona jednym z filarów antyfrancuskiej propagandy i drukowane s tam pisma o jego skandalicznym yciu i jego arbitralnoci A moe dlatego, e Holandia jest wówczas dominujc potg morsk, a take gównym centrum finansowym Czy to konflikt midzy protestanckimi Holendrami a francuskimi katolikami Dla amerykaskiego pisarza Paula Somino to przede wszystkim z królem denie do marzenia o chwale.

Ludwik  XIV noszcy wsy à la royale, portret1670przez Claude Lefebvre .

Ani Le Tellier, ani Louvois nie byli inicjatorami tej wojny, nawet jeli si do niej przyczyli. W ten sam sposób Colbert sprzeciwia si jej na pocztku, poniewa zagraaa stabilnoci ekonomicznej królestwa. W rzeczywistoci zym geniuszem moga by Turenne, która uwaa, e wojna bdzie krótka, w co Wielki Condé wtpi.

Pocztkowo zwycistwa nastpoway po zwycistwach, a Holendrzy otworzyli luzy i zalali kraj, powstrzymujc marsz wojsk. Holendrzy zaoferowali nastpnie pokój na korzystnych warunkach dla Francuzów, którzy mimo wszystko odmówili. Impas prowadzi do rewolucji Holendrów przeciwko czasowej oligarchii i doprowadza do wadzy Wilhelma Oraskiego , przeciwnika tym bardziej gronego, gdy zostaje królem Anglii. Hiszpania i kilka pastw niemieckich zaczo pomaga Holandii. Rze ludnoci, do której marszaek Luksemburga pozwoli swoim oddziaom zaangaowa si, suya antyfrancuskiej propagandzie Guillaume'a d'Orange.

Na morzu sojusznicze siy anglo-francuskie nie s zbyt zadowolone z floty holenderskiej; na ziemi natomiast król odnosi zwycistwo, zdobywajc miasto Maestricht . Ale to zwycistwo wzmacnia determinacj innych krajów, które zaczynaj si obawia francuskiej potgi. W Anglii w1674, Karol  II , zagroony przez angielski parlament , uciek. Z1674, planowane s negocjacje, które tak naprawd rozpoczn si dopiero maj 1677 w Nijmegen.

Na mocy traktatów z Nijmegen Francja otrzymuje Franche-Comté, Cambrésis, cz Hainaut z Valenciennes, Bouchain , Condé-sur-l'Escaut i Maubeuge , cz morskiej Flandrii z Ypres i Cassel , oraz pozostaoci Artois, których mu brakowao .

Jednak ten niekorzystny dla cesarza traktat zama polityk Richelieu i Mazarina, którzy dyli do oszczdzenia pastw germaskich. W konsekwencji, jeli naród francuski i wielcy panowie oklaskuj króla, a wybrani paryanie przyznaj mu tytu Ludwika Wielkiego, ten pokój niesie ze sob przysze zagroenia.

Spotkania (1683-1684)

Gówne artykuy: Wojna zjazdów i rozejm w Ratyzbonie .

15 maja 1685 r : Doa Genui jest zmuszony przyj i przeprosi w Sali Lustrzanej w Wersalu (przez Claude Guy Hallé , Paac wersalski ).

Poniewa poprzednie traktaty nie okrelay dokadnie granic nowych posiadoci, Ludwik  XIV chcia wykorzysta swoj wadz do przyczenia do Francji wszystkich terytoriów, które pewnego dnia znalazy si pod zwierzchnictwem nowo zdobytych miast lub terytoriów. W tym celu sdziowie badaj przesze akty, aby interpretowa traktaty w najlepszym interesie Francji. Na przykad w Franche-Comté za to zadanie odpowiada izba parlamentu w Besançon . Najbardziej delikatnym przypadkiem jest Strasburg , wolne miasto . Pocztkowo Ludwik  XIV moderowa w tej sprawie swoich prawników. Kiedy jednak genera Imperium odwiedza to miasto, zmienia zdanie i jesieni1681, postanawia go zaj. Ta polityka martwi. W1680, Hiszpania i Anglia podpisuj pakt o wzajemnej pomocy. Ludwik  XIV nastpnie grozi Karolowi II Anglii opublikowaniem warunków tajnego traktatu z Dover, który wie go z Francj i daje mu tward gotówk, co powoduje, e zmienia zdanie. Obawy utrzymuj si w Niemczech, mimo e Francja przyznaje dotacje dla takich krajów jak Brandenburgia . Wreszcie, Ludwik  XIV nie gra uczciwie z Austri, któr oficjalnie popiera, oszczdzajc jednoczenie wroga osmaskiego, który zagraa Wiedniu w1683. Wreszcie rozejm w Ratyzbonie potwierdza wikszo postpów Francji od dwudziestu lat, zwaszcza w Strasburgu. Wród sojuszników Hiszpanii Ludwik  XIV ywi uraz do Republiki Genui, która nie traktowaa ambasadora francuskiego z nalenym mu szacunkiem. Kaza zbombardowa miasto przez francusk flot Duquesne'a i czciowo je zniszczy. W1685The doa Genui musi przyj do Wersalu pokoni przed królem.

Wojna dziewicioletnia lub wojna Ligi Augsburskiej (1688-1697)

Gówne artykuy: wojna dziewicioletnia i pierwsza wojna midzykolonialna .

Przyczyn wybuchu nowej wojny jest wiele. Dla cesarza cesarz Leopold I ^st traktat Regensburg jest tylko tymczasowe. Musi by ponownie widziany, gdy pokona Turków na wschodzie. Wrcz przeciwnie, Ludwik  XIV nalega na przeduenie rozejmu w Ratyzbonie . Co wicej, stosunek Ludwika  XIV do protestantów irytowa Holendrów, którzy zalali Francj oszczerstwami przeciwko tyraskiemu reimowi Ludwika  XIV i królowi uznanemu za Antychrysta. W Anglii, katolicki król James II , wiarygodnym sojusznikiem Ludwika  XIV , zosta obalony podczas Glorious Revolution z1688-1689i zastpiony przez protestanckiego Wilhelma Oraskiego . W Sabaudii Ludwik  XIV traktowa ksicia Wiktora Amédée jak wasala. W Niemczech król chce dochodzi praw ksinej Palatynatu na Palatynacie, aby unikn sytuacji, w której nowy elektor nie jest wiernym cesarza. W lipcu1686obawiajc si dalszego rozszerzenia spotka, ksita niemieccy utworzyli Lig Augsbursk, w skad której wchodzili cesarz, król Hiszpanii, król Szwecji, elektor Bawarii, elektor Palatynatu i ksi Holsztynu. Gottorp. W tym samym okresie stosunki Francji z Innocentym XI , napite ju od afery królewskiej , nie ulegaj poprawie.

Operacje wojskowe

Mapa bitwy morskiej pod przyldkiem Béveziers .

Grand-Place w Brukseli w ogniu w nocy z 13 sierpnia na 14, 1695 (anonimowy, Musée de la Ville de Bruxelles).

24 wrzenia 1688 r, król uwaajcy si za zagroony przez Lig Augsbursk i zmczony zwlekaniem z rozejmem w Ratyzbonie, owiadcza, e jest zmuszony zaj Filipsburg, jeli w cigu trzech miesicy jego przeciwnicy nie zaakceptuj zamiany rozejmu w Ratyzbonie w ostateczny traktat i jeli biskup Strasburga nie zostanie elektorem Kolonii. W tym samym czasie, nie czekajc na odpowied, zaj Awinion, Koloni i Liège i przystpi do oblenia Philippsburga . W1689W celu zastraszenia przeciwników, Louvois powoduje worek Palatynat , akcja, aby nie przestraszy przeciwników, ma wpyw na wzmocnienie od elektora brandenburskiego, Fryderyka I ^st Prus , elektora saskiego ksicia Hanoweru i Landgrafa Hesji doczy do koalicji cesarskiej.

Francuskie armie po raz pierwszy dowiadczyy niepowodze, do tego stopnia, e 1689, Madame de Maintenon , Delfin i ksi Maine popychaj Ludwika  XIV do zmiany generaów. Wracajc do ask, marszaek Luksemburg wygra bitw pod Fleurus (1690) , której nie wykorzystali Ludwik  XIV i Louvois, mao przyzwyczajeni do wojny ruchu. Na morzu Tourville rozproszy flot brytyjsko-holendersk na10 lipcaw Cap Bézeviers . Z kolei w Irlandii wojska Jakuba II i Lauzuna zostaj pokonane przez nowego króla Anglii Wilhelma III Orasko-Nassau . 10 kwietnia 1691 r, Ludwik  XIV zdobywa Mons po obleniu miasta; nastpnie podj oblenie Namur (1692) , podczas gdy Victor-Amédée II najecha Dauphiné.

Rok 1692to take poraka w bitwie pod Hougue , w której pobita zostaje francuska flota, która musi pomóc Jacquesowi II w odbiciu jego królestwa. Ta poraka sprawia, e Francja zrezygnowaa z prowadzenia wojny eskadrowej na morzu i wolaa uciec si do korsarzy. W1693, bitwa pod Neerwinden , jedna z najkrwawszych tego stulecia, przynosi zwycistwo Francuzom, którzy zdobyli du liczb flag wroga. We Woszech marszaek Nicolas de Catinat pokona Victora Amédée w bitwie pod Marsyli (Padziernik 1693). Drog morsk w1693flota ródziemnomorska pomaga armii francuskiej w Katalonii zdoby Rosas , a nastpnie wraz z flot Tourville zatapia lub niszczy 83 okrty z angielskiego konwoju, który eskortowany przez anglo-holenderski zmierza w kierunku Smyrny . Mimo wszystko wojna ugrzza, gdy Karol XI ze Szwecji zdecydowa si zaproponowa mediacj.

Pokój Ryswick

Gówny artyku: Traktat ryswicki .

Sébastien Le Prestre de Vauban uwaa, e pokój Ryswick jest najbardziej niesawny od czasów traktatów Cateau-Cambrésis .

Savoy jako pierwszy zawar pokój z Francj, zmuszajc w ten sposób swoich sojuszników do zawieszenia dziaa wojennych we Woszech. Wreszcie Anglia, Holandia i Hiszpania podpisuj porozumienie wwrzesie 1697 i doczyli w dniu 30 padziernikacesarza i ksit niemieckich. Francja otrzymuje Saint Domingue (dzisiejsze Haiti ) i zachowuje Strasburg, podczas gdy Holendrzy zwracaj do niego Pondicherry . Z drugiej strony musi zwróci Barcelon, Luksemburg, a take twierdze Holandii okupowane od czasu traktatu z Nijmegen . Ludwik  XIV uznaje Wilhelma Oraskiego za króla Anglii, podczas gdy Holendrzy uzyskuj korzyci handlowe od Francji. Francja z pewnoci uzyskaa bardziej liniowe granice, ale znajduje si pod nadzorem innych krajów. Wilhelm Oraski i Anglia wyszli wzmocnieni i narzucili swoj koncepcj równowagi Europy , to znaczy ide, e trzeba byo unika dominujcej potgi w Europie kontynentalnej. Pokój nie jest dobrze przyjmowany we Francji. Francuzi nie rozumiej, e po tylu ogoszonych zwycistwach poczyniono tak wiele ustpstw. Vauban uwaa nawet, e jest to najbardziej niesawny pokój od czasu Cateau-Cambrésis   .

Wojna o sukcesj hiszpask (1701-1714)

Gówne artykuy: Wojna o sukcesj hiszpask i II wojna midzykolonialna .

Kontekst

Saby stan zdrowia Karola II Hiszpanii , który pozosta bezdzietny, bardzo wczenie sta si problemem jego sukcesji, który by kwestionowany przez Burbonów Francji i Habsburgów w Austrii. Problem jest prawie nie do rozwizania: zarówno rozwizanie francuskie, jak i austriackie powoduj nierównowag si w Europie. Przeprowadzono szereg rozmów majcych na celu wypracowanie wywaonego podziau, który nie doprowadzi do niczego konkretnego. Wreszcie Hiszpanie przekonuj Karola  II, e najlepszym byby francuski kandydat na tron, stanowisko, które z powodów wewntrznych Woch popiera papie Innocenty XII . Ludwik  XIV bardzo niechtnie przyjmuje spadek ofiarowany mu przez Karola  II . Powysza Rada, z któr si konsultuje, jest podzielona. Rzeczywicie, zaakceptowanie woli oznacza osadzenie Burbona na tronie Hiszpanii, a nie powikszanie Francji, na co pozwala traktat. Takiego stanowiska broni Vauban . Z drugiej strony pozostawienie Hiszpanii Habsburgom to ryzyko okrenia. Wreszcie z ekonomicznego punktu widzenia Hiszpania jest wtedy krajem bezkrwawym, z mniej ni 6 milionami mieszkaców we Francji metropolitalnej i trudnym do zadouczynienia, co Francuzi zobacz przez pewien czas zajci tym zadaniem. Wreszcie Ludwik  XIV przyj, poniewa nie móg nie widzie w testamencie nakazu od Boga .

Austriacy podjli t decyzj jako casus belli i zawarli sojusz z elektorem palatynem hanowerskim i brandenburskim, którego ksita germascy upowanili do nazywania siebie królem Prus . Wilhelm Oraski w Anglii i Anthonie Heinsius w Holandii nie opowiadaj si za wol, lecz przeciwstawiaj si opinii publicznej, która nie chce wojny. Jeli wojna mimo wszystko si rozpocza, to czciowo z powodu bdów Ludwika  XIV , który chce zachowa prawa nowego króla Hiszpanii nad królestwem Francji i popycha holenderskie garnizony w Belgii bez poszanowania dla klauzul przewidzianych w traktatach.

Ze swojej strony nowy król Anglii, Wilhelm Oraski, aktywnie uczestniczy w przezbrajaniu nowego kraju i jest tym bardziej przeciwny Ludwikowi  XIV, e popar zdetronizowanego króla Jakuba II . Ponadto, chocia Wielki Król próbowa nawiza dialog,14 maja 1702 r, Anglia, Holandia i cesarz wypowiadaj mu wojn, doczaj do niej Dania, król pruski i wielu niemieckich ksit i biskupów. Przywódcami wojskowymi tej koalicji s ksi Eugene Sabaudii , Anthonie Heinsius i ksi Marlborough . Ze swojej strony, jeli Francja ma przecitnych marszaków, takich jak Villeroy czy Tallard , ma równie dwóch przywódców, Vendôme i Villars , których zdolnoci wojskowe s wspómierne do ich przeciwników, Marlborough i Prince Eugene.

Klski militarne, opónianie rozmów pokojowych i apel do ludu

Villars w bitwie pod Denainem , obraz Jean Alaux (1788-1858).

Wojna zaczyna si od serii poraek, z wyjtkiem zwyciskiego przeomu Claude'a Louisa Hectora de Villarsa w Niemczech. Prowansja zostaje najechana, a Tulon oblegany1707. We Flandrii nieporozumienie midzy ksiciem Vendôme a ksiciem Burgundii doprowadzio do katastrofalnego odwrotu w1708. Na szczycie Rady pojawiaj si rónice w miar pogarszania si sytuacji finansowej. Ludwik  XIV pyta zatem , in1709, zawieszenie walk i otwarcie negocjacji pokojowych. Problem w tym, e jego przeciwnicy s bardzo wymagajcy. W szczególnoci chc go zmusi do uznania Habsburga za suwerena Hiszpanii.

W obliczu tej trudnej sytuacji Ludwik  XIV napisa lub zleci Torcy'emu sporzdzenie apelu do ludu, w którym wyjani swoje stanowisko. Pisze w szczególnoci:

Pomijam milczeniem insynuacje, które czynili, aby poczy moje siy z siami Ligi i zmusi króla, mojego wnuka, do zstpienia z tronu, jeli nie zgodzi si dobrowolnie y odtd bez pastw. by zredukowane do stanu prostej osoby prywatnej. Wbrew ludzkoci jest wierzy, e w ogóle pomyleli o zaangaowaniu mnie do zawarcia z nimi takiego sojuszu. Ale chocia moja mio do mojego ludu jest nie mniej ywa ni mio do moich wasnych dzieci; chocia podzielam cae zo, jakie wojna wyrzdza tak lojalnym poddanym i które pokazaem caej Europie, e szczerze pragnem, aby cieszyli si pokojem, jestem przekonany, e sami przeciwstawialiby si sobie, aby otrzyma je w warunkach równie sprzecznych do sprawiedliwoci i honoru francuskiego imienia. "

Francuskie sowo pisane wielkimi literami w oryginalnym tekcie to wezwanie do patriotyzmu . Król, w przeciwiestwie do myli absolutystycznej, nie prosi o posuszestwo, lecz o poparcie ludu. List, odczytany onierzom przez marszaka de Villarsa, wywoa wrzaw wród onierzy, którzy podczas bitwy pod Malplaquet wykazali si wielk walecznoci. Jeli w kocu musz si wycofa, zadaj wrogowi dwa razy wicej obrae, ni musz ubolewa.

Pokój podany przez Francj i Angli: traktaty z Utrechtu

Mapa Akadii .

Gówny artyku: Traktaty z Utrechtu (1713) .

W kwietniu 1710, e torysi doszli do wadzy w Anglii i pod impetem wicehrabiego Bolingbroke , uznaje si, e gównym celem polityki zagranicznej angielski by odtd mona znale na morzu iw koloniach. Zdaniem J.-C. Petitfilsa ta decyzja naprawd wprowadza ten kraj na koncert wielkich wiatowych mocarstw . Anglicy, którzy chc ani francuski Hiszpania ani austriackim Hiszpania, przyj, podczas Eliminacji w Londynie , e Philippe V Hiszpanii pozostaje król Hiszpanii, pod warunkiem, e Ludwik  XIV zgadza si, e król Hiszpanii nie moe by równie król Francji. Inne strony wojujce uwaaj to za niewystarczajce. Ale Anglicy s zdeterminowani i wywieraj presj, szczególnie finansow, na swoich sojuszników. Gdy marszaek de Villars wygra bitw pod Denainem i triumfowa nad armi, która grozia inwazj na Francj, czonkowie Wielkiego Przymierza ostatecznie zgodzili si na negocjacje i podpisanie traktatów z Utrechtu (1713) . Philippe zachowuje tron Hiszpanii, Anglicy otrzymuj wysp Saint-Christophe , zatok i Cienin Hudsona , Akadi i Now Fundlandi , a Francja zgadza si na nie, na poziomie handlowym, klauzul narodu . Holendrzy wrócili Lille do Francji, która zachowaa Alzacj. Habsburgowie s potwierdzeni w posiadaniu dawnych Niderlandów Hiszpaskich , Mediolaczyków , Królestwa Neapolu i Sardynii . Victor-Amédée II odzyskuje suwerenno Sabaudii i hrabstwa Nicei .

Gospodarka

Król i Colbert Charles Le Brun .

Z ekonomicznego punktu widzenia mona wyróni dwa okresy: ten wczeniejszy 1680, wystarczajco jasne, i to z 1680-1715, gdzie coraz bardziej samotny rzd Ludwika  XIV pozbawia siy gospodarcze rodków do wysuchania, co tym bardziej szkodzi gospodarce, gdy stan finansów staje si niepokojcy.

Colbertism

Powizany artyku: Colbertism .

Tylko termin Colbert pochodzi z XIX ^th  wieku, kiedy to podrczniki do III RP czyni go obowizkowy odniesienia . Colbert, Sully i Turgot suyli wówczas jako kontrapunkt dla wielu wojowniczych bohaterów w historii Francji. Dzieo z tego okresu potwierdza ide rozwinit przez Ernesta Lavisse'a, zgodnie z któr Colbert zaproponowa królowi Ludwikowi  XIV cakowicie now polityk gospodarcz, która wedug nich mogaby posuy za wzór dla industrializacji Francji pod koniec XIX ^wieku.  stulecie. W przeciwiestwie do tej wersji, w1976, Alain Peyrefitte sprawia kolbertyzm pochodzenie, co nazywa français Le Mal . Colbert, dla historyków pod koniec XX ^-go  wieku nastpujcych dominujcej polityki gospodarczej1450 i 1750Nazywa merkantylizm XIX ^th  century. Wedug Poussou, zamiast merkantylizmu, Francja praktykuje gospodark doganiania majc na celu doprowadzenie si do poziomu Holendrów, którzy w kierunku1661, s dominujc potg morsk i handlow. Dla Richarda Kuisela Colbert wymyli galijski styl zarzdzania gospodarczego, czcy pastwo, korporacje i siy rynkowe. Alain Guéry i Herbert Lüthy wskazuj: Tragedia Colberta, zarówno w jego sukcesach, jak i niepowodzeniach, musiaa wszdzie zastpi kapitalistycznego ducha , nieobecnego przez biurokratyczn interwencj i sztuczki przywilejów, monopoli, koncesji, kapitau pastwowego i urzdowych przepisów. Z tego punktu widzenia colbertyzm jawi si jako substytut kalwinizmu na polu organizacji spoecznej .

Colbert, podobnie jak przed nim Ludwik XI , Sully i Richelieu, chcia zmniejszy przepa midzy potencjaem gospodarczym Francji a raczej miern aktywnoci gospodarki realnej. Colbert postrzega handel zagraniczny jako handel midzypastwowy: dlatego chce pooy kres deficytowi w handlu zagranicznym. Aby odwróci ten trend, chce on zatem ograniczy import woskich lub flamandzkich produktów luksusowych oraz stworzy lub promowa przemys w tym kraju. Colbert nie waha si uprawia szpiegostwa przemysowego, w szczególnoci na szkod Holandii i Wenecji, od których poycza tajniki szklarstwa. W padzierniku1664, móg w ten sposób stworzy produkcj lodów, krysztaów i szklanek, która póniej staa si Saint-Gobain . edykt z1664zezwala na zaoenie królewskich manufaktur gobelinów wysokich i niskich wszy w Beauvais i Pikardii. Ta polityka firm tworzonych poza korporacjami odniosa pewien sukces; z drugiej strony jego ch kontrolowania korporacji okazaa si porak, zwaszcza e zamierza w ten sposób przegrupowa warsztaty i osign wiksz racjonalizacj produkcji. Colbert stara si take podnosi jako przemysu wókienniczego, który od dawna ma swoj siedzib w Pikardii i Bretanii, publikujc wiele edyktów. Preferuje równie rodki komunikacji, w szczególnoci drogi wodne ( kana Orleanu , kana z Calais do Saint-Omer, kana du Midi ).

Od pocztku XVII ^-tego  wieku, Francja jest zdenerwowany zobaczy handel wysykowy zdominowany przez holenderski, flamandzki, angielskim i portugalskim. Wic król zobowizuje si do budowy floty i tworzenia przedsibiorstw handlowych: East India Company (Ocean Indyjski), West India Company (Americas), Levant Company (Morza ródziemnego i Imperium Osmaskie ) i Senegal Company (Polska) w celu promowania handlu trójstronnego w niewolników . Ale to prowadzi tylko do poowicznych sukcesów (jak Kompania Wschodnioindyjska, która wymara sto lat po jej zaoeniu) lub oczywistych niepowodze (jak Kompania Zachodnioindyjska, rozwizana dziesi lat) po urodzeniu).

Szampan zosta wynaleziony przez Dom Pérignon za Ludwika  XIV .

Jeli prywatne podmioty gospodarcze niechtnie doczaj do duych firm, to mimo wszystko wykazuj dynamik. Pod koniec panowania Bretoczycy sprzedawali swoje obrazy w Hiszpanii, a lud Saint-Malo podczas wojny o sukcesj hiszpask dziaa na poudniowym Atlantyku. Co wicej, w tym czasie wynaleziono szampana . Wreszcie w Carcassonnais rozwija si produkcja szlachetnych tkanin, podczas gdy lyoski przemys jedwabniczy ma zasadnicze znaczenie ze szkod dla woskiej produkcji. Jednak kupcy i handlowcy nie przystosowali si dobrze do interwencjonizmu Colberta i bd bardziej dynamiczne, gdy przejmie Pontchartrain , nawet jeli cofnicie edyktu nantejskiego pozbawio Francj kupców, a zwaszcza rzemielników i robotników. przyczyni si do pojawienia si konkurentów w krajach, które bd je goci. Naley równie zauway, e w tym okresie nakady wojskowe oraz masowo podejmowane w królestwie budownictwo utrzymyway silny popyt wewntrzny, sprzyjajcy produkcji i handlowi.

Kolonie

Kolonie pónocnoamerykaskie

Ameryka Pónocna okoo 1725 r. Terytoria francuskie s przedstawione na niebiesko, terytoria angielskie na czerwono, hiszpaskie na pomaraczowo.

Gówny artyku: Nowa Francja .

W 1663 Ludwik  XIV uczyni Now Francj prowincj królewsk, przejmujc kontrol nad Compagnie de la Nouvelle-France . W tym samym czasie Société Notre-Dame de Montréal przekazaa swoje posiadoci Compagnie des Prires de Saint-Sulpice . Aby zaludni koloni, rzd paci za podró przyszych osadników. Jednoczenie, aby zwikszy przyrost naturalny w samej kolonii, zorganizowa  akcj   Córek Królewskich majc na celu wysanie modych sierot do Kanady: midzy1666 i 1672w Quebecu lduje od 764 do 1000 sierot . Dziki tej polityce populacja szybko liczy 3000 dodatkowych osób. W dodatku1660 w 1672, pastwo podejmuje znaczny wysiek budetowy i wysya milion funtów na rozwój przemysu i handlu. Po1672królewskie finanse nie pozwalaj ju na due inwestycje w tej kolonii.

W 1665 Ludwik  XIV wysa francuski garnizon, puk Carignan-Salières , do Quebecu . Rzd kolonii jest zreformowany i obejmuje gubernatora generalnego i intendenta, którzy podlegaj Ministerstwu Marynarki Wojennej. W tym samym roku Minister Marynarki Colbert wybra Jeana Talona na zastpc Nowej Francji. W latach1660-1680, wkracza refleksja na temat przyszoci tej kolonii. Przy tej okazji zderzaj si ze sob dwie tezy: dla Talona i hrabiego Frontenac wskazane jest stworzenie pastwa, które sigaoby a do Meksyku; w Paryu Colbert popiera tez o osiedleniu si i rozwoju ograniczonego terytorium midzy Montrealem a Quebekiem . Zwycia teza mieszkaców Quebecu. Jest kilka powodów takiego wyniku. Traperzy i myliwi poszukujcy futer i bogactw mineralnych d do ekspansji niechcianych przez Pary terytoriów. Misjonarze, powodowani pragnieniem nawrócenia, równie id w tym samym kierunku. W ten sposób w1673, Ojciec Marquette i Louis Jolliet , po osigniciu Mississippi , schodzi jej ujcia Arkansas . W tym czasie zbudowano Fort Frontenac , a nastpnie1680z Fort Crèvecur , a nastpnie z Fort Prud'homme . Wreszcie w1682, odkrywca René-Robert Cavelier de La Salle dotar do delty Missisipi i obj j w posiadanie w imieniu Ludwika  XIV i nazwa ten rozlegy region Luizjana na cze króla. Ta ekspansja powoduje zmian równowagi ekonomicznej kolonii, która dominowaa do okoo1650przez owienie ryb, od tej pory coraz bardziej zwraca si ku futrom. Handel z Nowej Francji na kontynent europejski odbywa si gównie przez La Rochelle, którego flota potraja si midzy1664 i 1682.

Podczas wojny Ligi Augsburskiej Francuzi musieli stawi czoa Irokezom do czasu podpisania traktatu pokojowego1701. W tym samym roku Ludwik  XIV zada, aby Nowa Francja i Luizjana stanowiy barier dla angielskiej ekspansji na kontynencie amerykaskim i aby w tym celu utworzono acuch placówek, co zmaterializowao si dopiero po zakoczeniu wojny hiszpaskiej. Sukcesja . Na mocy traktatów z Utrechtu (1713) , które zakoczyy t wojn, Nowa Francja zostaa odcita od Akadii i Nowej Fundlandii . Z1699Francja jest bardzo zainteresowana Luizjan zarówno ze wzgldów geopolitycznych, aby ograniczy Angli, jak i ekonomicznych: jest nadzieja, e terytorium to bdzie równie bogate w mineray jak Meksyk. Podobnie jak w Kanadzie, Francuzi sprzymierzyli si z Indianami. W tym przypadku z plemionami z Zatoki Meksykaskiej w walce z sojusznikami Anglików z Creeks i Chicashas . W okowach finansowych trudnoci rzd chce powierzy terytorium prywatnej inicjatywie, ale francuska buruazja handlowa nie jest zbyt entuzjastyczna. W kocu Antoine de Lamothe-Cadillac , zaoyciel Detroit , przekonuje finansist Antoine'a Crozata, by zainteresowa si t koloni, zmuszajc go do zastanowienia si nad ewentualnym istnieniem kopalni. W1712, zostaje podpisana pitnastoletnia dzierawa z Crozatem, który otrzymuje mandat na wysyanie rocznie dwóch statków zaadowanych ywnoci i osadnikami. Jeli odkrywcy nie znaleli w Luizjanie ani zota, ani srebra, tylko oów, mied i cyn, to poszukiwania kopal przyczyniy si do zasiedlenia kraju Indian Illinois . Ponadto powstanie indyjskie przeciwko Anglikom osiadym w Charleston i Poudniowej Karolinie pozwala Francuzom midzy,1715-1717, aby rozszerzy swoje wpywy w Luizjanie.

Kolonie uprawiajce handel trójktny

Gówne artykuy: Trójktny handel i Code noir .

Pawilon Króla Soca.

Afryka

W 1659 r. na wyspie Ndar w Senegalu powsta pierwszy francuski licznik, nazwany Saint-Louis w hodzie królowi . Po upadku Kompanii Zachodnioindyjskiej w 1673 r. kraj zosta przekazany Kompanii Senegalskiej, która miaa przenosi czarnych niewolników do Indii Zachodnich . Król przeznaczy du cz stolicy na handel niewolnikami, uyczajc take okrtów wojennych i onierzy. Holendrzy wydarli posiadoci, takie jak Gorée w 1677 r., przez wiceadmiraa Jeana d'Estrées, oraz zawarto traktaty z miejscowymi królami. Mianowany przez króla André Bruë nawiza w ten sposób stosunki dyplomatyczne z Lat Soukabé Ngoné Fall i innymi wadcami, takimi jak król Galam .

Wedug historyka Tidiane Diakité , Ludwik  XIV byby ze wszystkich królów Francji i Europy jedynym, który tak bardzo interesowa si Afryk: to on mia najobszerniejsz korespondencj z królami Afryki , ten, który posya do Afryki. z nich byli najbardziej emisariuszami i misjonarzami, a Afrykanów przyjmowa na dworze. Niektórzy synowie czarnych królów, jak ksi Aniaba , zostali wychowani w Wersalu , ochrzczeni opiek króla, który ywi nadziej na ewangelizacj Afryki  ; zachca do wysyania misjonarzy, w tym do Etiopii , chrzecijaskiego królestwa, jednak zainfekowanego kilkoma herezjami . Ten cel ewangelizacji jest równie powizany z celem rozwoju handlu z Afryk; Królestwo Francji by wtedy w konkurencji z narodami handlowych pónocnej Europy w tej dziedzinie.

Klasyczny wzór trójktnego handlu midzy Afryk, Amerykami i Europ.

Nadal wedug Diakité wydaje si, e Ludwika  XIV przycign ten tajemniczy kontynent, zdominowany przez mao znanych królów, zafascynowanych prestiem tego, którego francuscy odkrywcy chtnie przedstawiali jako najwikszego króla wszechwiata . Dla Ludwika  XIV Afryka bya jednym z wyzwa wpywów francuskiej monarchii, wykraczajcym poza kwestie ekonomiczne i religijne. Holendrzy równie na próno próbowali zrujnowa ten wizerunek, podkrelajc przecitno Francuzów w handlu, ich pretensje i ze maniery.

Antyle i Gujana

Panowanie Ludwika  XIV oznacza gboki boom terytorialny, gospodarczy i demograficzny francuskiej obecnoci na Antylach. Posiadoci senioralne przechodz pod bezporedni kontrol monarchii; monokultura trzciny cukrowej stopniowo zastpuje produkcj tytoniu, a populacja ronie z okoo 12 000 osobników do okoo 75 000 do 100 000 osobników. Ekspansja bdzie bardzo silna na Haiti, gdzie od 18 plantacji do1700120 IN1704.

W 1664 roku , z rozkazu króla, Joseph-Antoine Le Febvre de La Barre odbi Gujan Francusk od Holendrów, mimo e Francja bya z nimi sprzymierzona. W nastpnym roku Colbert kupi Gwadelup od Charlesa Houëla , byego dyrektora Compagnie des Îles d'Amérique, a wysp Martynik od Jacquesa Dyela du Parquet . Zarzdzanie wszystkimi tymi terytoriami powierzono Kompanii Indii Zachodnich. Kiedy zbankrutuje w1674terytoria te s doczone do domeny królewskiej. W 1697 roku traktat ryswicki przyzna Francji zachodni cz wyspy Santo Domingo (obecnie Haiti ). W1676, Jean II d'Estrées naprawd podbi Gujan, która jest obecnie powracajcym midzynarodowym problemem politycznym z powodu sporów z Portugalczykami.

W celu zapewnienia plantacji niewolniczej siy roboczej, w ramach absolutystycznej kodyfikacji Królestwa, Ludwik  XIV w marcu 1685 promulgowa   Czarny Kodeks  . Tym rozporzdzeniem Ludwik  XIV poprawia sytuacj niewolników: niedziele i wita chrzecijaskie bd obowizkowo nieczynne; potrzebna jest wystarczajca ilo poywienia, panowie musz dostatecznie ubiera swoich niewolników; maonkowie i dzieci nie mog by rozdzieleni podczas wyprzeday; tortury s zabronione; aby unikn gwatu, seks z niewolnikami jest zabroniony; panowie nie mog zabija swoich niewolników; a kary cielesne s ograniczone. Black Code rozpoznaje równie pewne formy praw dla niewolników, cho bardzo ograniczone, zwaszcza religijne, prawne, majtkowe i emerytalne prawa. Ale wszystkie te przepisy s le stosowane ze wzgldu na presj osadników na wymiar sprawiedliwoci.

Ponadto rozporzdzenie wydala ydów z Antyli , okrela zasady krzyowania si i reguluje pene wykorzystanie niewolników w koloniach , czemu nadaje ramy prawne. Czarny Kodeks ratyfikuje zrónicowane ustawodawstwo na tym terytorium, poniewa niewolnik we Francji metropolitalnej jest w zasadzie wyzwolony i narzuca ich chrystianizacj. Edykt zosta rozszerzony na Santo Domingo in1687, w Gujanie w 1704, a nastpnie w Maskareczykach i Luizjanie.

Pod koniec XX ^th  wieku , wielu krytyków wypowiedzie rozkaz, odpowiedzialny za instytucjonalizacji niewolnictwa i jego naduycia dotyczce kar cielesnych (np amputacja, w przypadku wycieku ...) Czarny Kodeks jest uwaany przez filozofa Louisa Sala-Molinsa za najbardziej potworny tekst prawny, jaki wyprodukoway wspóczesne czasy . Tezy Sala-Molinsa s jednak krytykowane przez historyków, zarzucajc mu brak cakowitego rygoru i czciow lektur Czarnego Kodeksu. Jean Ehrard wskazuje w szczególnoci, e kary cielesne , które s ograniczone przez rozporzdzenie, s wtedy takie same jak we Francji metropolitalnej wobec kadej osoby nieszlachetnej. Historyk przypomina, e w tamtych czasach obowizyway przepisy równowane zapisom Kodeksu Czarnego dla kategorii takich jak marynarze, onierze czy wóczdzy. Jean Ehrard przypomina wreszcie, e kolonici sprzeciwiali si nawet Czarnemu Kodeksowi, poniewa mieli teraz zapewni niewolnikom rodki utrzymania, których normalnie nie gwarantowali.

Znaczce rolnictwo, które nie chroni przed godem

Kukurydza (lub Indian kukurydza, Mays Zea ) pochodzi z Ameryki , gdzie to byo podstaw diety z rdzennych Amerykanów , rozprzestrzenia si we Francji za Ludwika  XIV .

Rolnictwo francuski by wówczas najwikszym w Europie prymat zbó: yto z lub bez prosa jak w Landes de Gascogne, z gryki w Wielkiej Brytanii i oczywicie w pszenicy . Pod Ludwika  XIV , kukurydza ustanowi swoj siedzib w poudniowo-zachodniej oraz w Alzacji. Chleb jest nastpnie wypiekany albo z meture (mieszanka pszenicy, yta i jczmienia) albo z meslin (pszenica i yto). Uprawa winoroli i hodowla równie przyczyniaj si do dominacji francuskiego rolnictwa. Winorol uprawiano nastpnie a do Pikardii i Île-de-France, podczas gdy produkcja eaux-de-vie rozwina si w Charente, w dolnej dolinie Loary, w dolinie Garonny i Langwedocji. Holendrzy eksportuj eaux-de-vie i nadwyki zbó z Tuluzy. Hodowla jest wanym zasobem w górach, gdzie transhumancja przybiera spektakularne rozmiary. Zwierzta hodowlane s wykorzystywane przez populacje górskie do zakupu zbó i wina. W gospodarstwach zboowych dominuje chów owiec. Z drugiej strony, poza regionami lgowymi, takimi jak Owernia, Limousin i Normandia, konie i rogate zwierzta s rzadkoci na wsi i koncentruj si wokó miast.

Francuskie uprawy zbó praktykowane s w maych gospodarstwach. Wedug historyka Gérarda Noiriela za panowania Ludwika  XIV poowa chopów bya robotnikami dziennymi (robotnikami rolnymi). Maj kilkuakrow dziak, na której zbudowali jednopokojowy dom. Uprawiaj równie ogród warzywny, w którym jest kilka kur i kilka owiec na wen. Najbiedniejsz cz chopstwa stanowi robotnicy, którzy maj tylko kilka narzdzi rcznych (sierp, widy). Od wiosny do wczesnej jesieni pracuj na ziemi pana, duchownego lub zamonego oracza. Bior udzia w niwach, zbiorach siana i winogron. Zim staraj si by zatrudnieni jako robotnicy. Ponad poow dochodów chopów obciaj róne podatki: od wielkoci , dziesicina , do których doliczane s podatki od soli, tytoniu, alkoholu i praw senioralnych. Jednak ndza chopów nie jest powszechna i istnieje atwe chopstwo , skadajce si z wielkich wyzyskiwaczy, rolników, oraczy, drobnych winiarzy w Val de Seine lub drzewa fasoli na pónocy.

Francja dowiadczy dwóch wielkich klsk godu za Ludwika  XIV . To z1693-1694nie wie si ze zbyt surow zim, ale z do chodnym latem, naznaczonym ulewnymi deszczami, które psuj zbiory. Rzd, który zaopatrywa gównie Pary i armi, wybuchy bunty, podczas gdy ludno napywaa do miast. Liczba ofiar miertelnych wynosi 1 300 000, prawie tyle samo, co w czasie wojny1914. Podczas wielkiej zimy 1709 r. zamarzy Sekwana , Rodan i Garonna . Drzewa oliwne umieraj, a sadzonki przynosz niewiele owoców. Nastpi dotkliwy gód, pomimo importu zagranicznej pszenicy. niwo mierci z godu wynosi 630 000.

Mona si zastanawia, dlaczego te gódy, kiedy rolnictwo francuskie jest najwaniejsze w Europie. Aby odpowiedzie na to pytanie, naley zauway, e gospodarstwa kasze maj rednio mniej ni pi hektarów i nie zostay one zmodernizowane ich produkcji, jak miao to miejsce w XVII ^-tego  wieku niderlandzkim i jak zrobi wtedy po angielsku. Tak wic w rzeczywistoci francuskie rolnictwo zboowe w normalnych czasach jest w stanie wyywi ludno francusk, wówczas najwiksz w Europie. Ponadto naley zauway, e dla Jean-Pierre'a Poussou od 30% do 40% terytorium jest przewlekle, ze wzgldów geograficznych, w sytuacji niestabilnoci ywnoci . Wewntrzny handel zboem mógby temu zaradzi, ale utrudniaj go problemy transportowe i biurokracja. Ponadto podczas dwóch wielkich klsk godowych Holendrzy, którzy mogli sprowadzi pszenic znad Batyku do Francji, prowadz wojn z Ludwikiem  XIV . W rzeczywistoci dopiero w XVIII ^-tego  wieku, e rolnictwo pomoe przezwyciy barier 20 do 23 milionów, do którego zosta on wychodzi na wieki .

Problemy finansowe i podatki

Kiedy przejmuje wadz, 13 kwietnia 1655 r16-letni wówczas król wydaje siedemnacie edyktów zmierzajcych do uzupenienia skarbca pastwa, co skutkuje zwikszeniem cznych dochodów podatkowych królestwa o 130 mln funtów w 1653 do ponad 160 milionów w 1659-1660. Wojna prowadzi z1675 wzrost deficytu publicznego, który wzrós z 8 mln w 1672 do 24 milionów w 1676. Aby sobie z tym poradzi, Colbert zwiksza istniejce podatki, wskrzesza stare i tworzy nowe. Wymyla te rodzaj bonów skarbowych i tworzy fundusz poyczkowy. Wojna holenderska oznaczaa koniec Colbertism, poniewa pastwo nie byo ju w stanie wspiera przemysu ani bezporednio przez pomoc, ani porednio przez swoje zamówienia.

Ustanowienie Karty Banku Anglii (1694) przez Lady Jane Lindsay.

W 1694, aby poradzi sobie z wydatkami wojskowymi, Ludwik  XIV wprowadzi podatek dochodowy, który dotyczy wszystkich, w tym delfina i ksit: pogównego . Podatek ten wyrónia dwadziecia jeden klas podatników na podstawie analizy wielokryterialnej, która uwzgldnia nie tylko trzy klasy (szlachta, duchowiestwo, trzeci stan), ale take realne dochody osób fizycznych. Kapitacja zostanie zniesiona w roku1697 nastpnie przywrócony do 1701, ale traci wtedy funkcj podatku dochodowego, poniewa obejmuje go dziesity denar (dziesity) inspirowany dziesicin królewsk, zalecan przez Vaubana .

Wedug Jean-Christiana Petitfilsa nie powinnimy przesadza z wag podatków we Francji za Ludwika  XIV . Badania w jzyku angielskim rzeczywicie wykazay, e w1715, Francuzi s opodatkowani mniej ni Anglicy. Podatki stanowi wówczas jedynie 0,7  hektolitra ziarna pszenicy na podatnika we Francji, w porównaniu z 1,62 hektolitra w Anglii. W rzeczywistoci Francja jest wtedy krajem, który duo gromadzi, iz tego punktu widzenia biedni s nie tyle podmioty jako cao, ile pastwo, które tak naprawd nie zmodernizowao swojego systemu podatkowego. Badania prowadzone przez lata1980zastanawia si nad kwesti finansowania pastwa. W szczególnoci uderzyy ich dwie rzeczy, po pierwsze podatki s zawsze pacone, a po drugie kraj przynajmniej do okoo1780 coraz lepiej prosperuje.

Z bada wynika, e król i aparat pastwowy zlecaj pobór podatków finansistom, jednoczenie dajc od nich zapaty ryczatów. W ten sposób sprawiaj, e finansici ponosz ryzyko gospodarcze. Ci finansici, przez bardzo dugi czas uwaani za mao wydobytych, w rzeczywistoci byli bardzo dobrze zintegrowani ze spoeczestwem i suyli jako figuranci zamonych arystokratów. W ten sposób, jak pisze Françoise Bayard, pastwo odnosi sukces w tym niesamowitym wyczynie dobrowolnego zmuszania bogatych do pacenia, nawet jeli ci ostatni otrzymuj odsetki od odszkodowania. Ponadto Rada Królewska zachowuje kontrol nad finansistami iw razie potrzeby nie waha si ucieka przed wymiarem sprawiedliwoci, jak to miao miejsce w przypadku Fouqueta. W tym czasie rozwino si pojcie renty. To znaczy poyczka dla pastwa przynoszca stay dochód, stosunkowo dobrze ubezpieczona. Renta roczna szybko stanowi znaczn cz majtku nie tylko przedsibiorców, ale take posagu on.

Po mierci Ludwika  XIV Francja dowiadczya bezprecedensowego kryzysu finansowego , bdcego konsekwencj nieustannych wojen i wielkich prac. Kopoty finansowe pastwa stay si najbardziej irytujcym elementem sytuacji królestwa w 1715 r. , co skomplikuje zadanie regenta Philippe d'Orléans . Po mierci Ludwika  XIV dug wynosi 3,5 miliarda funtów czyli od 25 do 50 miliardów euro w 2010 roku co odpowiada dziesicioletnim wpywom podatkowym. Ludwik  XIV nie wiedzia, jak wyposay Francj w Bank Centralny, tak jak Anglicy zrobili z Bank of England , co umoliwioby racjonalizacj finansowania pastwa. Pod regencji , John Law stworzy mgawic firm na caym General Banku , z kapitaem w wysokoci 6 milionów funtów, opiera si na2 maja 1716na wzór Banku Anglii , z akcjami wymienialnymi na roszczenia wobec pastwa, które jednak kocz si fiaskiem finansowym.

Religia

Król z boskiego prawa Ludwik  XIV jest gboko przesiknity religi wpojon mu przez matk.

Bardzo chrzecijaski król

Od dziecistwa, jego dzie, jego tydzie i jego rok s przerywane licznymi obrzdami religijnymi, aby uwidoczni w oczach opinii publicznej wielko funkcji królewskiej. Anna Austriaczka narzuca jej regularne wiczenia pobonoci, poczwszy od jej pierwszej edukacji religijnej, powierzonej Hardouinowi de Péréfixe . Wedug ksidza de Choisy , posuguje si rygorystycznymi metodami, aby zaszczepi w nim ducha religijnego: Nic poza sfer religii nie byo wybaczone; a poniewa pewnego dnia królowa matka, ówczesna regentka, usyszaa, jak przeklina, kazaa go umieci w wizieniu w swoim pokoju, gdzie przez dwa dni nikogo nie widzia, i tak przerazia go zbrodni, która miaa obraa Boga nawet w niebie , którego od tamtego czasu prawie nigdy nie cofa si i e za jego przykadem blunierstwo zostao zniesione przez dworzan, którzy wtedy uczynili z niego próno . Król spowiada si w wieku 9 lat ksidzu Charlesowi Paulinowi i skada pierwsz komuni w Boe Narodzenie1649(na pamitk chrztu z Clovis , zamiast tradycyjnego daty Wielkanocy ) kilka dni po jego potwierdzeniu. W dzie po uroczystociach koronacji z7 czerwca 1654 rzostaje Wielkim Mistrzem Zakonu Ducha witego .

Przed wstaniem z óka i przed snem król otrzymuje wod wicon przyniesion przez swego szambelana, egna si i siedzc, odmawia obrzd Ducha witego, którego jest wielkim mistrzem. Ubrany, klka i modli si w ciszy. Wstajc, wskazuje godzin, w której chce uczestniczy w codziennej mszy, za któr tskni tylko wyjtkowo, w przypadku kampanii wojskowej. Biorc pod uwag dni, w których uczestniczy w kilku mszach, szacuje si, e by obecny na okoo trzydziestu tysicach mszy w swoim yciu. Po poudniu regularnie udaje si do liturgicznego oficjum nieszporów, odprawianych i piewanych w uroczyste dni.

Kada rezydencja królewska posiada kaplic paacow na dwóch poziomach, z wewntrzn galeri, dziki której król moe uczestniczy w mszy bez koniecznoci schodzenia na parter. Król przyjmuje Komuni wit tylko z okrelonych okazji, w dni dobrego króla  : Wielk Sobot , wigili Zesania Ducha witego , Wszystkich witych i Boe Narodzenie , dzie Wniebowzicia lub Niepokalanego Poczcia . Uczestniczy w zbawieniu Najwitszego Sakramentu , sprawowanym w kady czwartek i niedziel pod koniec popoudnia, a take przez ca oktaw Boego Ciaa .

Scena umycia nóg: lewy panel o otarz z mki Chrystusa , Mistrza Ksigi Rozumu , c. 1475 , Gemäldegalerie w Berlinie .

cise przestrzeganie obrzdów

Z powodu koronacji niektóre obrzdy religijne zwracaj si do króla Francji o przypomnienie jego szczególnego statusu jako króla bardzo chrzecijaskiego . Ludwik  XIV przyjmuje je z rosncym oddaniem. Po pierwsze, obecno króla na mszy prowadzi do czynnoci liturgicznych podobnych do planowanych w obecnoci kardynaa, arcybiskupa metropolity czy biskupa diecezjalnego. Jest zrównany z biskupem bez jurysdykcji kocielnej. Ponadto od czwartego roku ycia, w kady Wielki Czwartek , jak wszyscy biskupi katoliccy, król przystpuje do ceremonii obmywania nóg czyli królewskiego mandé ( Mandatum lub Lotio pedum ). Wyselekcjonowanych dzie wczeniej, zbadanych przez pierwszego lekarza króla, wypranych, nakarmionych i ubranych w ma czerwon szat, trzynastu biednych chopców zostao wprowadzonych do duego pomieszczenia stray, znajdujcego si przy wejciu do mieszkania królowej. Wreszcie, dziki mocy taumaturgicznej pochodzcej z koronacji, król Francji ma by w stanie leczy skrofuy , zwojow posta grulicy . Ten quasi-kapaski wymiar jest znakiem, e królowie Francji, którzy w ten sposób uczynili cuda za ycia [] nie s czystymi ludmi wieckimi, ale uczestniczc w kapastwie maj szczególne aski od Boga, e nawet najbardziej zreformowani ksia nie maj . Król, który pojawia si jako porednik mocy Boej, wypowiada formu Król ci dotyka, Bóg ci uzdrawia (a ju nie Bóg ci uzdrawia ), tryb czcy, pozostawiajc Bogu wolno uzdrawiania lub nie . Wersal staje si w ten sposób miejscem pielgrzymek, a pod podziemiami Oranerii przyjmowani s chorzy. Za swoich rzdów król dotkn prawie 200 000  krów , ale nie narzeka, jak podaje kronikarz Mercure Galant .

Monarcha sucha kaza

Król uczszcza na kazania, oracje i co najmniej dwadziecia sze kaza w okresie Adwentu i Wielkiego Postu . Kaznodzieje pochodz z rónych rodowisk, ks. Cosme naley do zakonu Feuillant , ojciec Serafin jest z zakonu kapucynów . Tematy kaza s bezpatne, cho tradycyjnie kazanie1 ^st listopadchodzi o wito , czyli o wito2 lutegoo czystoci. Jest to jeden z niewielu obszarów krytycznych moliwych pod absolutyzmem: kaznodzieje nie s zbyt samozadowoleni i regularnie kwestionuj pewne zachowania króla lub dworu, a zwizek midzy cnot króla a szczciem jego ludu jest regularnie przedstawiany. Bossuet , obroca praw boskich i teoretyk wyszoci monarchii, opowiada si za królewsk polityk na rzecz ubogich, obstaje przy obowizkach króla i broni programu polityki chrzecijaskiej: ochrony Kocioa i wiary katolickiej, wykorzenienia Protestancka herezja, represjonowanie blunierstw i zbrodni publicznych, praktykowanie cnót, aw szczególnoci sprawiedliwoci.

Od rozpusty do oddania

Jacques-Bénigne Bossuet , biskup i wychowawca delfina.

Mody król nie pozwoli jednak, by jego postpowanie byo dyktowane przez zakonników. W ten sposób wie, jak zachowa tajemnic, nawet wobec spowiednika, jak to ma miejsce podczas aresztowania, w1652, koadiutora Parya zaangaowanego we Fronde . Nie oszczdza te wielbicieli, podajc za tym Mazarinem, który by nieprzychylny temu stronnictwu, które wtedy popierao królow matk  ; podejrzewa si nawet, e zainspirowa Moliera pomysem Tartuffe , komedii skierowanej do faszywych wielbicieli. Do koca lat1670król i dwór oddaj si silnemu libertynizmowi, który szokuje wielbicieli. Król nawraca si, gdy potajemnie ponownie eni si z Madame de Maintenon .

Jak tylko naprawd obejmie wadz, od 1661Ludwik  XIV twierdzi, e chce podporzdkowa religijne frakcje królestwa w jednoci posuszestwa. 13 grudnia 1660 rpoinformowa Parlament , e postanowi wykorzeni jansenizm , poniewa widzia w nim rygor , który uniemoliwia odwag wymagan od gowy pastwa w sprawowaniu wadzy i posuszestwo poddanych . Ponadto potwierdza swój autorytet i niezaleno francuskiego duchowiestwa od papiea. Aleksander VII by nawet zagroony wojn w 1662 r. , poniewa ze wzgldów dyplomatycznych i policyjnych chcia ograniczy eksterytorialno ambasady francuskiej w Rzymie. Z tej okazji król zajmuje Awinion .

W 1664rozwiza kongregacje tajne, a zwaszcza towarzystwo Najwitszego Sakramentu, które miao tyle samo wielbicieli jezuickich, co jansenistów. To rozwizanie jest zwizane nie tylko z oddaniem jej czonków, ale przede wszystkim z powodu troski króla o ukonstytuowanie si grupy pozostajcej poza jego kontrol.

Relacje z jansenistami

Powizany artyku: Jansenizm .

Cierniste pytanie o ask

Papie Innocenty XI (1611-1689), bogosawiony Kocioa katolickiego i zagorzay przeciwnik króla.

Dwie wizje aski s przeciwstawne w chrzecijastwie od czasów Pelagiusza i Augustyna z Hippony . Po pierwsze, czowiek moe sam dokona zbawienia, bez uciekania si do aski Boej. Dla Augustyna przeciwnie, zepsuta natura istot ludzkich nie pozwala na zbawienie bez interwencji Boga. Tradycyjnie Koció wybiera kompromis midzy tymi dwoma. Renaissance , zakady na wolno czowieka, tendencj do powrotu do Pelagism, co doprowadzio do reakcji Lutra i Kalwina , którzy byli blisko augustynizm w tej kwestii. Jezuici, zwaszcza pod wpywem Moliny , rozwinli pojcie aski wystarczajcej , bliskie pelagiaskiej wizji aski i prowadzce do ludzkiej religii, która neguje tragiczn stron ycia. Prowadzi to w reakcji do bardziej augustyskiej reformacji katolickiej, w której lni wielu francuskich duchownych, takich jak Pierre de Bérulle , François de Sales czy Vincent a Paul . Na pocztku mona uzna , e jansenici uczestnicz w tym nurcie reform.

Zasady

Richelieu zna Saint-Cyrana , jednego z twórców jansenizmu. Widzc w nim nastpc Bérulle na czele pobonej partii, kaza go zamkn. W1642bulla In eminenti (1642) potpia niektóre tezy Augustyna , ksigi Janseniusa . Paradoksalnie, jansenizm wyania si z niego wzmocniony, poniewa daje Antoine'owi Arnauldowi moliwo napisania De la czstej komunii (1643), ksigi jasnej i zrozumiaej, przeciwstawiajcej si wiatowej (zwróconej ku wiatu) religii jezuitów. W1653Papie Innocenty X wydaje bull Cum okazan , w której potpia pi propozycji, które, jak si rozumie, pojawiaj si w ksidze Janseniusza. Mazarin, chcc pojedna papiea, dekretuje, po konsultacji z biskupami, e te propozycje rzeczywicie pojawiaj si w Augustynie . Jansenici zaczli wtedy pa ofiar plotek i nacisków ze strony aparatu pastwowego. Pocztek osobistego rzdu króla to nasilenie przeladowa. Zakonnice z Port-Royal s rozproszone w1664. W ten sposób rozpoczyna si podziemna Jansenizm która bdzie kontynuowana przez cay XVIII ^-tego  wieku. Jeli polityka Mazarina nacechowana jest jedynie wzgldami polityki politycznej, decyzje Ludwika  XIV odnosz si bardziej do kwestii merytorycznych. By nieufny wobec jansenistów, poniewa ich pragnienie autonomii doprowadzio ich do przeciwstawienia si absolutnej wadzy boskiego prawa. Ponadto nosi si je w surowoci, podczas gdy król cieszy si rozrywk, przepychem, sztuk.

Od praw królewskich do gallikanizmu

Powizany artyku: Gallikanizm .

Prawo regia jest oparta na niestandardowym, który pozwala na króla Francji, by zbiera dochód wolnych biskupstw i mianowa rozdziay canonicates, dopóki nowy biskup mia przysig zarejestrowany przez Trybuna Obrachunkowy . Na podstawie orzecznictwa parlamentu paryskiego król decyduje wLuty 1663rozszerzy t praktyk na cae królestwo, podczas gdy dotyczyo to tylko jego poowy. Jansenistyczni biskupi Pamiers i Alet-les-Bains apeluj do Papiea w imi wolnoci Kocioa w obliczu wadzy wieckiej. Papie Innocenty XI udowadnia ich racj trzema majtkami . W lipcu1680, zgromadzenie duchowiestwa popiera pozycj królewsk. Po rónych incydentach papie ekskomunikuje jednego z biskupów mianowanych przez króla. Nowe zgromadzenie duchowiestwa wCzerwiec 1681stara si oszczdzi strony. Król szuka równie kompromisu, zrzekajc si pewnych prerogatyw. Papiea pozostajc na swoich stanowiskach, zgromadzenie kleru przyjmuje wMarzec 1682cztery artykuy, które posu za podstaw gallikanizmu . Artyku 1 stwierdza suwerennoci króla na sprawach doczesnych; Artyku 2 daje moc penoci do papiea w sprawach duchowych, przynoszc ogranicze; Artyku 3 przypomina podstawowe zasady Gallikanizm dotyczce szczególnych zasad, obyczajów i konstytucji królestwa Francji; artyku czwarty subtelnie poddaje w wtpliwo doktryn papieskiej nieomylnoci. W obliczu odmowy przyjcia tych artykuów przez papiea, francuscy biskupi owiadczaj, e Koció gallikaski rzdzi si wasnymi prawami; nienaruszalnie zachowuje swoje uytkowanie . Parlament paryski rejestruje artykuy wMarzec 1682.

Ta rozgrywka miaa dwie konsekwencje: papie odmówi zatwierdzenia proponowanych przez króla nominacji na biskupa, powodujc wakat wielu stanowisk; poparcie francuskiego duchowiestwa dla króla w jaki sposób zobowizuje go do przyjcia twardej linii Kocioa francuskiego wobec protestantów. Mimo sprzeciwu wobec papiea Innocentego XI Ludwikowi  XIV nie marzy si o ustanowieniu niezalenego od Rzymu kocioa gallikaskiego, na wzór angielskiego kocioa anglikaskiego . Wedug Alexandre'a Marala chce on by uwaany bardziej za wspópracownika ni za podwadnego papiea. Jego aprobata dla czterech artykuów gallikanizmu wie si z silnym poczuciem niesprawiedliwoci odczuwanej wobec papiea uywajcego i naduywajcego broni duchowej w celu wspierania doczesnych interesów sprzecznych z interesami Francji . Gallikanizm Wielkiego Króla nie jest napdzany pragnieniem niezalenoci, jak wród anglikanów, ale pragnieniem nie bycia wasalem Rzymu.

Spraw monarchy komplikuje od 1679 r. kótnia franchisingów  : Innocenty XI chce pooy kres przywilejom, jakie w Rzymie posiadaj ambasadorowie dworów europejskich w swoich okrgach. O mierci ksicia d'Estrées , inStycze 1687papieska policja wkroczya do dzielnicy Palazzo Farnese, aby pooy kres obowizkom celnym i policyjnym francuskich dyplomatów, a papie grozi ekskomunik tym, którzy próbowali podnie franczyzy. Nowy ambasador, markiz de Lavardin , otrzymuje od króla misj utrzymania franchisingu franczyzowego, któr realizuje poprzez militarne zajcie czci Rzymu.

Z protestantami

Odwoania edyktu Nantes zabronione protestantyzm w królestwie.

Przeladowania

Za czasów Ludwika XIV protestantyzm  stanowi we Francji mniejszo, jak zawsze. Przypomnijmy tutaj, e nigdy nie stanowia wicej ni 10% ludnoci w tym czasie wojen religijnych w XVI ^E  wieku . W1660-1670Szacuje si, e liczba protestantów wynosi okoo 787 400 . Edykt , podpisana w Nantes na13 kwietnia 1598 rprzez króla Francji Henryka IV jest kompromisem, który pozostawia protestantom wolno wyznania w pewnych granicach i posiadanie pewnych twierdz wojskowych. Ta moliwo utrzymywania warowni zostaa cofnita za panowania Ludwika XIII podczas pokoju w Ales w 1629 roku .

Na dworze protestancka partia szlachecka jest w trakcie zanikania: nawrócenie Henryka  IV i edykt Alesa osabiy j. Ludwik  XIV , oswajajc szlacht, oswaja take religi: znaczna liczba szlachty protestanckiej musiaa przej na religi króla, katolicyzm, aby obj urzd.

Na poziomie lokalnym, poprzez decyzje soborowe, Ludwik  XIV stopniowo ogranicza swobody przyznane protestantom przez edykt nantejski, opróniajc tekst z jego istoty. Logika wszystko, co nie byo dozwolone w edykcie, jest zabronione prowadzi do zakazu wszelkiego prozelityzmu i niektórych zawodów dla wyznawców rzekomo zreformowanej religii . Wraz z dojciem do wadzy Louvois nacisk na protestantów zwiksza si poprzez naoony na nich obowizek przyjcia oddziaów, dragonad . Dragonnades po raz pierwszy uyto w Bretanii w1675, aby pooy kres buncie stemplowanego papieru , ale radykalizacja tej polityki przyspiesza przymusowe nawrócenia. Ludwik  XIV , który otrzyma od swojej administracji listy nawróce, widzia efekt swojej pobonoci i autorytetu . Jeli król jest le poinformowany przez swoje usugi i dworzan, którzy ukrywaj przed nim okrutn rzeczywisto, pozostaje faktem, e on, uformowany przez jezuickich spowiedników, karmiony od dziecistwa antyprotestanckimi uczuciami , po prostu baga, by uwierzy w to, co mu si mówi. .

Odwoanie edyktu nantejskiego

Gówny artyku: Edykt z Fontainebleau (1685) .

Pomnik powicony francuskim hugenotom, którzy osiedlili si we Franschhoek w Prowincji Przyldkowej (RPA), w1688.

17 padziernika 1685król podpisuje edykt z Fontainebleau , kontrasygnowany i zainspirowany przez kanclerza Michela Le Telliera . Jest to odwoanie edyktu nantejskiego (ogoszonego przez Henryka IV w 1598 r.) i czyni królestwo krajem wycznie katolickim. Protestantyzm jest zabronione na caym terytorium i witynie zostay przeksztacone w kocioach. Nie przechodzc na katolicyzm, wielu hugenotów wybiera si na wygnanie do krajów protestanckich: Anglii, protestanckich stanów Niemiec, protestanckich kantonów Szwajcarii, Zjednoczonych Prowincji i ich kolonii, takich jak Kapsztad . Liczb zesaców szacuje si na okoo 200 tysicy, wielu z nich to rzemielnicy lub buruazja. Jednak niedawna praca Michela Morrineau i Janine Garrisson okrelia ekonomiczne konsekwencje zwolnienia: gospodarka nie zaamuje si w1686 a tworzenie francuskiej diaspory w Europie sprzyja eksportowi lub europejskiemu rozwojowi jzyka francuskiego, pozostaje faktem, e konsekwencje ludzkie i religijne s powane.

Ten gest polityczny jest podany przez duchowiestwo i grup antyprotestantów, blisk Michelowi Le Tellier . Wydaje si, e tylko bardzo czciowo poinformowali króla o sytuacji protestanckiej, wykorzystujc fakt, e obóz umiarkowany zosta osabiony mierci Colberta .

W tamtych czasach jedno religijna bya uwaana za niezbdn dla jednoci kraju, na mocy aciskiego powiedzenia   cujus regio ejus religio (dla kadego kraju jego religia) , wysunitego przez Guillaume Postel . Takie poczenie polityki i religii nie jest charakterystyczne dla Francji: Anglia, po egzekucji Karola I ^er znanego w czasach Frondy Ludwika  XIV   narzuca1673Akt test , który zakazuje katolikom z wejciem publicznego urzdu oraz Izba Lordów i Gmin, rodek, który bdzie obowizywa do momentu1829.

Edykt z Fontainebleau jest ogólnie dobrze przyjty i nie tylko przez papistów i wielbicieli:   La Bruyère , La Fontaine , Racine , Bussy-Rabutin , Grand Arnauld , Madeleine de Scudéry i wielu innych oklaskiwane , podobnie jak Madame de Sévigné . Ta decyzja przywraca presti Ludwikowi  XIV w oczach katolickich ksit i przywraca mu jego miejsce wród wielkich przywódców chrzecijastwa . Bossuet opisuje króla w modlitwie1686, "nowego Konstantyna  " .

Papie Innocenty XI nie jest entuzjastycznie nastawiony do dziaa króla. Wedug Alexandre Marala , ten papie, który nie jest wrogo nastawiony do moralnego rygoru jansenistów, wydaje si pragn ponownego zjednoczenia dwóch odrbnych gazi (katolików i protestantów) Kocioa. Tez t potwierdza fakt, e jest kardynaem w1686biskup Grenoble Étienne Le Camus , przychylny tej polityce.

Wród wielu nawróconych protestantów przywizanie do katolicyzmu pozostaje powierzchowne, czego dowodem s protestanckie powstania w Langwedocji , których paroksyzm stanowi wojna w Sewennach midzy kamisardami a wojskami królewskimi.

judaizm

Ludwik  XIV by mniej wrogo nastawiony do ydów ni jego poprzednicy. Pocztek jego panowania rzeczywicie oznacza ewolucj polityki wadzy królewskiej wobec judaizmu. W duchu pragmatycznej polityki Mazarina, kiedy traktaty westfalskie w 1648 roku przypisyway Francji Trois-Évêchés , Haute-Alsace i Décapole , wadze zdecydoway si nie wyklucza mieszkajcych tam ydów, mimo e edykt z 1394 r. z Francji ma nadal zastosowanie teoretycznie. W 1657 roku mody Ludwik  XIV zosta uroczycie przyjty wraz z bratem w synagodze w Metz . Jeli chodzi o ydów alzackich , jeli na pocztku utrzymywali ten sam status, co w Cesarstwie Germaskim, stopniowo sytuacja poprawi si wraz z patentem na listy z 1657 roku . Wreszcie, rozporzdzenia z 1674 r. , opublikowane przez intendenta La Grange, zapewniaj, e status ydów z Królewskiej Alzacji jest zgodny z statusem ydów z Metz i e zniesienie opaty karnej za nich. Ci z reszty prowincji pozostaj jednak zasymilowani z obcokrajowcami, a zatem podlegaj tej niwie cielesnej. ydzi z Królewskiej Alzacji majc taki sam status jak ydzi z Metzu, rabinat ydów alzackich zosta utworzony w1681.

Kilka holenderskich ydów , którzy wyemigrowali do Pernambuco , Brazylia , na podstawie holenderskiej reguy od1630 w 1654, musi opuci ten kraj, gdy Portugalczycy odzyskaj kontrol i ponownie ustanowi tam inkwizycj . Niektórzy osiedlili si wówczas na Francuskich Antylach, a tradycja gosi, e stolica Gwadelupy , Pointe-à-Pitre , zawdzicza swoj nazw holenderskiemu ydowi, zwanemu wedug francuskiej transkrypcji Peterem lub Pitre. Jednak ydzi opuszczaj Martynik, gdy zostaj z niej wypdzeni w1683, wypdzenie rozszerzone na wszystkie Antyle Francuskie przez Czarny Kodeks z1685, którego pierwszy artyku nakazuje wszystkim naszym oficerom wypdzi z naszych wspomnianych wysp wszystkich ydów, którzy tam osiedlili si, których, podobnie jak zadeklarowanych wrogów imienia chrzecijaskiego, nakazujemy opuci w cigu trzech miesicy od dnia publikacja niniejszego dokumentu .

Królewska opozycja wobec kwietyzmu Fenelona

Fenelon i ksi Burgundii , Alphonse de Neuville (1835-1885).

Modlitwa (modlitwa lub czczenie) jest popularny w XVI ^TH i XVII ^-tego  wieku, w tym w Teresa z Avila , Jana od Krzya i we Francji, Pierre de Bérulle i Franciszka Salezego . W Hiszpanii Miguel de Molinos publikuje Przewodnik duchowy (1675), w którym popiera skrajn wizj modlitwy, w której dusza moe zosta unicestwiona w Bogu i uciec od grzechu. Pocztkowo przychylny temu stanowisku papie Innocenty XI ostatecznie potpi 68 propozycji zawartych w tej ksidze bull Caelestis Pastor (1687). We Francji ta myl zainspirowaa Madame Guyon , która z kolei wpyna nie tylko na damy dworu, ale take na Fenelona , guwernera ksicia Burgundii , syna Wielkiego Delfina .

Jest kierownikiem duchowym Saint-Cyr , gdzie tajna ona Ludwika  XIV opiekuje si edukacj modych dziewczt, które jako pierwsze wmaj 1693, jest zaniepokojony postpem doktryny Madame Guyon w tym zakadzie. Poinformowany król podejrzewa kaba i nakaza swojej onie zerwa stosunki z dan pani. Ponadto król odwouje si do arbitrau Bossueta, który nastpnie uchodzi za gow Kocioa katolickiego we Francji. Ze swojej strony Fénelon, który pisa wgrudzie 1693anonimowo, brutaln diatryb przeciwko polityce królewskiej, odmówiono biskupstwu Parya. Sprawa religijna jest teraz poczona ze spraw polityczn. Jezuici, którzy potpili tezy Miguela de Molinos, inspiratora kwietyzmu, teraz popieraj Madame Guyon, jego uczennic. Taka postawa jest podyktowana chci przeciwstawienia si gallikanom, którzy prowadz atak na ni i na Fénelon. Zaznaczmy w tym miejscu, e gallikanie opowiadaj si za pewn niezalenoci Kocioa francuskiego od papiea, podczas gdy popierajcy papiea jezuici s ultramontanami . Wreszcie, Suwerenny Papie jest ostrony, aby formalnie nie potpi Madame Guyon i zadowala si niejasnym potpieniem kilku tez.

Na tym mogoby si skoczy, gdyby Fenelon nie publikowa 1699, Przygody Telemacha , skomponowane dla królewskich dzieci i przedstawiajce krytyk królewskiego absolutyzmu. Król skonfiskowa to dzieo, co umocnio go w pragnieniu, by nigdy nie sprowadzi jego autora z powrotem na dwór. Sprzeciw Fenelona wobec polityki Ludwika  XIV wydaje si by oparty na silnym antymakiawelicznym sentymencie, który odrzuca oddzielenie religii od polityki, moralnoci chrzecijaskiej i moralnoci pastwowej . Myl Fenelona bdzie karmi cay nurt arystokratyczny naznaczony ide monarchii patriarchalnej i umiarkowanej, wroga wojny, cnotliwej, filantropijnej .

Kwestie religijne pod koniec panowania

Poprawa stosunków z Watykanem

Zblienie Ludwika  XIV i Innocentego XI byo bardzo trudne, jeli nie niemoliwe, ze wzgldu na fundamentaln opozycj. Wybrany papie aspiruje do roli kierownika duchowego króla. W licie z marca1679prosi charge d'affaires nuncjatury, aby za porednictwem ojca La Chaize , spowiednika króla, radzi si Ludwikowi  XIV, aby by wystarczajco dobry, aby zastanowi si przynajmniej przez dziesi minut i pobogosawi Pana jednoczenie stara si czsto rozmyla o yciu wiecznym, o utracie chway i dóbr doczesnych . Co wicej, ten Papie nie jest pozbawiony sympatii dla surowoci i rygoru jansenistów. W sprawie królewskiej zgodzi si take z dwoma biskupami jansenistycznymi, co skonio króla do przyjcia postawy stricte gallikaskiej. Wreszcie ich polityka wobec muzumanów i protestantów jest radykalnie odmienna: Papie chciaby, aby król wspiera cesarza w jego walce z Turkami, co Ludwik  XIV robi tylko wstecz, poniewa nie ley to w interesie Francji. Podobnie w czasie wojny dziewicioletniej , ten papie bdzie promowa interesy cesarza podczas sukcesji na biskupstwo Kolonii. Jeli chodzi o protestantów, ten papie opowiada si raczej za zgod, a nie za edyktem z Fontainebleau .

Wybór Aleksandra VIII w roku1689zmieni gr. T ostatni uczyni kardyna Forbin-Janson , wspierany przez króla i który z wdzicznoci odda mu Awinion i Comtat Venaissin . Jego nastpca Innocenty XII , wybrany wLipiec 1691zaczyna rozstrzyga kwesti biskupów, których nominacje nie zostay od tego czasu zatwierdzone przez Watykan 1673. W1693, król uzyskuje od biskupów francuskich wycofanie czterech artykuów zaoycielskich gallikanizmu, po czym, krok po kroku, sprawa królewska wygasa. W 1700 r., na pocztku wojny o sukcesj hiszpask , nowy papie Klemens XI pomóg Ludwikowi  XIV , wspierajc jego kandydata na arcybiskupstwo Strasburga przeciwko kandydatowi cesarza.

Bubble Vinean Domini

Portret kardynaa Louis-Antoine de Noailles , arcybiskupa Parya.

Pod koniec panowania Ludwika  XIV , duchowiestwo francuskie byo w wikszoci bliskie umiarkowanemu augustynizmowi zabarwionemu jansenizmem, kierowanemu przez arcybiskupa Parya Louisa-Antoine de Noailles , przez arcybiskupa Reims Charles-Maurice Le Tellier (brat de Louvois). ) oraz przez Jacques-Bénigne Bossuet , biskupa Meaux, kaznodziej i redaktora Czterech Artykuów Kocioa Galijskiego . Ojciec Pasquier Quesnel , postrzegany jako kontynuator jansenizmu, przerywa ten powolny rozwój jansenizmu, bronic tez radykalnego gallikanizmu w cigoci myli Edmonda Richera . W szczególnoci domaga si wyboru biskupów i ksiy przez chrzecijan. W tym samym czasie twardzi jansenici wszczli spraw sumienia, zajmujc si rozgrzeszeniem ksidza, który nie przyznaje, e pi propozycji jansenizmu potpionych przez papiea pojawia si w Augustynie . Fénelon, który chce narzuci si Bossuetowi, przyjmuje tezy jezuitów i nalega, aby Rzym zdecydowa si na odmow rozgrzeszenia, co czyni papie, ogaszajc bull Vinean Domini Sabaoth w1705. Jednoczenie jestemy wiadkami twardnienia postawy ostatnich Sióstr Port-Royal , które odmawiaj przyjcia pojednawczego stanowiska Arcybiskupa Parya. Nastpnie zostali ekskomunikowani, a król kaza zburzy opactwo dekretem zStycze 1710.

Baka Unigenitus

Gówny artyku: Bulle Unigenitus .

Ojciec Le Tellier , nowy spowiednik króla, i Fénelon chc uzyska szczere potpienie tez Ojca Quesnela, zarówno z powodów religijnych, jak i by moe z osobistych ambicji. Rzeczywicie, maj nadziej w ten sposób uzyska dymisj lub rezygnacj kardynaa de Noailles , arcybiskupa Parya bliskiego tezom gallikasko-augustiaskim. Papie, pocztkowo niechtny obawie przed wznowieniem konfliktu wród francuskiego duchowiestwa, w kocu ustpi i opublikowa bull Unigenitus (1713), która rozwina hierarchiczn i dogmatyczn wizj Kocioa. Francuscy inicjatorzy baki narzucaj nastpnie ostr interpretacj tekstu francuskiemu duchowiestwu. Kardyna de Noailles jest temu przeciwny, podobnie jak dua cz niszego duchowiestwa i wiernych. Królowi i papieowi nie udaje si doj do porozumienia co do sposobu posuszestwa kardynaowi, poniewa król sprzeciwia si wszelkim aktom wadzy papieskiej, które podwaayby wolnoci gallikaskie. Parlament i wysoka administracja sprzeciwiaj si rejestracji byka, a król umiera, nie bdc w stanie ich do tego zmusi.

Kultura, sztuka i nauka: instrumenty wpywu i wadzy

Denie Ludwika XIV do chway przebiegao  nie tylko przez polityk i wojn: obejmowao sztuk, literatur i nauk, a take budow okazaych paaców i wielkie pokazy. Nawet jeli sukces i polityczna instrumentalizacja staroytnych odniesie nasiliy si od renesansu , mitologia grecko-rzymska bya szczególnie poszukiwana dla celów prestiu i królewskiej propagandy.

Sens widowiska

Reprezentacja Ksinej Elizy w Wersalu w1664, w ramach wystawnego festiwalu Plaisirs de l'Île enchantée .

Król przywizuje wielk wag do widowiskowych festiwali (patrz   Festiwale w Wersalu  ), od Mazarina nauczy si znaczenia spektaklu w polityce i potrzeby pokazania swojej siy w celu wzmocnienia spoecznego poparcia. Od 1661 r. , kiedy Wersal nie zosta jeszcze zbudowany, szczegóowo opisuje, zgodnie z instrukcj narodzonego wanie Wielkiego Delfina , powody, które musz skoni wadc do organizowania festiwali:

To spoeczestwo przyjemnoci, które daje ludziom Dworu szczer znajomo nas, porusza ich i oczarowuje bardziej, ni mona powiedzie. Z drugiej strony narody czerpi przyjemno ze spektaklu, w którym w gruncie rzeczy zawsze dy si do ich zadowolenia; i ogólnie wszyscy nasi badani ciesz si, e lubimy to, co im si podoba lub w czym odnosz najwiksze sukcesy. Przez to trzymamy ich umysy i serca, czasem moe silniej, ni przez nagrody i aski; a w odniesieniu do cudzoziemców, w pastwie, które widz poza kwitncym i dobrze uregulowanym, to, co jest zuywane w tych wydatkach, które mog uchodzi za zbyteczne, wywiera na nich bardzo korzystne wraenie wspaniaoci, potgi, bogactwa i wielkoci []. "

Aby olni dwór i ulubieca chwili, organizuje wystawne przyjcia, na które nie waha si sprowadza zwierzt z Afryki. Najsynniejszym i najlepiej udokumentowanym z tych festiwali jest niewtpliwie Przyjemnoci Zaczarowanej Wyspy , in1664. Historyk Christian Biet tak opisuje otwarcie tych wit:

Poprzedzony heroldem w stylu antycznym, trzema stronicami, w tym królem pana d'Artagnan , omioma trbkami i omioma kotlistami, król ukaza si jak w sobie, pod greckim przebraniem, na ko z uprz pokryt zotem i kamieniami szlachetnymi. [...] Szczególnym podziwem cieszyli si aktorzy z oddziau Moliera. Wiosna pod postaci Du Parc pojawia si na hiszpaskim koniu. Wiedzielimy, e jest bardzo pikna, kochalimy j jak kokieterk, bya wspaniaa. Jej wyniose maniery i prosty nos niektórych podniecay, jej nogi, które potrafia pokaza, a biae gardo przydawao innych we wszystkich ich postaciach. Fat Du Parc , jej m, porzuci swoje groteskowe role, by zagra Summer na soniu okrytym bogat okadk. La Thorillière , ubrany jesieni, paradowa na wielbdzie i wszyscy dziwili si, e ten dumny czowiek narzuci swoj naturaln obecno egzotycznemu zwierzciu. W kocu Winter, reprezentowany przez Louisa Béjarta , wychowa tyy na niedwiedziu. Ze jzyki twierdziy, e tylko niezdarny niedwied moe przywiza si do utykania sucego. Ich apartament skada si z czterdziestu omiu osób, których gowy byy ozdobione duymi miskami do przeksek. Czterech aktorów z trupy Moliera wyrecytowao nastpnie komplementy dla królowej, pod ogniem setek wieczników pomalowanych na zielono i srebrno, kady z dwudziestoma czterema wiecami. "

Budowniczy

Wersalu widziany z poudniowego ogrodów.

Kopua hotelu des Invalides .

W umyle króla wielko królestwa musi by równie mierzona jego upikszeniem. Za rad Colberta jednym z pierwszych projektów króla bdzie restauracja paacu i ogrodu Tuileries , powierzona Louisowi Le Vau i André Le Notre . Wystrój wntrz jest dzieem Charlesa Le Bruna i malarzy genialnej Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeby .

Po aresztowaniu Fouqueta , którego wystawne ycie zdaje si chcie naladowa, którego symbolem jest zamek Vaux-le-Vicomte , król przeznacza due sumy na ozdob Luwru (1666-1678) którego projekt powierza Claude Perrault , ze szkod dla Le Bernina , który celowo przyby z Rzymu. Powierzy Le Notre renowacj ogrodów Château de Saint-Germain-en-Laye , swojej gównej rezydencji przed Wersalem . Ludwik  XIV przeniós si do Paacu Wersalskiego w 1682 roku , po ponad dwudziestu latach pracy. Ten zamek kosztuje niecae 82 miliony funtów, czyli niewiele wicej ni deficyt budetowy z 1715 roku1687budow Grand Trianon powierzono Jules Hardouin-Mansart . Oprócz Paacu Wersalskiego , który stopniowo powiksza przez cae swoje panowanie, król zleci budow Château de Marly , aby przyj swoich bliskich przyjació.

Pary zawdzicza mu take m.in. Pont Royal (sfinansowany z wasnych rodków ), Obserwatorium , Pola Elizejskie , Invalides , Place Vendôme oraz Place des Victoires (upamitniajce zwycistwo nad Hiszpani, Imperium , Brandenburgii i Zjednoczonych Prowincji). Dwa uki triumfalne, Porte Saint-Denis i Porte Saint-Martin , wituj zwycistwa Króla Soce podczas jego europejskich wojen.

Zmodyfikowa te dogbnie struktur kilku francuskich miast -  Lille , Besançon , Belfort , Briançon  - wzmacniajc je dziki pracy Vaubana . Stworzy lub rozwin pewne miasta, takie jak Wersal dla dworu lub Neuf-Brisach i Sarrelouis, aby broni nabytków Alzacji i Lotaryngii. W1685The pas elaza umocnie bronicych Francji jest zasadniczo zakoczone.

Aby uatwi rozwój marynarki królewskiej , rozwin porty i arsenay w Brzeciu i Tulonie , stworzy port wojenny w Rochefort , porty handlowe w Lorient i Sète oraz zbudowa wolny port i arsena galer w Marsylii .

jzyk francuski i klasycyzm literacki

Pod Louis  XIV kontynuuje proces zainicjowany przez Ludwika XIII , prowadzc po francusku by jzykiem uczonych w Europie i na jzyku dyplomacji, to nadal jest XVIII ^th  century. Jzyk ten jest wtedy mao uywany we Francji, poza krgami wadzy i dworu, który odgrywa kluczow rol w jego rozpowszechnianiu i rozwoju. Gramatyk Vaugelas ponadto definiuje dobre uycie jako sposób mówienia o najzdrowszej czci dworu . Kontynuujc rozmach tego ostatniego, Gilles Ménages i Dominique Bouhours (autor Wywiadów z Ariste i Eugene ) kad nacisk na jasno, a take poprawno wypowiedzi i myli. Wród wielkich gramatyków tego stulecia s take Antoine Arnauld i Claude Lancelot , autorzy w 1660 roku Grammaire de Port-Royal . Kobiety odgrywaj wan rol w rozwoju jzyka francuskiego, o czym poniekd wiadczy sztuka Moliera Les Précieuses ridicules . To oni przynosz mu trosk o niuanse, dbao o wymow i zamiowanie do neologii . La Bruyère pisze o nich: Znajduj pod piórem sztuczki i wyraenia, które czsto w nas s jedynie efektem dugiej pracy i bolesnych poszukiwa; s szczliwi w doborze terminów, które umieszczaj tak susznie, e cho s dobrze znane, maj urok nowoci, wydaj si by stworzone tylko do uytku, w jakim je umiecili . Ze swojej strony Nicolas Boileau w swojej sztuce poetyckiej , opublikowanej w:1674, podsumowuje Pierre Clarac , klasyczna doktryna, jaka zostaa rozwinita we Francji w pierwszej poowie wieku. Dzieo nie ma nic - i nie mogo mie - oryginalnej inspiracji. Ale tym, co odrónia go od wszystkich traktatów tego rodzaju, jest to, e jest wersetowany i e stara si raczej zadowoli ni pouczy. Skomponowany na uytek ludzi wiata, osiga wród nich najwspanialszy sukces . W kierunku1660, powie heroiczna, której pocztki sigaj Henryka IV , zanika, a nowe formy pisania, wiadomoci , listy rozwijaj si i s przedmiotem teoretyzowania w szczególnoci poprzez Traktat o pochodzeniu powieci Pierre-Daniela Hueta (1670) oraz Sentymenty na temat listów i historii, ze skrupuami co do stylu Du Plaisir (1683).

Prowincjonalni Francuzi bd wtedy mówi w jzykach regionalnych, francuski stanie si powszechnym jzykiem popularnym dopiero w III RP. Ponadto w tym okresie, nawet jeli religie, aby by lepiej zrozumiane przez ich trzod, staraj si edukowa, wskanik alfabetyzacji pozostaje skromny i osiga w najbardziej uprzywilejowanych regionach do 60% mczyzn i 30% kobiet . Elity administracyjne i polityczne musz by dwujzyczne (francuski, jzyk regionalny) lub trójjzyczny, gdy dodaje si acin. Mimo to powstaje publiczno dworska (model czowieka uczciwego ), która ceni literata i przypisuje mu okrelony status . Literatów szkoli si, jak zamoni, u jezuickich kolegów (okoo stu), w kolegiach Oratorium, a nawet, jak Jean Racine , w maych szkoach Port-Royal, gdzie nauczaj opiera si na opracowaniu klasyków aciskich, Cycerona , Horacego , Wergiliusza , Kwintyliana . Stajc si pisarzami, chc ich naladowa nie w sposób niewolniczy, ale po to, by ich przecign. Autorzy z czasów Ludwika  XIV , w szczególnoci Corneille , Racine , Molier , La Fontaine , La Bruyère , Charles Perrault , Fénelon , Madame de La Fayette , Madame de Sévigné , nazywani s klasykami tylko po Stendhalu , który nazywa ich tak , aby si przeciwstawi . je do romantyków. Kiedy pod koniec panowania wybuch spór midzy staroytnymi a nowoytnymi , Francja bya w stanie zbudowa literatur i jzyk, których wpywy przetrway co najmniej dwa stulecia.

W XVIII ^-tego  wieku, Voltaire obchodzone w dwóch jego ksikach, smak wityni (1733) i Le Siècle de Louis  XIV , francuska literatura i jzyk tego okresu, symbol francuskiej doskonaoci. Koniec XIX ^-tego  wieku, kiedy III RP rozpocz prac masa kursu, Gustave Lanson widzi w jzyku francuskim i literatury z czasów Ludwika  XIV , instrument z French Paramountcy . Jeli w kocu XIX ^th  wieku i pocztku XX ^th  century, wadze obawiaj Ludwika  XIV , ale nadal powiksza klasyków one daj mocno do zapoznania si studentów.

Mecenas Sztuki i Nauki

Ludwik  XIV z instrumentami muzycznymi, kwiatami i owocami, Jean Garnier (1632-1705).

W modoci Ludwik  XIV taczy podczas baletów dworskich, takich jak Ballet des Saisons, latem1661. Zataczy swój ostatni balet w1670. Balet nastpi komediach-baletów, takich jak Le Bourgeois Gentilhomme przez Moliera . W1662zostaje zaoona Królewska Akademia Taca . piewa te król, akompaniujc sobie na gitarze . Robert de Visée , muzyk w Komnacie Króla , komponuje dwie ksigi utworów na gitar zadedykowan królowi. Muzyka jest czci ycia dworskiego. W Wersalu nie ma dnia bez muzyki. Kadego ranka po soborze Ludwik  XIV wysuchuje w kaplicy królewskiej trzech motetów .

Wielki mionik muzyki woskiej Ludwik  XIV uczyni z Jean-Baptiste Lully nadinspektora muzyki i mistrza muzycznego rodziny królewskiej. Zawsze poszukujcy nowych talentów król ogasza konkursy muzyczne: in1683, Michel-Richarda de Lalande samym sta zastpca kapitan z Kaplicy Królewskiej , a póniej skomponowa Symphonies pour les Soupers du Roy .

Oddajc wielkie miejsce teatrowi, Ludwik XIV kierowa niektórych pisarzy nie tyle gustem i kultur, ile  prestiem, ku przyzwoitoci i szlachetnoci, ku zdrowemu rozsdkowi i poprawnoci . Jego wpyw jest znaczny, poniewa zachowuje si jak mecenas i finansuje wielkie postacie kultury tamtych czasów, którymi lubi si otacza. Artyci i pisarze konkuruj wysikiem i talentem, by zasuy na jej uznanie. Odkrywszy geniusz komiczny Moliera bardzo wczenie , kaza mu go przywróci,1661, sala Palais-Royal , w której aktor bdzie wystpowa a do mierci. Aby go nagrodzi, król przyzna sze tysicy funtów emerytury jego oddziaowi, który oficjalnie sta si Trup Króla w Palais-Royal (1665); w tym samym roku zostaje ojcem chrzestnym swojego pierwszego dziecka.

W tym samym czasie, gdy komedia zdobywa listy szlacheckie z Molierem, tragedia nadal kwitnie i ma tendencj do stawania si instytucj pastwow , osigajc szczyt u Racine'a , który król nagrodzi sukcesem Fedry (1677) nadajc mu imi jego historiograf. Wedug Antoine Adama ,

Historyczna wielko Ludwika  XIV polegaa na nadaniu królestwu stylu. Czy Bossuet, czy La Rochefoucauld, czy Madame de Lafayette, czy bohaterki Racine'a, wszystkie one maj wspólne poczucie postawy, nie teatralne, ale wspaniae. Niejako wznosz si na ten wysoki poziom dum z rasy lub pozycji spoecznej, poczuciem swoich obowizków i praw. Jest w pobliu1680e ten styl utrzymywa si z najwiksz si, to wanie w tym czasie monarchiczna Francja bya najlepiej wiadoma tego, e przeywa wyjtkowy moment w historii. "

Popiersie Ludwika  XIV autorstwa Le Bernina .

W sztuce istotne jest nawizanie do staroytnoci rzymskiej. Król jest przedstawiany przez malarzy jako nowy August , jak Jowisz, zwycizca nad Tytanami , jak Mars , bóg wojny czy Neptun . Nowa kosmologia sprzeciwia si heroicznej moralnoci Corneille'a. Ma na celu przedefiniowanie nowego porzdku wokó monarchii, nowego zestawu wartoci . Z1660-1670, Nicolas Boileau chwali zdrowy rozsdek i rozsdek, co przyczynia si do zrujnowania tragicznego akcentu à la Corneille   charakterystycznego dla zbuntowanej arystokracji przeomu wieków. Sztuka ma wówczas na celu narzucenie arystokracji bardziej rzymskich wartoci w celu dyscyplinowania jej szalonych impulsów . Pod koniec stulecia tragedia wygasa i doznaa niezadowolenia opinii publicznej.

W 1648powstaa Królewska Akademia Malarstwa i Rzeby , w której ksztacili si wszyscy wielcy artyci panowania. Umieszczony pod ochron Colberta, kierowany jest przez Charlesa Le Bruna i zalicza si do jego zaoycieli najwiksze postacie francuskiego malarstwa poowy wieku, takie jak Eustache Le Sueur , Philippe de Champaigne i Laurent de La Hyre . Zaprojektowany na wzór akademii woskich, pozwala artystom posiadajcym królewskie uprawnienia uciec od restrykcyjnych regu miejskich korporacji, które od redniowiecza rzdziy zawodem malarza i rzebiarza. Czonkowie Akademii opracowali rozbudowany system nauczania, kopiowania od mistrzów wykadów majcych na celu teoretyzowanie piknych w subie monarchy, a nawet stworzyli Akademi Francusk w Rzymie, do której wysya si najbardziej zasuonych studenci. Wikszo wielkich zamówie z okresu panowania, w tym dekoracje malarskie i rzebiarskie Paacu Wersalskiego , zostay wykonane przez studentów przeszkolonych w tej nowej Akademii Królewskiej. W1664, Colbert zaprasza Le Bernin , nastpnie na wysokoci swej chway, dla restrukturyzacji Luwru ; jeli jego projekt zostanie odrzucony, woski architekt-rzebiarz mimo wszystko realizuje popiersie króla z biaego marmuru i posg konny, który dostarcza dwadziecia lat po powrocie do Rzymu: najpierw wygnany w nieeleganckim zaktku parku wersalskiego , obecnie znajduje si w oranerii zamkowej (podczas gdy kopia zdobi obecnie plac przed Piramid Luwru w Paryu). Ten ostatni posg zosta odsonity w Wersalu w tym samym czasie co Perseusz i Andromeda przez francuskiego rzebiarza Pierre'a Pugeta , którego synne Milo de Crotone ju od tego czasu zdobi park1682.

W 1672Ludwik  XIV zostaje oficjalnym protektorem Akademii Francuskiej  : Za rad Colberta król zaoferowa mu dom w Luwrze   fundusz na pokrycie jego potrzeb, etony nagradzania obecnoci na sesjach; zaproponowa mu take czterdzieci foteli - znak cakowitej równoci midzy akademikami. » In1688zaoy Akademi Nauk , która miaa konkurowa z Royal Society of London . Jego panowanie przynioso take reorganizacj Jardin des Plantes i utworzenie Konserwatorium Maszyn, Sztuki i Rzemiosa.

Profil i charakterystyka

Osobowo

Pomnik konny Ludwika  XIV na Place Bellecour ( Lyon ).

W Portret Ludwika  XIV   zajmuje poczesne miejsce w Pamitników z Saint-Simona (381 stron w Boislisle wydanie z1916). Dla memorialisty cay charakter króla wywodzi si z jego fundamentalnej cechy, dumy , podsycanej pochlebstwem, którego jest nieustannie obiektem, i jego duchem, który jest, jak mówi, poniej kreski. przecitny [] ], ale nadajce si do formowania i udoskonalania . Wedug wspóczesnego historyka Thierry'ego Sarmanta duma Ludwika  XIV pochodzi z poczucia przynalenoci do najstarszej, najpotniejszej i najszlachetniejszej dynastii Europy, Kapetów , a take z ogromnej wiary w jego zdolno do rzdzenia, któr wygrywa po niepewnym pocztku.

Niektórzy z jego wspóczesnych, jak marszaek Berwick, podkrelali jego wielk uprzejmo, a jego szwagierka, pani Palatine, jego uprzejmo. Traktuje swoje sugi z szacunkiem, Saint-Simon zauwaa te, e jego mierci auj tylko jego podrzdni sucy, niewielu innych. Jego gównym czowiekiem zaufania jest take jego wierny lokaj Alexandre Bontemps , organizator jego tajnego maestwa z Madame de Maintenon i jeden z nielicznych wiadków tego ponownego maestwa.

Mimo przydomka Król Soce jest z natury niemiay , co przypomina jego ojca Ludwika XIII i jego nastpców Ludwika XV i Ludwika XVI . Ba si konfliktów i scen, przez co coraz bardziej otacza si cichymi i posusznymi ministrami, takimi jak d'Aligre , Boucherat , ale zwaszcza Chamillart , jeden z jego ulubionych. Co wicej, ufa tylko wskiemu krgowi krewnych, sug, dugoletnich ministrów i kilku wielkich panów.

Przez lata opanowa swoj niemiao, nie przezwyciajc jej, i sprawia wraenie samokontroli. Primi Visconti , kronikarz z XVII ^-tego  wieku , doniesienia, e publicznie, e jest peen powagi i bardzo róni si od tego, co on sam. Znajdujc si w jego pokoju z innymi dworzanami, kilka razy zauwayem, e jeli przypadkiem drzwi si zdarzy, e zostan otwarte, lub jeli wyjdzie, od razu komponuje swoj postaw i przybiera inny wyraz twarzy, tak jak mia si pojawi. w teatrze . Mówic lakonicznie i wolc myle w samotnoci przed podjciem decyzji, jednym z jego synnych zda jest zobacz , w odpowiedzi na wszelkiego rodzaju proby.

Król czyta mniej ni rednia dla jego kulturalnych rówieników. Woli, eby czytano mu ksiki. Z drugiej strony lubi rozmowy. Jeden z jego ulubionych rozmówców, Jean Racine , jest równie jednym z jego ulubionych czytelników. Ludwik  XIV znalaz w nim szczególny talent do ukazywania pikna dzie . Racine czyta mu w szczególnoci ycie sawnych mów przez Plutarque . Z1701Król zaczyna stanowi biblioteki rzadkich ksiek, wród których pojawiaj si: elementy polityki od Thomasa Hobbesa , The Perfect Ksicia J. Bauduin, portret gubernatora politycznej z Mardaillan i dziesiciny Królewskiego Vauban.

Godo i motto

Gówny artyku: Zastosowania i zwyczaje na dworze w Wersalu .

Nec pluribus impar ("lepszy od wszystkich"), motto króla.

Ludwik  XIV wybra soce jako swoje godo. To gwiazda, która oywia wszystko, ale jest te symbolem porzdku i regularnoci. Panowa w socu nad dworem, dworzanami i Francj. Dworzanie uczestniczyli w dniu króla, jak równie w codziennym biegu soca. Pojawia si nawet przebrany za soce na dworze w1653.

Voltaire przypomina w swojej Historii wieku Ludwika  XIV genez motta Króla Soce. Louis Douvrier, specjalista od antycznych monet, w oczekiwaniu na karuzel z 1662 r. wpad na pomys przypisania goda i motta Ludwikowi  XIV , który go nie mia. Ten zestaw nie podoba si królowi, który uwaa go za ostentacyjny i pretensjonalny. Douvrier, aby mimo wszystko zapewni powodzenie swojej produkcji, dyskretnie promuje j na dworze, który jest entuzjastycznie nastawiony do tego odkrycia i widzi w nim okazj do pokazania swojego wiecznego ducha pochlebstwa. W herbie znajduje si kula ziemska owietlona migoczcym socem oraz aciskie motto: nec pluribus impar , formua skonstruowana z niedopowiedzeniem, której znaczenie byo otwarte do dyskusji, dosownie oznaczajce bez równych sobie nawet w duej liczbie. Ludwik  XIV jednak odmówi noszenia go i nigdy nie nosi go na karuzeli. Wyglda na to, e potem tylko to tolerowa, by nie zawie swych dworzan. Charles Rozan donosi sowa, które Louvois adresowane do króla, gdy ten ostatni ubolewa nad losem Jacques II Anglii napdzane ze swojego kraju: Jeli kiedykolwiek dewiz jest sprawiedliwy we wszystkich aspektach, to jest ta, która zostaa wykonana dla Waszej Królewskiej Moci. Sam przeciwko wszystkim   .

Praca

Ludwik  XIV pracuje okoo szeciu godzin dziennie: od 2 do 3 godzin rano i po poudniu, nie liczc czasu powiconego na refleksj i sprawy nadzwyczajne, na uczestnictwo w rónych soborach i na zawinitko , to znaczy. jeden na jednego z ministrami lub ambasadorami. Królowi zaley równie na tym, aby by na bieco z opiniami swoich poddanych. To on bezporednio zajmuje si probami o uaskawienie, poniewa w ten sposób moe pozna stan swoich narodów. Po dziesiciu latach sprawowania wadzy pisze:

To ju dziesity rok tutaj, kiedy chodz, jak mi si wydaje, do stale t sam drog; suchanie moich najmniejszych tematów; znajc przez cay czas liczb i jako moich onierzy oraz stan moich miejsc; nieustannie wydaj rozkazy dla wszystkich ich potrzeb; natychmiastowe kontaktowanie si z ministrami spraw zagranicznych; odbieranie i odczytywanie depesz; sam udzielam niektórych odpowiedzi, a moim sekretarzom udzielam treci pozostaych. "

Jeli historyk François Bluche przyznaje, e istniay instynktowne, ukryte lub intuicyjne porozumienia midzy wadc a jego poddanymi , to mimo wszystko wskazuje na wzgldn niewystarczalno stosunków midzy rzdem a poddanymi Jego Królewskiej Moci .

Fizjonomia

Ludwik  XIV reprezentowany jako Aleksander Wielki .

Czsto mówiono o królu, e nie by wysoki. W1956, wydedukowa Louis Hastier z wymiarów zbroi zaoferowanej mu w 1668przez Republik Weneck, której król nie moe mierzy wicej ni 1,65  m . To odliczenie jest dzi kwestionowane, poniewa ta zbroja moga zosta wyprodukowana zgodnie ze przecitnym standardem tamtych czasów. Rzeczywicie, jest to prezent honorowy, który nie jest przeznaczony do noszenia, z wyjtkiem obrazów malowanych na temat antyczny. Niektóre relacje potwierdzaj, e król by przystojny, co sugeruje, e w swoim czasie mia co najmniej redni wzrost i proporcjonaln sylwetk. Madame de Motteville opowiada na przykad, e podczas wywiadu na wyspie baantów , wCzerwiec 1660, midzy modymi ludmi obiecanymi przez obie strony - francusk i hiszpask - e królowa Infantka spojrzaa na niego oczami cakowicie zainteresowanymi jego urod, poniewa jego dobry rozmiar sprawi, e przewyszy dwóch ministrów [Mazarin, d'on one z jednej strony, az drugiej don Louis de Haro] z ca gow . Wreszcie wiadek, François-Joseph de Lagrange-Chancel , kamerdyner ksinej Palatyny , szwagierka króla, podaje dokadny pomiar: Pi stóp , osiem cali wysokoci , czyli 1,84  m .

Zdrowie

O ile panowanie Ludwika  XIV jest wyjtkowo dugie, to mimo wszystko jego zdrowie nigdy nie byo dobre, dlatego codziennie poda za nim lekarz: Jacques Cousinot z1643 w 1646, François Vautier in1647, Antoine Vallot z1648 w 1671, Antoine d'Aquin z1672 w 1693, wreszcie Guy-Crescent Fagon a do mierci króla. Wszystkim czsto uywa si upuszczania krwi , oczyszczania i lewatywy do lewatywy król otrzymaby ponad 5000 lewatyw w cigu 50 lat. Ponadto, jak wyjaniaj notatki zdrowotne, mia wiele drobnych królewskich kopotów . Tak wic zdarza si, e Louis ma bardzo niewiey oddech z powodu problemów z zbami, pojawi si w1676wedug dziennika jego dentysty Dubois; wtedy zdarza si, e jego kochanki kad przed nosem perfumowan chusteczk. Ponadto w 1685 roku , gdy jeden z wielu zaczepów lewej szczki zosta oderwany, oderwano cz podniebienia, powodujc komunikacj ustno-nosow .

Czytanie pamitnika zdrowia króla Ludwika  XIV , skrupulatnie prowadzonego przez jego kolejnych lekarzy, jest budujce: mija kilka dni bez suwerena poddawanego czystce , lewatywie , plastrowi , maci czy bruzdce. Zawiera midzy innymi:

• ospa w1647 ;
• zaburzenia odkowe i czerwonka , chroniczne niedyspozycje u tego monarchy, uchodzcego za wielkiego zjadacza;
• guzy  : kauteryzacja prawego brodawki sutkowej wstycze 1653 16 ;
• rzeczka  : utrzymywana w tajemnicy, ta choroba nka go regularnie od maja1655, czas jego pierwszych kontaktów;
• czste opary i ból pleców: niektóre (Listopad 1647) przypisywane atakowi kiy  ; z krostami na caej twarzy i innych czciach ciaa, po których nastpuje   zgorzel   palców stóp  ;
• róne ociaoci i gorczki: czerwcowy dur brzuszny1658 powoduje, e traci wosy i skazuje go na noszenie peruk przez cae ycie;
• ból zba: w 1685, cae jego uzbienie górne po lewej stronie jest "oderwane", z mikkim podniebieniem, które w miejscach poaru bdzie kilkakrotnie kauteryzowane (pyny czasami wydostaj si przez nos);
• przetoka odbytu  : ta paraliujca wada rozwojowa ostatecznie sprawi, e zostanie poddany najbardziej bolesnej moliwej operacji eksperymentalnej (wykonanej przez chirurga Félixa ) wListopad 1686(patrz przetoka odbytu Ludwika  XIV );
• problemy z moczem, którym towarzysz prawdopodobne kamienie (oddawanie moczu w towarzystwie kulek piasku);
• dna moczanowa  : nieznone ataki na praw stop i lew kostk unieruchamiaj go na dugi czas lub utrudniaj chodzenie - jego ostatnie lata bd udrk.

Kochanki i faworyci

Panna Ludwika de La Vallière .

Ludwik  XIV mia wiele kochanek, w tym Louise de La Vallière , Athénaïs de Montespan , Marie-Élisabeth de Ludres , Marie Angélique de Fontanges i Madame de Maintenon (któr potajemnie polubi po mierci królowej, prawdopodobnie w nocy od 9 do10 padziernika 1683 r, w obecnoci Ojca de La Chaise, który udziela weselnego bogosawiestwa).

W wieku 18 lat nastoletni król spotka siostrzenic kardynaa Mazarina , Marie Mancini . Wywizaa si midzy nimi wielka pasja, która skonia modego króla do rozwaenia maestwa, na które ani jego matka, ani kardyna nie zgodzili si przyj. Monarcha grozi wówczas porzuceniem korony dla tej woskiej, francuskiej w jej kulturze. Zaamuje si paczem, gdy zostaje zmuszona do opuszczenia dworu pod naciskiem wuja modej dziewczyny, który jest jednoczenie ojcem chrzestnym króla, premierem królestwa i ksiciem Kocioa. Prymas woli, aby król polubi swoj podopieczn, infantk hiszpask. W1670, Jean Racine jest inspirowana histori króla i Maria Mancini napisa Berenice .

Póniej król zbudowa w Wersalu tajne schody, aby poczy si z rónymi kochankami. Te powizania irytoway Towarzystwo Najwitszego Sakramentu , grup wielbicieli. Bossuet , podobnie jak Madame de Maintenon, próbowa przywróci królowi cnot.

Ludwik  XIV , jeli kocha kobiety, zdaje sobie spraw, e najpierw musi zaj si sprawami pastwa. W swoich pamitnikach zauwaa, e konieczne jest, aby czas, który powicamy naszym ukochanym, nigdy nie by zabierany ze szkod dla naszego biznesu . Jest nieufny wobec wpywu, jaki mog na niego wywiera kobiety. Tym samym odmawia zasiku osobie wspieranej przez M ^me Maintenon mówic: Absolutnie nie chc, eby si w to angaowaa .

Istnieje co najmniej pitnacie faworytów i domniemanych kochanek króla, przed jego maestwem z Madame de Maintenon:

• Marie Mancini , siostrzenica kardynaa de Mazarin, która póniej zostaa on konstabla Colonna;
• Olympe Mancini , hrabina Soissons (1655), siostra poprzedniej;
• Henriette Anne Stuart z Anglii , jej szwagierka status kochanki jest kwestionowany przez historyków, w szczególnoci przez Jean-Christiana Petitfilsa, który mówi o zwizku platonicznym;
• Louise Françoise de La Baume Le Blanc , ksina La Vallière i Vaujours (1644-1710 (cznik z królem 1661 w 1667);
• Catherine Charlotte de Gramont , ksina Monako , ona ksicia Monako;
• Françoise-Athénaïs de Rochechouart de Mortemart, markiza de Montespan (1667 w 1681);
• Bonne de Pons, markiza d'Heudicourt ( 1665 lub 1666 );
• Anne-Julie de Rohan-Chabot , ksina Soubise (1674 w 1676);
• Marie-Elisabeth de Ludres (1676 w 1677);
• Lydie de Rochefort-Théobon;
• Marie Angélique de Scoraille de Roussille , markiza, a nastpnie ksina Fontanges (1681), znany jako »Mademoiselle de Fontanges«;
• Claude de Vin des illets , znany jako »Mademoiselle des illets«;
• Charlotte-Éléonore z La Mothe-Houdancourt;
• Françoise d'Aubigné, markiza de Maintenon , wdowa po poecie Scarronie zwanym "piknym Indianinem", którego polubi potajemnie ( morganatyczne maestwo ) po mierci królowej.

O kochankach króla Voltaire zauwaa w Le Siècle de Louis  XIV  : To bardzo niezwyke, e publiczno, która wybaczya mu wszystkie kochanki, nie wybaczya jego spowiednikowi . Nawizuje tym samym do ostatniego spowiednika króla, Michela Le Tellier , któremu satyryczna pie przypisuje bak Unigenitus .

Papiery wartociowe

• 1638 - 1643  : JKW Monsignor Delfin.
• 1643 - 1715  : HM król Francji i Nawarry.

Rodzina

Pochodzenie

Pochodzenie Ludwika  XIV

32. François de Bourbon-Vendôme

16. Karol IV z Burbonu

33. Maria Luksemburska

8. Antoine de Bourbon

34. René d'Alençon

17. Françoise d'Alençon

35. Magorzata z Lotaryngii-Vaudémont

4. Henryk IV z Francji

36. Jan III z Nawarry

18. Henryk II z Nawarry

37. Katarzyna z Nawarry

9. Joanna III z Nawarry

38. Karol Orleaski

19. Marguerite d'Angoulême

39. Luiza Sabaudia

2. Ludwik XIII Francji

40. Jean de Medici

20. Cosimo I st Toskanii

41. Maria Salviati

10. Franciszek I st Medici

42. Pierre Álvarez z Toledo

21. Eleonora z Toledo

43. María Osorio Pimentel  (es)

5. Maria de Medici

44. Filip I st Kastylii

22. Ferdynand I pierwszy cesarz rzymski

45. Joan I re Castilla

11. Joanna Austriacka

46. Wadysaw IV Czeski

23. Anna Jagiellonka

47. Anna de Foix

1. Ludwik  XIV Francji

48 = 44. Filip I st Kastylii

24. Karol V

49 = 45. Jeanne I ponownie Castilla

12. Filip II z Hiszpanii

50. Manuel I st Portugalii

25. Izabela Portugalska

51. Maria z Aragonii

6. Filip III z Hiszpanii

52 = 22. Ferdynand I pierwszy cesarz rzymski

26. Maksymilian II witego Cesarstwa Rzymskiego

53 = 23. Anna Jagiellonka

13. Anna Austriaczka

54 = 24. Karol Kwinta

27. Maria Austriacka

55 = 25. Izabela Portugalii

3. Anna Austriaczka

56 = 44. Filip I st z Kastylii

28 = 22. Ferdynand I pierwszy cesarz rzymski

57 = 45. Jeanne I ponownie Castilla

14. Karol II Austro-Styrii

58 = 46. Wadysaw IV Czeski

29 = 23. Anna Jagiellonka

59 = 47. Anna de Foix

7. Margaret Austria-Styria

60. Wilhelm IV Bawarski

30. Albert V Bawarii

61. Marie-Jacobée de Bade-Sponheim

15. Maria Anna Bawarska

62 = 22. Ferdynand I pierwszy cesarz rzymski

31. Anna Austriaczka

63 = 23. Anna Jagiellonka

 

Potomstwo

Gówny artyku: potomkowie Ludwika  XIV .

Ludwik  XIV mia wiele prawowitych i nielubnych dzieci .

Od królowej Marii Teresy austriackiej król ma szecioro dzieci (trzy dziewczynki i trzech chopców), z których tylko jedno, Ludwik Francji, Wielki Delfin, przey dziecistwo:

Nazwisko	Narodziny	mier
Ludwik Francji, syn Francji, Wielki Delfin	1 st listopad 1661	14 kwietnia 1711
Anne-Élisabeth de France , córka Francji	18 listopada 1662 r	30 grudnia 1662 r
Marie-Anne de France , córka Francji	16 listopada 1664 r	26 grudnia 1664 r
Marie-Thérèse z Francji, córka Francji, Maa Madame	2 stycznia 1667	1 st marca 1672
Philippe-Charles z Francji , syn Francji, ksi Andegaweski	5 sierpnia 1668 r	10 lipca 1671 r
Louis-François z Francji , syn Francji, ksi Andegaweski	14 czerwca 1672 r	4 listopada 1672 r

Od swoich dwóch gównych kochanek mia 10 legitymizowanych dzieci, z których tylko 5 przeyo dziecistwo:

Z unii króla z Ludwik de La Vallière urodzio si picioro lub szecioro dzieci, z których dwoje przeyo dziecistwo.

Nazwisko	Narodziny	mier
Charles de La Baume Le Blanc, martwy bez legitymizacji	1663	1665
Philippe de La Baume Le Blanc, martwy bez legitymizacji	1665	1666
Louis de La Baume Le Blanc, martwy bez legitymizacji	1665	1666
Marie-Anne, Mademoiselle de Blois ( 1666 - 1739 ), ona ksicia de Conti	1666	1739
Louis de Bourbon, hrabia Vermandois . Zmar w wieku szesnastu lat podczas swojej pierwszej kampanii	1667	1683

Z Madame de Montespan rodz si:

Portret siostry Louise Marie Thérèse , znaleziony na strychu muzeum w Melun in2014(przypisywany Pierre'owi Gobertowi , ok. 1930 ).1700).

Nazwisko	Narodziny	mier
Louis-Auguste, ksi Maine	1670	1736
Louis-César, hrabia Vexin	1672	1683
Louise-Françoise de Bourbon , Mademoiselle de Nantes, ona ksicia Condé	1673	1743
Louise-Marie-Anne, Mademoiselle de Tours	1674	1681
Françoise-Marie, Mademoiselle de Blois (1677-1749), onaty z ksiciem Orleanu  ;	1677	1749
Louis-Alexandre, hrabia Tuluzy (1678-1737)	1678	1737

W 1679, e trucizny affair zuywa haba, do którego pani de Montespan, ex- ulubiony króla spado kilka miesicy wczeniej.

Król miaby inne dzieci, których nie rozpoznawa, takie jak Louise de Maisonblanche (1676-1718) z Claude de Vin des illets . Mona równie zwróci uwag na tajemniczy przypadek pochodzenia Ludwiki Marii Teresy , znanej jako Mauresse de Moret. Wysuwane s trzy hipotezy, które maj wspóln cech widzie w niej córk pary królewskiej. Moe to by cudzoona córka królowej Marii Teresy, ukryte dziecko króla Ludwika  XIV z aktork lub po prostu moda kobieta ochrzczona i sponsorowana przez króla i królow.

W historiografii i kulturze

Ludwik XIV pojawia si w wielu utworach beletrystycznych , powieciach , filmach , musicalach . Kino i telewizja, jak na ówczesne czasy, pokazyway bardzo zrónicowane wizerunki króla, z upodobaniem do epizodu elaznej maski.

Punkty widzenia historyków

Historycy s podzieleni co do osobowoci Ludwika  XIV i charakteru jego panowania. Rozbienoci istniej od jego czasów, poniewa istnieje tendencja do mylenia tego, co naley do jednostki, a co do aparatu pastwowego. Równie historiografie oscyluj midzy pokus apologetyczn , wysawianiem czasu niczym francuski zoty wiek, a tradycj krytyczn wyczulon na szkodliwe konsekwencje wojowniczej polityki.

Osoby posugujce si jzykiem francuskim

We Francji, podczas gdy dyscyplina historyczna zostaa zinstytucjonalizowana w XIX ^-tego  wieku, Louis  XIV byo sprzeczne biografie. Jules Michelet jest wobec niego wrogo nastawiony i upiera si przy ciemnej stronie jego panowania ( smocze , galery , braki ywnoci itp.). Historiografia zostaa odnowiona w okresie Drugiego Cesarstwa dziki interwencji przeciwników politycznych, czy to orleanistów, czy republikanów. Pierwszym pozwala to zminimalizowa miejsce Rewolucji i dynastii bonapartystycznej w historii Francji, drugim przeciwstawi wielko przeszoci wulgarnoci teraniejszoci. Studia nad administracj s szeroko reprezentowane, o czym wiadcz prace Adolphe'a Chéruela i Pierre'a Clémenta , a take w mniejszym stopniu powicone polityce religijnej i postaciom arystokratycznym. Ogólne potpienie cofnicia edyktu nantejskiego jest kojarzone, wród liberalnych historyków, takich jak Augustin Thierry , z umocnieniem suwerena uznanego za gównego gracza w budowie nowoczesnego pastwa narodowego. W drugiej poowie XIX ^-go  wieku, Ernest Lavisse przynosi odcienie, podkrelajc w swych podrcznikach jak w swoich kursach, jego despotyzmu i okruciestwa. Podobnie jak jego koledzy z francuskiego uniwersytetu wskazuje na autorytaryzm, dum monarchy, przeladowania jansenistów i protestantów, nadmierne wydatki Wersalu, podporzdkowanie mecenatu kulturalnego królewskiej gloryfikacji, liczb buntów i nieustanne bunty. wojny. Pozostaje jednak wraliwy na saw i pocztkowe sukcesy panowania. W III RP temat jest draliwy, poniewa monarchizm wci yje we Francji i nadal stanowi zagroenie dla republiki. W okresie midzywojennym na czciow ksik akademika Louisa Bertranda odpowiada ksika oskarajca Félixa Gaiffe'a , Envers du Grand Siècle . W latach1970, Michel z Grecji wskazuje na niedostatki Ludwika  XIV , a François Bluche rehabilituje go. Od lat1980, panowanie Ludwika  XIV badane jest przez pryzmat pocztków nowoczesnego pastwa w Europie oraz podmiotów gospodarczych i spoecznych. Badania te pozwalaj lepiej zrozumie arystokratyczn opozycj wobec Ludwika  XIV podczas Frondy. Badania prowadzone na temat finansów i waluty, w szczególnoci przez Daniela Dessert i Françoise Bayard, prowadz do lepszego zrozumienia sposobu finansowania monarchii i kwestionowania bardzo przychylnego podejcia do Colberta przyjtego w III RP . Wreszcie historycy tacy jak Lucien Bély , Parker, Somino i inni rzucili nowe wiato na wojny prowadzone przez Ludwika  XIV .

Anglosasi

Dominujcym podejcie brytyjskie i amerykaskie monarchy a do XIX ^-tego  wieku lub nawet a do pocztku XX ^th  century zosta oznaczony przez wrogo zabarwione fascynacj. Uwaany jest zarówno za despot godzcego swoich poddanych w celu prowadzenia wojen, jak i za bezkompromisowego propagatora katolicyzmu. W 1833 Thomas Babington Macaulay , historyk wigów , przedstawi okruciestwo i jego tyrani w swojej analizie wojny o sukcesj hiszpask. Czarna legenda przypisywana Ludwikowi  XIV osigna apogeum w pismach Davida Ogga , który uczyni go prekursorem Wilhelma II i Adolfa Hitlera w 1933 roku. Niemniej jednak w latach 1945-1980 angloamerykascy historycy pomogli odnowi podejcie do kwestii charakter reimu i jego miejsce w Europie, podczas gdy we Francji ówczeni specjalici maj tendencj do porzucania pola politycznego na rzecz kwestii spoecznych i kulturowych. Dostarczaj nowych analiz dotyczcych rozszerzenia roli pastwa oraz dekonstrukcji propagandowych i nieformalnych stosunków wadzy. Pomimo istnienia Amerykaskiego Towarzystwa Studiów Historycznych Francji i Brytyjskiego Towarzystwa Studiów nad Histori Francji , interakcje z francuskimi badaniami byy rzadkie a do lat 90. Jean Meyer by jednym z badaczy, którzy promowali prace anglojzyczne - Amerykanie wród francuskiej opinii publicznej . Oczywicie nie ma jednorodnoci pogldów w rodowisku naukowym, Guy Rowlands przycza si np. do Rogera Mettama w sprawie konserwatywnego charakteru reimu, ale odmawia mu reakcyjnego wymiaru i potwierdza szczere pragnienie reform instytucjonalnych.

Niemcy

Pomidzy krgami XIX ^TH i XX ^th  stulecia, zwaszcza po francuskiej historii Leopold von Ranke , niemiecki historiografia ma istotny interes w Ludwika  XIV , gównie dla jej polityki zagranicznej i impregnowanego perspektyw przez wzrost nacjonalizmu. Król zostaje napitnowany jako agresor Niemiec, despota i rozpusta, winny trzech wojen rozbójniczych ( Raubkriege ). Opisuje si go jako zagroenie dla Fryderyka Wilhelma I ^{po raz pierwszy} postrzegane jako tak celowe jako zwiastun zjednoczenia Niemiec. Obraz staje si bardziej zoona pod koniec XIX ^-go  wieku antropolog rasistowskim Ludwig WOLTMANN go wród prestiowych mów; Richard Sternfeld rozpoznaje jego cechy administracyjne, pomimo jego apetytu na podboje. W okresie midzywojennym, oprócz mciwych pamfletów, niemieccy historycy, tacy jak Georg Mentz, wczali do swoich prac autorów francuskich i dyli do depersonalizacji rezultatów panowania. W III Rzeszy potpienie wojen czono z pewnym szacunkiem dla królewskiego absolutyzmu. Po1945, a pod wpywem zblienia francusko-niemieckiego historiografia uniwersytecka przyja mniej namitny styl, a prace byy prowadzone wspólnie z zagranic, co ilustruj Paul-Otto Höynck, Fritz Hartung , Klaus Malettke . Badania tendencj do umidzynarodowienia, aby studiowa suwerena w ramach XVII ^-tego  wieku, niezalenie od tego, a wczenie innowacji metodycznych w historii gospodarczej i spoecznej.

Literatura

Jego pierwsze wystpy w literaturze pochodz z czasów jego panowania. Wyróniaj si dwa okresy. Podczas premiery midzy1660 i 1678wzmiance o królu towarzyszy niemal jednogona pochwaa; drugi (po1678) widzi obraz suwerena atakowanego przez krytyk pocztkowo zawoalowany, potem bezporedni i generalnie pamfleciarski. Aktualne badania s równie zainteresowane t czci mitologii w obrazie samego siebie, który król stara si odesa.

Powie historyczna jest szansa na etapie Sun King. W szczególnoci Alexandre Dumas pokazuje to w Le Vicomte de Bragelonne i Ludwiku XIV i jego wieku  ; ale cechy psychologiczne króla, podobnie jak u wielu innych postaci historycznych, s tylko zarysowane, a nawet karykaturalne.

Kino i telewizja

Gówny artyku: Reprezentacje Ludwika XIV w sztuce i kulturze .

Ludwik XIV pojawia si praktycznie we wszystkich moliwych pracach artystycznych, a take w filmie i telewizji. Jest tam reprezentowany i ucieleniany na wiele sposobów, czy to w stylu historycznym, ilustrujcym okresy jego dugich rzdów (jego stosunki z Mazarinem , Fouquet , Colbertem , ksiciem Ludwikiem II Burbon-Condé , jego kochankami, jego wojnami itp.) lub w adaptacji Les Trois Mousquetaires przez Aleksandra Dumasa .

W dwóch filmach wyreyserowanych przez Bernarda Borderie , Angélique, Marquise des Anges z1964i Angélique et le Roy pochodzcy z1966rol króla interpretuje Jacques Toja . W1966take Jean-Marie Patte gra t rol w filmie Roberto Rosselliniego Przejcie wadzy Ludwika XIV .

W latach 1990, co najmniej trzy prace przedstawiaj Króla Soca. Pierwszy to Louis, król dziecka (1993) Rogera Planchona , w którym rol modego króla gra Maxime Mansion. Druga to adaptacja telewizyjna , wyprodukowana w1995przez Ninie Companeez z powie L'AIlée du Roi (o Francoise Chandernagor ); to Didier Sandre gra tam Ludwika XIV. W1998, Leonardo DiCaprio gra zarówno króla i jego bliniaka w Czowiek w elaznej masce , film przez Randall Wallace .

Król taczy , wykonywany w2000przez Gérarda Corbiau , koncentruje si na artystycznych aspektach panowania; Benoît Magimel gra tam rol króla. W tym samym roku to Jean-Pierre Kalfon zagra t rol w Saint-Cyr , filmie Patricii Mazuy . Thierry Binisti zdaje sobie spraw2007Wersal, sen króla , w którym Samuel Theis gra wadc.

W 2011, Davy Sardou to Ludwik XIV w Le Roi, l'Écureuil et la Couleuvre , filmie telewizyjnym Laurenta Heynemanna skupiajcym si na osobach króla, Fouqueta i Colberta. W2014, Alan Rickman reyseruje film The King's Gardens, w którym sam gra suwerena. W serialu telewizyjnym Versailles (2015-2018) rol wciela si George Blagden . Albert Serra zdaje sobie spraw2016mier Ludwika XIV z Jean-Pierre Léaud w roli tytuowej. Wreszcie, w Córce króla , pochodzcy z2018, to reyser Pierce Brosnan wciela si w rol króla.

W 2012 roku program Secrets d'histoire powici mu numer zatytuowany Ludwik XIV, les passions du Roi Soleil . Dokument opisuje typowy dzie monarchy, jego lata nauki, arliw mio do ulubionych, a take wspóudzia z artystami takimi jak Molier, Lully, Le Notre i Mansart.

Z okazji trzystulecia jego mierci program powica mu dwa inne reportae, zatytuowane Ludwik XIV, czowiek i król oraz Ludwik XIV, król nie yje, niech yje król! . Oba numery s publikowane na1 ^st wrzesie 2015na Francji 2 .

Komedie muzyczne

W Le Roi Soleil , francuski musical w wykonaniu2005 w 2007, uczucia króla vis-a-vis wadzy, z jego obowizkami s podkrelone, w szczególnoci w piosenkach To dziaa i Bycie na wysokoci .

Zaczniki

Bibliografia

 : dokument uywany jako ródo tego artykuu.

• Antoine Adam , "Uwertura do XVIII ^th  wieku" w historii literatury, tom 3 , Pary, Coll.  Encyklopedia Plejady,1958, s.  525-565
• Jean-Marie Apostolidès , Król Maszyn. Spektakl i polityka w czasach Ludwika  XIV , Pónoc 1981. O inscenizacji wadzy królewskiej.
• Françoise Bayard wiat finansowy w XVII ^-tego  wieku , Pary, Flammarion ,1988.
• Lucien Bély , Ludwik  XIV  : najwikszy król wiata , Gisserot, kol. Historia, 2005 ( ISBN  978-2-87747-772-7 ) .
• Lucien Bély , Sekrety Ludwika  XIV , Tallandier, 2013 ( ISBN  978-2847349214 ) .
• Lucien Bély ( re. ), Sownik Ludwik  XIV , Pary, Robert Laffont , coll.  Ksiki,2015, 1405  s. ( ISBN  978-2-221-12482-6 , prezentacja online ).
• Yves-Marie Bercé , Ludwik  XIV , Cavalier Bleu coll. Bdne przekonania, 2005 ( ISBN  978-2-84670-122-8 )
• Christian Biet "  Moliera i Tartuffe sprawa (1664-1669)  ," Historia sprawiedliwoci , n ^o  23,2013, s.  65-79
• Faruk Bilici , Ludwik  XIV i jego projekt podboju Stambuu , Turk Tarih Kurumu, 2004 ( ISBN  978-975-16-1701-9 ) .
• Peter Burke , Louis  XIV  : strategie glory , Seuil, 2007 ( 1 ^st edycja 1995) ( ISBN  978-2-7578-0294-6 ) .
• Emmanuel Bury, Czytanie i pisanie w królestwie Francji w Wielkim Wieku , w Wieku Ludwika  XIV ,2017. 
• Louis-Marie Blanchard i Élise Blanchard, Eksploracja Ameryki Pónocnej , Pary, Paulsen,2006, 364  s. ( ISBN  978-2-916552-77-4 ). 
• François Bluche , W czasach Ludwika  XIV  : Król Soce i jego wiek , Hachette , coll.  " ycie codzienne ",1994, 363  s. 
• François Bluche , Ludwik  XIV , Pary, Fayard ,1986, 1039  s. 
• François Bluche , Dictionary of the Grand Siècle (1589-1715) , Paris, Fayard ,2005. 
• Olivier Chaline , Panowanie Ludwika  XIV , Flammarion, 2005 ( ISBN  978-2-08-210518-7 ) .
• Joël Cornette ( re. ), Kronika panowania Ludwika  XIV , Pary, SEDES , coll.  "Spojrzenia na Histori",1997. 
• Joël Cornette ,   Historia w pracy. Nowe wiek Ludwika  XIV  : ocena historiograficzna na dwadziecia lat (1980-2000)  , Histoire, economique, société , t.  19 N ^O  4,2000, s.  561-605. 
• Joël Cornette ( re. ), mier Ludwika  XIV  : wzrost i zmierzch królewskoci:1 ^st wrzesie 1715, Pary, Gallimard , kol.  Dni, które stworzyy Francj,2015, 367  s. 
• André Corvisier , Francja Ludwika  XIV . Zamówienie wewntrzne i miejsce w Europie SEDES, coll. Pozdrowienia sur l'Histoire, 1994 ( ISBN  978-2-7181-3676-9 ) .
• Vincent Cronin , Ludwik  XIV , Perrin, 1967 ( ASIN  B0014XDEK0 ) .
• Hélène Delalex, Alexandre Maral, Nicolas Milovanovic, Ludwik  XIV dla Les Nuls , Pary, First, 2011.
• Hélène Delalex, Les amours de Louis  XIV  , w recenzji Château de Versailles. Z Ancien systemu na dzie dzisiejszy , n ^O  5, kwiecie-czerwiec 2012, s.  14-24 .
• Delalex, intymny Ludwik  XIV , Pary, Gallimard ,2015, 191  s. ( ISBN  978-2-07-014959-9 ). 
• Éric Deschodt, Ludwik  XIV , Pary, Gallimard ,2008. 
• Daniel Dessert, Pienidze, wadza i spoeczestwo w wielkim stuleciu , Pary, Fayard ,1984. 
• Daniel Dessert, La Royale, Statki i marynarze Króla Soca , Pary, Fayard ,1996. 
• Tidiane Diakité , Ludwik  XIV i Czarna Afryka , Pary, Arléa ,2013, 233  s. ( prezentacja online ). 
• Sven Externbrink ( red. ) i Charles-Édouard Levillain ( red. ), Mylc o Ludwiku  XIV  : historia, pami, reprezentacja (1715-2015) , Pary, Honoré Champion, coll.  XVIII wieki,2018, 319  s. ( ISBN  978-2-7453-4806-7 ). 
• Alain Guéry,   Przemys i kolbertizm; geneza francuskiej formy polityki przemysowej  », Historia, Gospodarka i Spoeczestwo , tom.  8, N ^O  3,1989. 
• Pierre Goubert , Le Siècle de Louis  XIV , Pary, mikka oprawa,1998. 
• Hervé Hasquin , Ludwik  XIV w obliczu Europy Pónocnej , Racines, coll. Korzenie Historii, 1995 ( ISBN  978-2-87386-390-6 ) .
• Ragnhild Hatton, Wiek Ludwika  XIV , Flammarion, 1992 ( 1 ^st edycja 1969) ( ISBN  978-2-08-060990-8 ) .
• Gilles Havard i Cécile Vial, Historia Ameryki Francuskiej , Pary, Flammarion ,2019. 
• Oscar Jane, Louis  XIV i Katalonia: od polityki do poudniowej Europie w XVII ^-tego  wieku , University of Perpignan Press, 2017.
• Herbert Lüthy, Teraniejszo. Bitwy idei od Calvina do Rousseau , wyd. skay,1965. 
• John A. Lynn ( przekad  z angielskiego Bruno Demangeot), Les Guerres de Louis  XIV , Paris, Perrin , coll.  "Tempus",2014, 561  s. ( ISBN  978-2-262-04755-9 ). 
• Christophe Levantal, Ludwik  XIV . Chronograf panowania , Infolio, 2009 ( ISBN  978-2-88474-151-4 ) .
• Robert Mandrou , Ludwik  XIV w swoim czasie , PUF, coll. Ludy i cywilizacje, 1990 ( ISBN  978-2-13-035864-0 )
• Philip Mansel , Ludwik  XIV , król wiata , Passés / Composés, 2020.
• Alexandre Maral , The Sun King and God: esej o religii Ludwika  XIV , Paris, Perrin ,2012. 
• Alexandre Maral , Ostatnie dni Ludwika  XIV , Perrin ,2014. 
• Henry Méchoulan Joel Cornette (red.), Stan classic, od 1652 do 1715: koncentracja na myli politycznej Francji w drugiej XVII ^th  wieku , Vrin, 1996
• Hubert Méthivier , Wiek Ludwika  XIV , PUF , coll.  "Co ja wiem"1995( ISBN  978-2-253-90545-5 ). 
• (en) Ellen M. McClure, Plamy soneczne i Król Soca , Urbana i Chicago, University of Illinois Press ,2006. 
• Jean Meyer , 1638, Narodziny Ludwika  XIV , Complex, coll. Pami wieków, 1989 ( ISBN  978-2-87027-303-6 ) , Wycigi online
• Nicolas Milovanovic, Alexandre Maral (re.), Ludwik  XIV , czowiek i król , katalog wystawy, Wersal , muzeum narodowe zamku,19 padziernika 2009 - 7 lutego 2010, Pary, Skira Flammarion, 2009.
• Stanis Perez,  Szkice absolutyzmu: wspomnienia o Ludwiku  XIV, o których mowa  , XVII w. , t.  1, N ^O  2222004. 
• Michel Pernot, La Fronde (1648-1653) , Pary, Tallandier ,2012. 
• Jean-Christian Petitfils (red.), Le Siècle de Louis  XIV , Pary, Perrin ,2017. 
• Jean-Christian Petitfils , Ludwik  XIV , Pary, Perrin ,2002. 
• Jean-Christian Petitfils , Louise de la Vallière , Pary, Perrin ,2002. 
• Guillaume Poisson, 18 listopada 1663: Ludwik  XIV i kantony szwajcarskie , Presses polytechniques et universitaire romandes,2016, 140  pkt..
• Jean-Pierre Poussou , Gospodarka w ruchu , w Wieku Ludwika  XIV ,2017. 
• Jean-Pierre Poussou , Wielkie i kruche rolnictwo , w wieku Ludwika  XIV ,2017. 
• Joseph Edmond Roy , Antoine-Lefebvre, Sieur de la Barre, w Encyklopedii Katolickiej , tom.  2, Nowy Jork, Robert Appleton Company,1907( przeczytaj online ). 
• Gérard Sabatier , Wersal czy posta króla , Albin Michel, kol. "Biblioteka Pomysów", 1999 ( ISBN  978-2-226-10472-4 ) .
• Thierry Sarmant i Mathieu Stoll, Panowanie i rzdzenie: Ludwik  XIV i jego ministrowie , Pary, Perrin , coll.  "Dla historii",2010, 661  s. ( ISBN  978-2-262-02560-1 , prezentacja online ).
• Thierry Sarmant , Ludwik  XIV  : czowiek i król , Pary, Tallandier ,2012, 605  pkt. ( ISBN  978-2-84734-722-7 ). 
• Béatrix Saule , Dzie Ludwika  XIV ,16 listopada 1700Actes Sud, 2003 ( ISBN  978-2-742-74279-0 ) .
• Jacques Scherer , " Literatura dramatyczna za Ludwika  XIV  " , w Histoire des littératures , t .  3, Pary, kol.  Encyklopedia Plejady,1958, s.  301-333. 
• Jean Schillinger (re.), Ludwik  XIV i Grand Siècle w kulturze niemieckiej po 1715 , PUN-Éditions Universitaires de Lorraine, 2012
• Ph. Van Tieghem, Pisarze proza XVII ^-tego  wieku w historii literatury , Vol.  3, Pary, kol.  Encyklopedia Plejady,1958, s.  407-518. 
• Wolter , wiek Ludwika  XIV , 1751 .

Powizane artykuy

Rodzina

• Potomkowie Ludwika  XIV (projekt tabeli zejcia)
• Genealogia Burbonów
• Czowiek w elaznej masce

Historia ogólna

• Chronologia Francji za Ludwika  XIV
• Formacja terytorialna Francji
• Wojny Ludwika  XIV
• Historia Francji w XVII ^-tego  wieku
• Historia francuskiej marynarki wojennej
• Spoeczestwo starego reimu

Polityka

• Absolutyzm
• Rozwój Francji w XVIII ^-tego  wieku
• Dragonnades
• Jean-Baptiste Colbert
• Ministrowie Ludwika  XIV
• Antyprotestancka polityka Ludwika  XIV

Dziedziniec

• Etykieta na dworze Francji
• Zastosowania i zwyczaje na dworze w Wersalu

Królewska rozrywka

• Uroczystoci w Wersalu

Wersal

• Zamek w Wersalu
• Sala luster
• Due apartamenty
• Wielki Trianon
• Ogród wersalski
• Oraneria
• Park w Wersalu

Osobowoci jego panowania

• Anna Austriaczka
• Maria Teresa z Austrii
• André Le Notre
• Anne Hilarion de Costentin, hrabia Tourville , marszaek Francji
• Antoine Arnauld
• Antonin Nompar de Caumont, ksi Lauzun
• D'Artagnan
• Blaise Pascal
• Charles Le Brun
• Charles Perrault
• Claude Louis Hector de Villars
• Elisabeth-Charlotte z Bawarii, znana jako ksiniczka Palatyn
• François d'Aix de La Chaise, znany jako Ojciec La Chaise
• Françoise d'Aubigné, markiza Maintenon
• François Michel Le Tellier z Louvois
• Gabriel Nicolas de La Reynie
• Henri de La Tour d'Auvergne, wicehrabia Turenne
• Jacques-Bénigne Bossuet
• Jean Bart
• Jean de La Bruyère
• Jean de La Fontaine
• Jean Racine
• Jean-Baptiste Colbert
• Jean-Baptiste Lully
• Jules Hardouin-Mansart
• Jules Mazarin
• Ludwik II de Condé, znany jako Wielki Condé
• Louis Le Vau
• Louis de Rouvroy de Saint-Simon
• Madame de Montespan
• Madame de Sévigné
• Michel Le Tellier
• Michel-Richard de Lalande
• Moliera
• Mikoaj Fouquet
• Filip z Francji
• Pierre Corneille
• Pierre Mignard
• Pierre Seguier
• Sébastien Le Prestre de Vauban

Linki zewntrzne

• Ewidencja organów  :

  • Plik wirtualnego organu midzynarodowego
  • Midzynarodowy identyfikator standardowej nazwy
  • CiNii
  • Biblioteka Narodowa Francji ( dane )
  • Uczelniany system dokumentacji
  • Biblioteka Kongresu
  • Gemeinsame Normdatei
  • Suba Biblioteki Narodowej
  • Narodowa Biblioteka Dietetyczna
  • Biblioteka Narodowa Hiszpanii
  • Królewska Biblioteka Niderlandów
  • Biblioteka Narodowa Izraela
  • Biblioteka Uniwersytecka w Polsce
  • Biblioteka Narodowa Katalonii
  • Biblioteka Narodowa Szwecji
  • Sie Bibliotek Zachodniej Szwajcarii
  • Watykaska Biblioteka Apostolska
  • Biblioteka Narodowa Australii
  • wiatKot
• Uwagi w ogólnych sownikach lub encyklopediach  :

  • Biografisch Portaal van Nederland
  • Brockhaus Enzyklopädie
  • Zbiorowe Biografie Kobiet
  • Biografia niemiecka
  • Dizionario di Storia
  • Enciclopedia italiana
  • Encyklopedia Britannica
  • Encyklopedia Universalis
  • Encyklopedia Treccani
  • Gran Enciclopèdia Catalana
  • Gran Enciclopedia de Navarra
  • Hrvatska Enciklopedija
  • Encyklopedia Larousse
  • Proleksis encyklopedija
  • Sklep norske leksikon
• Zasoby dzie sztuki  :
  • AGORHA
  • Królewska Akademia Sztuk
  • (w)  ECARTICO
  • (de + en)  Muzeum Städel
  • (pl)  Narodowa Galeria Sztuki
  • (pl)  Narodowa Galeria Portretu
  • (pl + nl)  RKDartyci
  • (de + en + la)  Sandrart.net
  • (w)  Unijna lista nazwisk artystów
• Zasoby zwizane z muzyk  :
  • (pl)  MusicBrainz
  • (en + de)  Midzynarodowy repertuar róde muzycznych
• Zasoby zwizane z pokazem  :
  • Poka archiwa
  • Cezar
• Zasoby badawcze  :
  • Izydor
  • Perseusz
• Zasoby zwizane ze zdrowiem  :
  • Midzyuczelniana biblioteka zdrowia
• Zasób komiksu  :
  • (w)  Komiks Winoroli
• Akt urodzenia Ludwika XIV (machanie) i chrzest  z ich transkrypcjami

Uwagi i referencje

Uwagi

1. "Dieudonné" oznacza "dany przez Boga" .
2. Opuszczajc tego dnia swój paac wersalski , król po silnym sztormie musia wycofa si do Luwru , gdzie przebywaa królowa Anna Austriacka . Jego mieszkania nie s przygotowywane, musi dzieli óko królowej.
3. Data5 grudniaprecyzyjnie wybrany przez niektórych historyków do projektu przyszego delfina .
4. Zwaszcza, e królowa miaa ju kilka poronie .
5. W tym marmurowa tablica z wygrawerowanym tekstem dzikczynnym , tablica wci obecna w kociele. See Wskazówka n ^o  PM83000206 , bazy Palissy , francuskiego Ministerstwa Kultury .
6. Archiwum departamentalne Yvelines - Saint-Germain-en-Laye (B 1640-1656; widok 47/187 i 48/187) - Certyfikat chrztu Ludwika  XIV Roy de France: Dwadziecia jeden (kwiecie 1643) We wtorek o godzinie pitej po poudniu zostay uzupenione ceremonie sakramentu chrztu w kaplicy starego zamku St Germain en Laye przez Messire Dominique Seguier biskupa Meaux ... do bardzo wielkiego i bardzo potnego ksicia praata Delfin urodzony pitego dnia wrzenia tysic szeset trzydziestego ósmego roku ....matka chrzestna Madame Charlotte Marguerite de Montmorency, ona bardzo wysokiego ksicia Henryka Burbon, ksicia krwi, który nada imi Louys praatowi Delfin .
7. Primi Visconti donosi, e to ona zadenuncjowaa modego króla Ludwika  XIV , który mia wtedy 16 lat  : Jakkolwiek straszna bya, ksi by bardzo mody, znalazszy go samego w oddali w Luwrze, zgwacia go , a przynajmniej go zaskoczya, tak e dostaa to, czego chciaa . Twierdzi si nawet, e mody król bez skrpowania kilka razy wracaby do óka. Anna Austriaczka wymylia ten podstp, aby upewni si, e jej syn jest zdatny do maestwa . Hipoteza ta opiera si na fakcie, e ta moda kobieta dostpia niezwykego zaszczytu otrzymania od królowej matki niezwykego prezentu, który zapaciby jej drogocennymi kamieniami, pierwotnie planowanymi do pracy w Luwrze, z którym Borgnesse jest posiadoci zosta zbudowany w Paryu, dzi mieszczcy si pod adresem 68, rue François-Miron, hotel de Beauvais .
8. Nastpnie w sposób cigy, od1673. Kiedy ysina staje si istotna, zakada kompletn peruk o rónych dugociach i lokach, w zalenoci od okolicznoci (polowanie, msza, kolacja, oficjalna ceremonia w szczególnoci z peruk folio wig lub à la Royale, obszern ceremonialn peruk na du skal ptla podogowa) przeprowadzonej przez Jeana Quentina, pierwszego królewskiego fryzjera lub Benoît Bineta , królewskiego perukarza.
9. mówi si XVII ^p  wieku zawarte Louis [W] czternastej.
10. Obaj bezporedni kuzyni króla; Condé jest pierwszym ksiciem krwi, a take utalentowanym generaem.
11. YM Bercé (patrz bibliografia) mówi nawet o fiskalnej impotencji, kiedy doszed do wadzy i fiskalnym terroryzmie narzuconym przez nadinspektora.
12. Michel Le Tellier nie jest spokrewniony z ministrem o tym samym imieniu.
13. Zobacz rozdzia Król i religia .
14. Archiwum Departamentalne Yvelines - Wersal (Notre-Dame) (S 1715-1715; widok 61/78; strona 54 rejestru): Rok tysic siedemset pitnasty dnia 4 dnia 7 wntrznoci Bardzo wysokiego, Bardzo potny i Bardzo Znakomity Ksi Ludwik XIV . Król Francji i Nawarry, zmary 1-go prdu, zostali przewiezieni do kocioa Nre Dame de Paris, szóstego niewypau. miesic przeniesiono serce do domu w. Ludwika Jezuitów w Paryu; A ciao zostao wywiezione 9-go. tego samego miesica do opactwa Roalle benedyktynów w. Denisa we Francji w obecnoci nas, niej podpisanego proboszcza w Wersalu. » (podpis: Huchon).
15. Wspomnienia str.  71-72 , cytowany w Perez.
16. Wspomnienia str.  72 , cytowany w Perez.
17. Wspomnienia str.  28 w Perezie.
18. Wspomnienia str.  237 w Perezie.
19. Cienkie haczykowate wsy, których podniesione kocówki s podtrzymywane woskiem
20. Król zszed do nawy w dniach przyjmowania Komunii. Kiedy król by na mszy na parterze, zaj swoje miejsce na prie-dieu: dwa rzdy szwajcarskich bbnów bbniy, dopóki nie klka. Dwóch mistrzów prób pozostao po obu stronach prie-Dieu, gotowych do przyjmowania wszelkich prób skierowanych do suwerena: zasada swobodnego dostpu do suwerena podczas publicznego manifestowania jego oddania bya przestrzegana w caej mszy.
21. Król nie opakiwa w czerni, ale w kolorze fioletowym, w kolorze aoby po biskupie. W czasie mszy celebrans nie powinien zapomina o wykonaniu co najmniej dziesiciu gbokich skonnoci do wadcy, niezalenie od tego, czy by on obecny w nawie gównej, czy na trybunie królewskiej. Na ofertorium wychwalano króla trzema podwójnymi uderzeniami, zaraz po celebransie, to znaczy przed wszystkimi obecnymi kardynaami, biskupami i innymi duchownymi. Podczas mszy witej dwaj klerycy kaplicy, klczc, mieli trzyma zapalone pochodnie od koca przedmowy a do wzniesienia wcznie, co przewidziano równie dla maej mszy celebrowanej przez biskupa. Podczas ceremonii Zakonu Ducha witego , jeli bya przysiga, król mia fotel pod baldachimem, po stronie Ewangelii , co równie przypomina dokadnie sytuacj biskupa sprawujcego. Król posiada wówczas wycznie baldachim, przywilej w zasadzie zarezerwowany dla biskupów dla wszystkich kocioów ich diecezji, biskup sprawujcy wówczas musia zadowoli si aw lub faldystorium , tak jakby by w obecnoci przeoonego praata w godno lub jurysdykcja. W Wersalu , w kocowej kaplicy, królewskie prie-dieu umieszczono pomidzy dwoma rzdami stalli lazaryjskich , czyli w chórze liturgicznym, miejsce w zasadzie zarezerwowane dla duchownych. Ten przywilej przypomina przywilej cesarza bizantyjskiego, który jako jedyny mia prawo przekroczy barier prezbiterium .
22. Liczba trzynasta przypomina ceremoni odprawion na pamitk cudu z czasów Grzegorza Wielkiego , kiedy ten papie zobaczy anioa przybywajcego pod postaci trzynastego dziecka podczas Ostatniej Wieczerzy , w której by. . Inni katoliccy przywódcy pastw myj stopy tylko dwunastu biednym ludziom.
23. Goszenie w Kaplicy Królewskiej usankcjonowao rosnc saw, zdobyt w duych, wymagajcych parafiach paryskich; to przepowiadanie otworzyo karier episkopatu.
24. Ludwik  XIV , Pamitniki dla nauki delfina , Pary, Imprimerie nationale,1992, 281  pkt. ( ISBN  978-2-11-081230-8 ) , s.  135. Dwa tomy tych Pamitników mona przeczyta online , ze szczegóowym opracowaniem ich kompozycji przez Louisa Dreyssa (1880).
25. The Characters, 1689, przypis 37 cytowany w Bury.
26. Jego praca jako historiografa niestety zagina w poarze w 1726 roku.
27. Heraldyci tamtych czasów szybko dostrzegli w nim plagiat starego herbu Filipa II Hiszpaskiego, który z tej okazji oznacza: Wystarczy na wszystkie obszary , na wszystkie wiaty, a nawet: na kilka wiatów Zwizo aciskiej formuy dopuszcza wiele dorozumianych uzupenie. Zwrócono wówczas uwag, e ten król Hiszpanii nadal posiada w tym czasie imperium, w którym nigdy nie zachodzio soce . Dlatego skierowalimy znaczenie tego hasa w stron osobowoci króla, który nie prosi o tak wiele. Zaszkodzio jej to, poniewa przypisywaa mu postaw wynios, zdystansowan i dumn, której nie mia.
    Filolog jzyków staroytnych J. Saunier (1873-1949) wskazuje w swoim aciskim sowniku (1927), e aciskie sowo przez ma podstawowe znaczenie by w stanie, w znaczeniu bycia przy wysoko zadania, stawi czoa i plures ( pluribus ) ma znaczenie wicej ni; Kilka raczej tumaczc na klasyczn acin jako multi, nonnulli
28. Lista wedug YM Bercé, który dodaje, e król troszczy si o swoje pozamaeskie potomstwo, którego bardzo kocha. Kady zosta rozpoznany patentem literowym, a ci, którzy przeyli, otrzymali imi Burbon, tytuowano i obdarowano. Dotyczy to dugoletnich kochanek. Dzieci nielubne, jeli takie istniej, maj z natury problematyczne pochodzenie.

Bibliografia

1.   Kaplica królewska Saint-Louis na zamku Saint-Germain-en-Laye   , na stronie frontenac-ameriques.org (dostp 17 stycznia 2016 ) .
2. Bluche 1986 , s.  33.
3. Archiwa departamentalne Yvelines - Saint-Germain-en-Laye (BMS 1637-1644; widoki 277/339 i 278/339) - mier króla (Ludwik  XIII ) na14 maja 1643 r   Po dugiej i leniwej chorobie zmar w nowym Chasteau de St Germain en Laye bardzo potny, bardzo Zwyciski i bardzo chrzecijaski Ksi Louis de Bourbon trzynasty z imienia nazywany Le Juste; bardzo Znamienity Ksi Ludwik De Bourbon czternasty z imienia Dieudonné nada mu przydomek swojego najstarszego syna, Delfina z Francji   ).
4.   Gowa Henryka  IV przemówia: jej DNA pokrywa si z DNA Ludwika  XVI  , Le Parisien ,31 grudnia 2012( przeczytaj online , konsultacja 27 lipca 2020 r. ).
5. Claude Dulong , Tajemnicze znaki w korespondencji Anny Austriaczki z Mazarinem. Wkad do symbolicznych z XVII ^-tego  wieku , vol.  CXL, t.  140-1, Biblioteka Szkoy Czarterów,1982, 198  s. ( czytaj online ) , s.  61-83.
6. Petitfils 2002 , s.  25.
7. Yves Chiron , Dochodzenie w sprawie objawie Matki Boskiej , Perrin ,2007, 427  s. ( ISBN  978-2-262-02832-9 ) , s.  135.
8. Pierre Chevallier, Ludwik  XIII , Fayard ,1979, 680  pkt. ( ASIN  B0161TUTS6 ) , s.  552.
9. René Laurentin i Patrick Sbalchiero , Sownik "objawie" Matki Boskiej , Fayard ,2007, 1426  s. ( ISBN  978-2-213-67132-1 ) , s.  29-31.
10. O. Tessier, Historia gminy Cotignac , Marsylia,1860( przedruk  1979), 346  s. ( czytaj online ) , s.  40-42.
11. O. Tessier 1860 , s.  42-43.
12. Yves Chiron 2007 , s.  133-134.
13. O. Tessier 1860 , s.  46.
14. O. Tessier 1860 , s.  49-54.
15. O. Tessier 1860 , s.  55-56.
16. Archiwum Departamentalne Yvelines - Saint-Germain-en-Laye ( B 1629-1640  ; widok 110/140  ; s.  103 rejestru) - Falisty akt5 wrzenia 1638 r, Monseigneur le Dauphin (brak imienia; odnotowany na marginesie aktu: "ondoyment de Louis Quatorze Roy de France" ).
17. Max Gallo , Richelieu, Faith in France , Villeneuve d'Ascq & Mayenne, edycje XO ,sierpie 2015, 370  pkt. ( ISBN  978-2-84563-381-0 ) , midzy s.  192 i 193 , wstawi ilustracje (strona 16).
18. Bluche 1986 , s.  43.
19. Pierre de La Porte, Pamitniki M.  de La Porte, pierwszego kamerdynera Ludwika  XIV , zawierajce kilka szczegóów dotyczcych panowania Ludwika  XIII i Ludwika  XIV ,1756, 325  pkt. ( przeczytaj online ).
20. Cornette 1997 , s.  140.
21. "  Le Babillard | Król gitary   , na le-babillard.fr (konsultacja 20 marca 2021 r . ) .
22. Thomas Wieder,   Stanis Perez: Ludwik  XIV , wielkie chore ciao  , Le Monde des livres ,22 listopada 2007 r.( przeczytaj online ).
23. Hélène Delalex, Ludwik  XIV dla Manekinów , Po pierwsze,2011, s.  84.
24. Toussaint Rose, List do Mazarina z 4 sierpnia , Archiwum Spraw Zagranicznych, coll.  "Wspomnienia i dokumenty" ( N ^O  905), 338 fol.
25. Pernot 2012 , s.  14.
26. Pernot 2012 , s.  23.
27. Christian Bouyer , Les Enfants-Rois , Pary, Pigmalion ,2012, 288  s. ( ISBN  978-2-7564-0511-7 ).
28. Pernot 2012 , s.  78.
29. Pernot 2012 , s.  90.
30. Pernot 2012 , s.  140.
31. Pernot 2012 , s.  162.
32. Pernot 2012 , s.  167.
33. Pernot 2012 , s.  200.
34. Pernot 2012 , s.  271.
35. Pernot 2012 , s.  279-280.
36. Pernot 2012 , s.  282.
37. Pernot 2012 , s.  321.
38. Pernot 2012 , s.  321-322.
39. Pernot 2012 , s.  323.
40. Pernot 2012 , s.  118-121.
41. Bluche 1986 , s.  130.
42. Deschodt 2008 , s.  59.
43. Petitfils 2002 .
44. Georges Bordonove , Królowie, którzy stworzyli Francj, Ludwik  XIV , Roi Soleil , Pigmalion, 1983.
45. Bluche 1986 , s.  134.
46. Bluche 1986 , s.  144.
47. Bluche 1986 , s.  156.
48. Petitfils 2002 , s.  215.
49. Petitfils 2002 , s.  202.
50. Petitfils 2002 , s.  215-216.
51. Petitfils 2002 , s.  216.
52. Petitfils 2002 , s.  314.
53. Petitfils 2002 , s.  304.
54. Bluche 1986 , s.  564.
55. Jean Racine Podsumowanie historii Port-Royal .
56. Bluche 1986 , s.  578.
57. Dziennik Ojca de La Chaize, spowiednika Ludwika  XIV .
58. (w)   Twierdza Charleroi   (dostp 11 listopada 2019 r . ) .
59. Alistair Horne , La Belle France , rocznik wina,2004, 485  pkt. ( ISBN  978-1-4000-3487-1 , czytaj online ) , s.  164.
60. Max Gallo , Sens rzeczy , red. Jacques Attali , Robert Laffont, 2009, s.  246 .
61. Jean-Pierre Liégeois , Romowie w Europie , Rada Europy, 2007, s.  109-110 .
62. Petitfils 2002 , str.  311.
63. Petitfils 2002 , s.  482.
64. Petitfils 2002 , str.  517-516.
65. Ksika o bombardowaniu Brukseli , Le Soir , 6.10.1992.
66. Petitfils 2002 , str.  512.
67. Bluche 1986 , s.  860.
68. Deschodt 2008 , s.  250.
69. François Bluche, Ludwik  XV , s.  16-17.
70. Deschodt 2008 , s.  252.
71. François Lebrun, w Journal de la France , Quarto Gallimard, 2001.
72. Bluche 1986 , s.  787.
73. Bluche 1986 , s.  871.
74. Deschodt 2008 , s.  272.
75. Deschodt 2008 , s.  273.
76. Francine Demichel, Saint-Denis or the Last Judgement of Kings , edycje PSD,1993, s.  260.
77.   Ludwik  XIV Grób Ludwika  XIV (waciwie cenotaf z XIX ^w. )   , na Saint-Denis, cmentarz królów (dostp 11 listopada 2019 r . ) .
78. Adolphe Laurent Joanne, Ilustrowane okolice Parya , L. Hachette et cie,1668.
79.   Teoria absolutyzmu w XVII ^-tego  wieku   [ Archiwum8 kwietnia 2008] (dostp 8 kwietnia 2008 ) .
80. Le Siècle de Louis  XIV , strona 28 , Wikiróda , Le Siècle de Louis  XIV de Voltaire , konsultowane24 marca 2011.
81. Jean-Christian Petitfils , Król Soce i Bóg, program W sercu historii ,16 kwietnia 2012.
82. Mcclure 2006 , s.  5.
83. Perez 2004 , s.  27.
84. Perez 2004 , s.  28.
85. Perez 2004 , s.  46.
86. Perez 2004 , s.  34.
87. Perez 2004 , s.  36.
88. Perez, 2004 , str.  38.
89. Perez 2004 , s.  39.
90. Perez 2004 , s.  41.
91. Perez 2004 , s.  40.
92. Maral 2012 , s.  178-179.
93. Maral 2012 , s.  180.
94. Maral 2012 , s.  183.
95. Maral 2012 , s.  182.
96. Petitfils 2002 , s.  219.
97. Petitfils 2002 , s.  222 i 386-387.
98. Maral 2012 , s.  215.
99. Petitfils 2002 , str.  223.
100. Cornette 2000 , s.  580.
101. Petitfils 2002 , str.  702.
102. "The Vénalité des biura" autorstwa Rolanda Mousnier , Joel Cornette magazyn L'Histoire , n ^o  294, stycze 2005, s.  98 .
103. Petitfils 2002 , s.  703.
104. Petitfils 2002 , str.  448.
105. Petitfils 2002 , s.  449.
106. Petitfils 2002 , s.  447.
107. Petitfils 2002 , s.  442.
108. Pernot 2012 , s.  399-400.
109. Pernot 2012 , s.  402-403.
110. Pernot 2012 , s.  403.
111. Pernot 2012 , s.  16.
112. Pernot 2012 , s.  15.
113. Pernot 2012 , s.  17.
114. Pernot 2012 , s.  18.
115. Petitfils 2002 , s.  386-387.
116. Petitfils 2002 , s.  390-391.
117. Petitfils 2002 , s.  389.
118. Petitfils 2002 , s.  633.
119. Joël Cornette, Absolutyzm i owiecenie 1652-1783 , Hachette Supérieur.
120. Jean Pierre Papon, Historia ogólna Prowansji , tom.  4, musztarda,1786( prezentacja online ).
121. François Lebrun, Power and War: 1661-1715 , editions du Seuil,1997, 307  s. ( ISBN  978-2-02-024965-2 , czytaj online ) , "Inwigilacja wielkich organów pastwa".
122. F. Lebrun, sekcja Ludwik  XIV  , Journal de la France (Gallimard, 2001).
123. Bluche 1986 , s.  145.
124. Bluche 1986 , s.  149.
125. Deschodt 2008 , s.  97.
126. Bluche 1986 , s.  147.
127. Bluche 1986 , s.  158.
128. Bluche 1986 , s.  161.
129. Deschodt 2008 , s.  124.
130. Sarmant 2012 , s.  268.
131. Deschodt 2008 , s.  99.
132. Francoise Labalette, Historia n ^o  737.
133. Bluche 1986 , s.  224.
134. Bluche 1986 , s.  226.
135. Bluche 1986 , s.  227.
136. Historia Parya , Dulaure, t.  7,1629, s.  155 .
137. Bluche 1986 , s.  325.
138. Petitfils 2002 , s.  343.
139. Bluche 1986 , s.  109-110.
140. Bluche 1986 , s.  327.
141. Bluche 1986 , s.  163.
142. Petitfils 2002 , s.  577.
143. Cornette 2000 , s.  585.
144. Cornette 2000 , s.  587.
145. Bluche 1986 , s.  331.
146. Bluche 1986 , s.  333.
147. Bluche 1986 , s.  332.
148. Petitfils 2002 , s.  342.
149. Petitfils 2002 , s.  340.
150. Joëlle Chevé, Marie-Thérèse z Austrii: ona Ludwika  XIV , Pigmaliona ,2015, 568  pkt. ( ISBN  978-2-7564-1751-6 , przeczytaj online ).
151. Maral 2012 , s.  213.
152. Petitfils 2002 , s.  664-665.
153. Petitfils 2002 , s.  326.
154. Petitfils 2002 , str.  324.
155. Petitfils 2002 , s.  327.
156. Petitfils 2002 , s.  328.
157. Lucien Bély, Szpiedzy i ambasadorowie w czasach Ludwika  XIV , Fayard ,2014( przeczytaj online ).
158. Petitfils 2002 , s.  328-329.
159.   Chiny w Wersalu   , na presse.chateauversailles.fr , Espace presse du Château de Versailles (dostp 18 listopada 2019 r . ) .
160. Bély 2015 , Lucien Bély, "Poncet Jacques-Charles (1655-)", P.  1082-1083.
161. Cornette 2000 , s.  565.
162. Bluche 1986 , s.  106.
163. Bluche 1986 , s.  131.
164. Bluche 1986 , s.  351.
165. Bluche 1986 , s.  358.
166. Petitfils 2002 , s.  363.
167. Petitfils 2002 , s.  364-365.
168. Delalex 2015 , s.  84.
169. Petitfils 2002 , s.  365-366.
170. Petitfils 2002 , s.  371.
171. Petitfils 2002 , s.  374-375.
172. Petitfils 2002 , s.  377.
173. Petitfils 2002 , s.  378.
174. Petitfils 2002 , s.  380.
175. Petitfils 2002 , s.  398.
176. Petitfils 2002 , s.  400.
177. Petitfils 2002 , s.  401-402.
178. Petitfils 2002 , s.  405.
179. Petitfils 2002 , s.  409.
180. Petitfils 2002 , s.  410.
181. Petitfils 2002 , str.  414.
182. Petitfils 2002 , str.  488.
183. Petitfils 2002 , s.  495.
184. Petitfils 2002 , s.  489.
185. Petitfils 2002 , s.  491.
186. Petitfils 2002 , s.  492.
187. Petitfils 2002 , s.  493.
188. Petitfils 2002 , s.  czterysta dziewidziesit siedem.
189. Petitfils 2002 , s.  500.
190. Petitfils 2002 , s.  501.
191. Petitfils 2002 , s.  503.
192. Petitfils 2002 , s.  504-506.
193. Petitfils 2002 , s.  507.
194. Petitfils 2002 , s.  583.
195. Petitfils 2002 , s.  510-511.
196. Petitfils 2002 , s.  572-573.
197. Petitfils 2002 , s.  578.
198. Petitfils 2002 , s.  581.
199. Petitfils 2002 , s.  582.
200. Petitfils 2002 , s.  583-584.
201. Petitfils 2002 , s.  587.
202. Petitfils 2002 , s.  591.
203. Petitfils 2002 , s.  592.
204. Petitfils 2002 , s.  595.
205. Petitfils 2002 , s.  612.
206. Petitfils 2002 , s.  614-615.
207. Petitfils 2002 , s.  615-616.
208. Petitfils 2002 , s.  631.
209. Petitfils 2002 , str.  637.
210. Petitfils 2002 , s.  639.
211. Petitfils 2002 , s.  642.
212. Petitfils 2002 , s.  660.
213. Petitfils 2002 , s.  663.
214. Petitfils 2002 , s.  705-706.
215. Guéry 1989 , s.  298.
216. Guéry 1989 , s.  301.
217. Poussou 2017 , s.  158.
218. Richard F. Kuisel, Kapitalizm i pastwo we Francji: modernizacja i interwencjonizm w XX ^wieku , Pary, Gallimard ,1984.
219. Guéry 1989 , s.  311.
220. Guéry 1989 , s.  305.
221. Lüthy 1965 , s.  69.
222. Guéry 1989 , s.  300.
223. Guéry 1989 , s.  303.
224. Bluche 1986 , s.  215.
225. Bluche 1986 , s.  217.
226. Guéry 1989 , s.  304-305.
227. Poussou 2017 , s.  157.
228. Poussou 2017 , s.  161-162.
229. Poussou 2017 , s.  164.
230. Poussou 2017 , s.  165.
231. Poussou 2017 , s.  167.
232. (w) Brian Young , W jego zdolnoci korporacyjnej: Seminarium w Montrealu jako instytucja biznesowa1616-1676, Montreal, McGill-Queen's University Press, 1986, s.  3-37.
233. (w) Alan Taylor , American Colonies: The Settling of North America , New York, Penguin Books ,2001, 526  pkt. ( ISBN  978-0-14-200210-0 ) , s.  365-366.
234. Havard 2019 , s.  98.
235. Havard 2019 , s.  99-100.
236. Blanchard 2006 , s.  132.
237. (w) Melville H. Watkins,   Podstawowa teoria wzrostu gospodarczego   , The Canadian Journal of Economics and Political Science , tom.  29 N ^O  2maj 1963, s.  141-158 ( DOI  10.2307 / 139461 , JSTOR  139461 ).
238. Poussou 2017 , s.  163.
239. Havard 2019 , s.  113.
240. Havard 2019 , s.  124.
241. Havard 2019 , s.  125.
242. Bély 2015 , Lucien Bély, Afryka, Afrykanie, s.  58-59.
243. Jacques Bins de Saint-Victor ,   Czarne soce  , Le Figaro littéraire ,6 czerwca 2013, s.  2 ( przeczytaj online ).
244. Diakité 2013 .
245. Królewska pami o5 lipca 1702 rustalenie misji Sieur de la Roule .
246. Bély 2015 , Reynald Abald, Francuskie Antyle, s.  98-101.
247. Roy 1907 .
248. Bély 2015 , Lucien Bély, Guyane, s.  604-605.
249.   Czarny kod lub Edit du Roy   , na stronie Zgromadzenia Narodowego
250. Bély 2015 , Lucien Bély, Code noir, niewolnictwo, s.  310-312.
251. Louis Sala-Molins ,   Czarny kod lub Kalwaria Kanaan   .
252.   Artyku z Le Monde: Praca nad czarnym kodem nie moe by zgodna z dogmatami   , na lemonde.fr ,9 lipca 2015
253. Alessandro Tuccillo ,   Przegld Jeana Ehrarda, Owiecenie i niewolnictwo. Niewolnictwo i opinia publiczna we Francji w XVIII wieku, Bruksela, Wersal, 2008  , academia.edu; ENS Lyon ,2012( przeczytaj online , skonsultowano 9 padziernika 2019 r. ).
254.   Ukarane ciao: kara w ramach Ancien Regime  
255. Poussou 2017a , s.  139.
256. Poussou 2017a , s.  139-140.
257. Poussou 2017a , s.  145.
258. Poussou 2017a , s.  140.
259. Poussou 2017a , s.  146.
260. Poussou 2017a , s.  142.
261. Gérard Noiriel,   Ani ponadczasowa, ani bierna, chopska Francja   , na monde-diplomatique.fr , Le Monde diplomatique,1 ^st sierpie 2019.
262. Petitfils 2002 , s.  526.
263. Petitfils 2002 , s.  528-529.
264. Petitfils 2002 , s.  627.
265. Poussou 2017a , s.  148.
266. Poussou 2017a , s.  152.
267. Poussou 2017a , s.  153.
268. Nicolas Fouquet, coup de majesté Ludwika  XIV i wito Vaux-le-Vicomte 17 sierpnia 1661 na Canal Académie.
269. Petitfils 2002 , s.  384.
270. Petitfils 2002 , str.  403.
271. Petitfils 2002 , s.  530-531.
272. Petitfils 2002 , s.  643.
273. Petitfils 2002 , s.  704-705.
274. Goubert 1996 , s.  226.
275. Deser 1984 , s.  98.
276. Cornette 2000 , s.  571.
277. Deser 1984 , s.  279.
278. Deser 1984 , s.  22.
279. Jean Goulemot , Literatura Owiecenia , wyd. Armanda Colina , 2005, przeczytane online .
280. Michel Antoine, Ludwik  XV , Éditions Fayard , 1989 czytaj online .
281. Maral 2012 , s.  283.
282. Maral 2012 , s.  57.
283. Maral 2012 , s.  45.
284. Ludwik  XIV , Dziea Ludwika  XIV  : wspomnienia historyczne i polityczne, pamitniki i dokumenty wojskowe, listy prywatne; broszury literackie; monety historyczne, obj.  6 ,1806( przeczytaj online ).
285. Maral 2012 , s.  49-50.
286. Maral 2012 .
287. Maral 2012 , s.  58.
288. Maral 2012 , s.  59.
289. Maral 2012 , s.  63.
290. Maral 2012 , s.  59-61.
291. Maral 2012 , s.  64.
292. Maral 2012 , s.  87-88.
293. Maral 2012 , s.  89-94.
294. Maral 2012 , s.  99.
295. Maral 2012 , s.  97.
296. Maral 2012 , s.  99-100.
297. Maral 2012 , s.  102.
298. Maral 2012 , s.  100-104.
299. Maral 2012 , s.  81.
300. Maral 2012 , s.  71.
301. Maral 2012 , s.  73-75.
302. Petitfils 2002 , s.  163.
303. Petitfils 2002 , s.  305.
304. Maral 2012 , s.  15.
305. Petitfils 2002 , s.  349-350.
306. Petitfils 2002 , s.  157.
307. Petitfils 2002 , s.  157-158.
308. Petitfils 2002 , s.  158.
309. Petitfils 2002 , str.  159.
310. Petitfils 2002 , s.  160.
311. Petitfils 2002 , s.  161.
312. Petitfils 2002 , s.  162.
313. Petitfils 2002 , str.  468.
314. Petitfils 2002 , str.  471.
315. Petitfils 2002 , s.  470.
316. Maral 2012 , s.  145.
317. Maral 2012 , s.  142-143.
318. Charles Gérin, Ambasada Lavardin i sekwestracja nuncjusza Ranuzzi (1687-1689) , Pary, Librairie de Victor Palmé,1874, 55  pkt. ( przeczytaj online ).
319. Petitfils 2002 , str.  462.
320. Petitfils 2002 , s.  466.
321. Petitfils 2002 , str.  480.
322. Petitfils 2002 , str.  481.
323. Petitfils 2002 , s.  484.
324. Petitfils 2002 , s.  485.
325. Petitfils 2002 , s.  458.
326. Petitfils 2002 , s.  459 i 487.
327. Maral 2012 , s.  133.
328. Petitfils 2002 , s.  483.
329. Béatrice Leroy, Edykty o wypdzeniu ydów 1394-1492-1496-1501 , Atlantica,1998.
330. Colette Hahn,   rabinatu Metz korzenie w pocztkach XX ^XX  wieku   , miejsce judaizmu w Alzacji i Lotaryngii (dostp : 24 listopad 2007 ) .
331. Rodolphe Reuss, Alzacji w XVII ^-tego  wieku , Pary,1898( przeczytaj online ).
332. (w) Cyrus Adler i L. Hühner,   Ja, Recife (Pernambuco)   .
333. Félix-Hilaire Fortuné, Francja i terytoria zamorskie Karaibów: cztery wieki historii gospodarczej i spoecznej , Pary / Montreal (Quebec) / Budapeszt itp., L'Harmattan ,2001, 553  s. ( ISBN  2-7475-0315-1 ).
334. Suzy Halimi Store (y) w Wielkiej Brytanii w XVIII ^th  century , Publikacje de la Sorbonne, Paris, 1990, str.  36 ( czytaj online ).
335. Emmanuel Maistre, Tristan Mendes France i Michel Taube ,   Wszyscy jestemy czarnymi ydami   , na liberation.fr ,23 lutego 2005(dostp 20.02.2019 ) .
336. Petitfils 2002 , str.  552.
337. Petitfils 2002 , str.  539.
338. Petitfils 2002 , str.  542.
339. Petitfils 2002 , s.  538.
340. Maral 2012 , s.  126-127.
341. Maral 2012 , s.  128-130.
342. Maral 2012 , s.  133-139.
343. Maral 2012 , s.  140.
344. Maral 2012 , s.  141.
345. Maral 2012 , s.  142.
346. Petitfils 2002 , s.  673.
347. Petitfils 2002 , str.  680.
348. Petitfils 2002 , s.  676.
349. Petitfils 2002 , s.  679-680.
350. Petitfils 2002 , s.  681.
351. Olivier Andurand , wietnie. Biskupi Francji w obliczu Unigenitus , Rennes, Rennes University Press,2017, 398  s. ( ISBN  978-2-7535-5390-3 ).
352. Petitfils 2002 , s.  684-685.
353. Petitfils 2002 , s.  276.
354. Gérard Sabatier, Ksi a sztuka: figuratywne strategie monarchii francuskiej od renesansu do owiecenia , Ceyzérieu, Champ Vallon , coll.  "2010",2010, 460  pkt. ( ISBN  978-2-87673-542-2 ) , s.  Sownictwo.
355. Petitfils 2002 , str.  284.
356. Biet 2013 , s.  70-71.
357. Bluche 1986 , s.  510.
358. Petitfils 2002 , s.  277.
359. Petitfils 2002 , s.  334-335.
360. Petitfils 2002 , s.  339.
361. Bury 2017 , s.  420.
362. Bury 2017 , s.  422-423.
363. Bury 2017 , s.  424.
364. Bury 2017 , s.  425.
365. Bury 2017 , s.  426.
366. "  Nicolas Boileau  " , na Universalis .
367. Bury 2017 , s.  427.
368. Bury 2017 , s.  422.
369. Bury 2017 , s.  432.
370. Bury 2017 , s.  436.
371. Bury 2017 , s.  421.
372. Wskazówka n ^o  000PE005378 , baza Joconde , francuskiego Ministerstwa Kultury .
373. Petitfils 2002 , s.  289.
374. Wersalskie instytucje muzyczne od Ludwika  XIV do Ludwika  XVI .
375. Van Tieghem 1958 , s.  408.
376. Scherer 1958 , s.  315.
377. Scherer 1958 , s.  306.
378. Scherer 1958 , s.  325.
379. Adam 1958 , s.  525.
380. Petitfils 2002 , s.  287.
381. Petitfils 2002 , s.  288.
382. Adam 1958 , s.  539.
383. Petitfils 2002 , s.  281.
384. Zobacz posg króla na koniu autorstwa Berniniego .
385. Oficjalna strona Akademii Francuskiej .
386. Leo Spitzer ,   Portret Ludwika  XIV autorstwa Saint-Simon  , Cahiers Saint Simon ,1979, s.  45 i 49 ( ISSN  0409-8846 , DOI  10.3406 / simon.1979.967 , czytanie online , dostp 9 padziernika 2018 ).
387. Sarmant 2012 , s.  553.
388. François Bluche , "  Ludwik  XIV  " , Fayard ,2014( ISBN  9782213648026 , dostp 9 padziernika 2018 ) .
389. Alexandre Maral , Ludwik  XIV . Panowanie wielkoci , Éditions Garnier, coll.  Zrobili Francj,2011, s.  210.
390. Leo Spitzer ,   Portret Ludwika  XIV autorstwa Saint-Simon  , Cahiers Saint Simon ,1979, s.  65 ( ISSN  0409-8846 , DOI  10.3406 / simon.1979.967 , czytanie online , dostp 19 padziernika 2018 ).
391. Mathieu da Vinha ,   Alexandre Bontemps, ulubieniec Ludwika  XIV    », Biuletyn Orodka Badawczego Paacu Wersalskiego ,3 kwietnia 2018( ISSN  1958-9271 , przeczytany online , dostp 12 padziernika 2018 ).
392. Sarmant 2012 , s.  550-551.
393. Yann Lignereux "  Twarz króla François I ^st Louis  XIV  ," Modern and Contemporary History weryfikacja ,2010, s.  40 ( przeczytaj online ).
394.   W intymnoci Ludwika  XIV , potnego i niemiaego Króla Soca   , na temat Dzisiejsza historia Radio-Canada (dostp 9 padziernika 2018 r . ) .
395. Bluche 1986 , s.  702.
396. Doskonay Ksi .
397. Bluche 1986 , s.  702-705.
398. Rkopisy francuskie Biblioteki Królewskiej .
399. MPB,   Balet Nocy   , Site Lully,1653(konsultowane 6 kwietnia 2009 r. ) (opublikowane w La Gazette de France w 1653 r.).
400. Charles Rozan, Maa ignorancja historyczna i literacka ,1688.
401. Bluche 1986 , s.  182.
402. Deschodt 2008 , s.  98.
403. Bluche 1986 , s.  180.
404. Bluche 1986 , s.  502-503.
405. Joëlle Chevé, 100 otrzymanych pomysów (sekcja Ancien Régime), Le Point - Historia , wydanie specjalne marzec 2010.
406. Valentin Conrart, Pamitniki Madame de Motteville o Annie Austriaczki i jej dworze (tom IV), 1855, s.  203  ; cytowane przez Joëlle Chevé).
407. cytowane przez Joëlle Chevé.
408. Marcel J. Rheault, Medycyna w Nowej Francji: chirurdzy z Montrealu, 1642-1760 , Les éditions du Septentrion ,2004( czytaj online ) , s.  41.
409. Jérôme Watelet,   Maelstromy stoków Króla Soca  , La Lettre de l'Hépato-Gastroentérologe , tom.  3, n ^O  5,Padziernik 2000, s.  269.
410. Sacha Bogololski, Historia pasty do zbów, w Proceeding of the SFHAD , Marsylia, 23 czerwca 2000, s.  1-5 .
411. Henryk Lamendin, lekarza dentysty z XIV ^TH do XX ^th  wieczna kolekcja anecdodontes , Editions L'Harmattan ,2007( czytaj online ) , s.  52-53.
412. Vallot, D'Aquin et Fagon, Journal de la santé de Louis  XIV , pod redakcj JA Le roi, opublikowany przez A. Duranda, w 1862; praca wznowiona przez Stanisa Pereza w wydaniach Millon w 2004 roku. Nawizujcy do niej artyku powsta w tygodniku Le Point z 18-25 grudnia 2008 roku (Ludwik  XIV zgniy od stóp do gów).
413. Deschodt 2008 , s.  88.
414. Deschodt 2008 , s.  55.
415. Max Gallo, Ludwik  XIV Król Soca .
416. Deschodt 2008 , s.  89.
417. Deschodt 2008 , s.  90.
418. Deschodt 2008 , s.  52.
419. Deschodt 2008 , s.  46.
420. Jean-Christian Petitfils, Ludwik  XIV , Perrin 1995, przedruk. z kolekcji Tempus z 2002 r., s.  299 .
421. Deschodt 2008 , s.  81.
422. Deschodt 2008 , s.  82.
423. Deschodt 2008 , s.  83.
424. Deschodt 2008 , s.  86.
425. Deschodt 2008 , s.  85.
426. Maral 2012 , s.  321.
427. Bluche 2005 .
428. Petitfils 2002a .
429. Saint-Simon, Mémoires , Pary, Tekst opracowa Adolphe Chéruel, Hachette,1856, (dwadziecia tomów w -8 °)  str. ( czytaj online ) , tom 2 rozdzia IV.
430. Serge Aroles,   Zagadka czarnej dziewczyny Ludwika  XIV rozwizana przez archiwa  » , Na archives.seine-et-marne.fr (dostp 17 lutego 2014 ) .
431. Franck Ferrand i Jean-Christian Petitfils ,   Wspaniae portrety W sercu historii La Mauresse de Moret   , na europe1.fr ,15 grudnia 2015.
432. Gérard-Michel Thermeau ,   Ludwik XIV: Król Soce w czasach (braci) Lumière  , przegld historii literatury Francji , Contrepoints,3 wrzenia 2015 r.( przeczytaj online ).
433. Externbrink i Levillain 2018 , s.  13-15.
434. Paule Petitier, Ludwik  XIV czyli pocztki wspóczesnej Francji: Wielki Król w historiografii II Cesarstwa , w: Sven Externbrink i Charles-Édouard Levillain (red.), Penser après Louis  XIV  : historia, pami, reprezentacja (1715-2015) , Pary, Honoré Champion,2018, s.  131-147.
435. Bluche 1986 , s.  12-13.
436. Jean Leduc, Ernest Lavisse sdzia Ludwika  XIV   , w Sven Externbrink & Charles-Édouard Levillain (red.), Mylenie za Ludwikiem  XIV  : historia, pami, reprezentacja (1715-2015) , Pary, Honoré Champion, 2018, s.  161-175.
437. Gouhier 1996 , s.  408.
438. Petitfils 2002 , s.  12-13.
439. Cornette 2000 , s.  569.
440. Cornette 2000 , s.  568.
441. Goubert 1998 , s.  411.
442. (w) Guy Rowlands, ycie po mierci w obcych krajach: Ludwik  XIV i anglo-amerykascy historycy (re.), W Sven Externbrink & Charles Edward Levillain Mylenie po Ludwiku  XIV  : historia, pami, reprezentacja (1715-2015) , Pary, Honorowy Champion,2018, s.  179-209.
443. Christian Kuhner, "Pia Sun King po drugiej stronie Renu: Louis  XIV w niemieckiej historiografii (poowa XIX ^th - poowy XX ^th  wieku)" w Sven Externbrink & Charles Edward Levillain (red.), Thinking po Ludwika  XIV  : historia, pami, reprezentacja (1715-2015) , Pary, Honoré Champion, 2018, s.  247-271.
444. Yves Coirault ,   Obraz Ludwika XIV w literaturze francuskiej od 1660 do 1715  , przegld historii literatury Francji , t.  83 N ^O  21983, s.  275-278 ( JSTOR  40527428 ).
445. Emmanuel Bury ,   mier Ludwika XIV: wydarzenie dla literatury  », XVII wiek , Cairn.info , tom.  4, n ^O  2692015, s.  589-598 ( czytaj online ).
446. Mathieu Da Vinha ( re. ), Alexandre Maral ( re. ) And Nicolas Milovanovic ( re. ), Ludwik XIV, obraz i mit , Rennes, University Press of Rennes ,14 maja 2019 r., 387  s. ( ISBN  978-2-7535-5962-2 , prezentacja online ).
447.   Alexandre Dumas, historyk Ludwik XIV i jego wiek.  " ,22 lutego 2012(dostp 28 padziernika 2019 ) .
448. "  Ludwik XIV, namitnoci Króla Soce - Tajemnice historii - Télé-Loisirs  " (dostp 10 stycznia 2021 )
449. Isabelle Morini-Bosc,   Isabelle Morini-Bosc: Dwa znakomite Tajemnice Historii, bardzo krytyczne, dotyczce Ludwika XIV  , rtl.fr ,1 ^st wrzesie 2015( przeczytaj online )
450. "  musical" The Sun King ": midzy utopi a dystopii  " , na academia.edu (dostp 29 padziernika 2019 ) .

Wersja tego artykuu z 11 grudnia 2019 r. zostaa uznana za   dobry artyku  , co oznacza, e spenia kryteria jakoci dotyczce stylu, przejrzystoci, trafnoci, cytowania róde i rysunku.