lingala lingála | |
Kraj | Demokratyczna Republika Konga , Republika Konga , ale także Angola , Republika Środkowoafrykańska , Sudan Południowy |
---|---|
Liczba mówców | Około 20 milionów użytkowników (język ojczysty, głównie w miastach Kinszasa, Mbandaka, Kisangani i Brazzaville) oraz od 25 do 30 milionów w drugim języku, głównie w innych dużych miastach obu Kongów) |
Typologia | SVO |
Pisanie | Alfabet łaciński |
Klasyfikacja według rodziny | |
|
|
Kody językowe | |
ISO 639-1 | ja |
ISO 639-2 | bielizna |
ISO 639-3 | bielizna |
IETF | ja |
Językoznawstwo | 99-AUI-f |
Glottolog |
ling1263 - lingala de Kinszasa nort3345 - lingala du Nord-Ouest |
Guthrie | C36d |
Próba | |
Artykuł 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ( patrz tekst w języku francuskim ) Eténi ya yambo |
|
Menu | |
Rozmieszczenie geograficzne lingali. Ciemnozielony: język ojczysty. Jasnozielony: do okazjonalnego użytku. | |
Lingala jest językiem bantu używany w Demokratycznej Republice Konga i Republiki Konga , ale także w mniejszym stopniu w Angoli w Republice Środkowoafrykańskiej i Sudanie Południowym . Około 20 milionów rodzimych użytkowników lingalaphone i 25-30 milionów użytkowników lingala jako drugiego lub trzeciego języka.
W XIX -tego wieku , Bobangi był lingua franca na brzegach rzeki Kongo od ujścia rzeki Kasai niż Ubangi wzdłuż niej do ujścia Ngiri . Po 1880 r. język ten został zniekształcony i przez mieszkańców Zachodu nazwany bangala . Nowa forma języka została wprowadzona przez kolonizatora w stacji Bangala w 1884 roku, który będzie przemianowany na Nowy Antwerpii w 1890 roku, dziś Makanza , jeden z pierwszych stanowisk utworzonych na rzece przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Afrykańskiej w " Wolnym Państwie Kongo , w połowie drogi między Leopoldville (obecnie Kinszasa ) a Stanleyville (obecnie Kisangani ). Te trzy placówki były również pierwszymi, które w 1899 r . przyjęły misję katolicką poza Bas-Kongo . Po 1900 r. misjonarze Scheuta zaproponowali nazwę lingala zamiast bangala, co po kilkudziesięciu latach zostanie ogólnie przyjęte. Nazwa bangala jest teraz nazwą innego języka położonego dalej na wschód, w prowincji Orientale.
Lingala jest obecnie powszechnie używana w Kongo-Kinszasie (DRK) i Kongo-Brazzaville, gdzie stała się językiem regionalnym, powszechnie używanym w mediach, wojsku, oficjalnych przemówieniach, ale także w popularnych piosenkach. Obok języka francuskiego jest to jeden z czterech języków narodowych Konga-Kinszasy, obok kikongo ya leta , suahili i tshiluby . Lingala stopniowo wyparła Kikongo ya Leta w Kinszasie, gdzie ta ostatnia była lingua franca.
Sukces i ekspansja lingala w drugiej połowie XX th wieku , zwłaszcza w dobie Zair , szczególnie ze względu na fakt, że została ona szeroko promowanego przez Mobutu Sese Seko , pochodzący z regionu lingalaphone. Lingala był przede wszystkim głównym językiem armii Zairów, a dziś jest również kongijską armią, pomimo suahili przyniesionego przez Laurenta-Désiré Kabilę około 1997 roku .
Jest to również język, w którym śpiewa wielu artystów z Kinszasy lub osiadłych w Kinszasie i eksportuje swoją muzykę za granicę , np. Papa Wemba , Koffi Olomidé , JB Mpiana , Werrason , Fally Ipupa , a nawet Ferré Gola .
Lingala należy do rodziny języków Bantu . Termin pierwotnie skierowana do języka z grupy etnicznej , ale został wyznaczony na koniec XIX th century lingua franca , języka zwanego blisko lobangi lub Bobangi , a pochodzi z mieszaniny między kilka języków bantu wypowiadanych przez mieszkańców Region rzeki Kongo jest zatem powszechnie uważany za język międzyetniczny.
Lingala jest używany jako język ojczysty w obu Kongach, a większość osób posługujących się językiem kongijsko-kinszasowym. Mając status języka wehikularnego, lingala jest również używany w Angoli (na północy kraju, głównie w regionie Uíge) oraz w Republice Środkowoafrykańskiej. Ponieważ muzyka kongijska jest popularna w Afryce Środkowej, można usłyszeć teksty lingala z obu stron Afryki Środkowej, od Kenii po Kamerun .
W Demokratycznej Republice Konga lingala ma status języka narodowego obok kikongo ya leta , suahili i tshiluby . Lingala ma status wehikularnego języka narodowego, takiego jak Kituba w Republice Konga . Francuski jest językiem urzędowym w obu krajach.
Lingala ma kilka dialektów, obejmujących szerokie terytorium językowe i podzielone granicami administracyjnymi lub dużymi odległościami.
Bokamba i Bokamba dzielą różne dialekty lingali w następujący sposób:
Istnieją również różne slangi:
Klasyczna Lingala to odmiana stosowana w kilku instytucjach edukacyjnych i informacyjnych zarówno w kraju, jak i w regionie. Ta odmiana pochodzi z tłumaczeń, w tym jednego z Biblii, oraz wysiłków standaryzacyjnych Kościoła katolickiego. Klasyczna lingala różni się od innych dialektów liczbą samogłosek, siedmioma samogłoskami [a], [e], [ɛ], [i], [o], [ɔ], [u], obowiązkową harmonią samogłosek i użycie wszystkich przyrostków gramatycznych.
Mowa w języku lingalaSpoken Lingala to wariant z taką samą liczbą przedrostków nominalnych jak klasyczna Lingala, ale z mniejszą zgodnością gramatyczną między nimi a innymi sufiksami. Zgodność podmiotowo-czasownikowa zostaje zachowana, ale zredukowana do 10 klas, podczas gdy zgodność rzeczowo-przymiotnikowa jest uproszczona do 2 klas. Używa się również siedmiu samogłosek, ale nie stosuje się harmonii samogłosek. Jego rozwój jest spowodowany głównie różnymi misjami protestanckimi, w tym tłumaczeniem Biblii. Ta odmiana lingala jest prawdopodobnie najczęściej używaną formą w regionach lingalafonicznych obu Kongów, nawet w ich stolicach. Jest to najczęściej używana forma lingali w życiu codziennym. Chociaż ta forma jest najbardziej powszechna, klasyczna lingala zachowuje tytuł standardowej lingala. Te dwa dialekty są czasami używane w różnych kontekstach. Na przykład klasyczna lingala jest używana na oficjalnych spotkaniach, w niektórych mediach lub w sytuacjach formalnych, natomiast mówiona lingala jest używana w sytuacjach nieformalnych. Większość popularnych piosenek w lingala, między 60 a 65%, używa lingala mówionego. Mając na uwadze kolonialną historię DRK , Lingala włącza do swojego słownika francuskie słownictwo i holenderski, dwa języki kolonialne. Ważniejszy wydaje się jednak wkład słów francuskich. W Lingali od niedawna pojawiają się również słowa z języka angielskiego i w mniejszym stopniu portugalskiego, przy czym Angola jest granicą.
Lingala miastLingala z Kinszasy, podobnie jak z Brazzaville, jest dialektem używanym na co dzień w tych dwóch miastach, często używanym w rozrywce w telewizji lub radiu. Ta forma lingala zawiera wiele zapożyczeń z francuskiego i jest czasami uważana za kreolską, ale te zapożyczenia mogą być również zmianami w kodzie dokonanymi przez osoby dwujęzyczne. Na przykład :
Langila jest Demokratyczna slang pomocą kodów (głównie rzeczowniki), aby zastąpić pewne słowa i czasowniki.
Na przykład :
Język Bangala , używany na wschód od terytorium Lingala, jest powszechnie uważany za odrębny język.
Frangala , forma lingala rozpowszechniona wśród diaspory, aw niektórych ośrodkach miejskich, mocno przypomina język kreolski z dużo słownictwa francuskiego, i charakteryzuje się ograniczonymi umów gramatycznych z dwóch lub czterech klas rzeczownik.
W 1976 roku Zairian Society of Linguists przyjęło ustandaryzowany system pisma dla języków zairskich, w tym lingala. System ten opiera się na międzynarodowym alfabecie afrykańskim (AIA), prawie fonetycznej pisowni, ze szczególnym uwzględnieniem liter ‹ɛ› i ‹notamment› do transkrypcji samogłosek [et] i [ɔ], a także sporadycznego stosowania akcentów aby wskazać intonacje. Niestety dla tej konwencji pisowni nie ma systemu wprowadzania, ani klawiatur, ani maszyn do pisania, co pozwala na używanie liter ‹ɛ› i ‹ɔ› oraz akcentów. Konwencja ta standaryzowała użycie liter w kręgach akademickich, ale pozostawia intonację dobrej woli ludzi. Brak standaryzacji akcentów nie stanowi większego problemu dzięki kontekstowi słów w zdaniach i akapitach.
Popularna pisownia wyprzedziła standardową pisownię, ponieważ można ją pisać na dowolnej klawiaturze. Wiele książek, rozpraw, tłumaczenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka w języku lingala, a ostatnio także fora, listy mailingowe i strony internetowe, takie jak Google w języku lingala, nie używają określonych znaków języka lingala (‹Ɛ› i ‹ɔ›).
Lingala jest bardziej językiem mówionym niż pisanym, jego użytkownicy używają kilku systemów pisma. Większość jest niestandaryzowana. Ponieważ wszyscy użytkownicy języka lingalaphone mają niski wskaźnik alfabetyzacji w języku lingala, popularna pisownia jest bardzo elastyczna i różni się od Konga do Konga – w Kongo-Brazzaville wskaźnik alfabetyzacji w lingala jako przedszkolu językowym wynosi od 10% do 30%, podczas gdy w języku francuskim jest wyższy . Dość często przy wyborze grafemów na pisownię wpływa pisownia francuska :
To samo słowo można znaleźć w takiej samej pisowni, jak w wymowie regionalnej, na przykład: nyonso , nyoso , nionso , nioso to popularne pisownie nyɔ́nsɔ .
Alfabet Lingala jest zorganizowany na różne sposoby w zależności od szkoły lub językoznawcy.
Niektórzy używają tylko liter monogramów, inni w pełni rozpoznają digrafy i trygramy jako osobne grafemy .
Według lingwistów z Centrum Lingwistyki Teoretycznej i Stosowanej każdy z dwuznaków ma określoną kolejność, na przykład: mǐso musi być klasyfikowane przed mba, ponieważ dwuznak „mb” występuje po literze „m”. Litery „r” i „h” są używane dla zapożyczonych słów. Dwuznaki ‹mv›, ‹mf› są bardzo rzadkie.
Akcenty wskazują tony samogłosek, do których się przyczepiają, akcent ostry wskazuje ton wysoki, daszkiem opadającą odmianę tonu, a akcent antyfleksyjny (odwrócony daszkiem) wskazuje na rosnący ton wariantowy. Niski ton nie jest zaznaczony.
malutki | duże litery | tony | fonem | przykłady |
---|---|---|---|---|
w | W | á â | /w/ | ny m (zwierząt), mat á TA (trudność), s â mbóle (Enigma), libw ǎ (dziewięć), awa (tutaj) |
b | b | / b / | b íso (my) | |
vs | VS | / tʃ / | c iluba (tshiluba) | |
re | re | / d / | ma d ɛ́su (fasola) | |
mi | mi | é ê ě | / e / | kom e ka (spróbuj), m é sa (stół), kob ê nga (zadzwoń) |
ɛ | ɛ | ɛ̂ | / / | l ɛ lɔ́ (dzisiaj), l ɛ́ ki (młodszy), t ɛ̂ (nie) |
fa | fa | / f / | li f úta (nagroda) | |
sol | sol | / / | ko g ánga (krzyczeć) | |
gb | GB | / b / | gb agba (brama) | |
h | H | / godz / | bo h lu (borium) | |
ja | ja | í î | / ja / | wáp i (gdzie), z í ko (błąd), t î (herbata), es ǐ (odległe) |
k | K | / k / | k okoma (pisać) | |
kp | Kp | / k͡p / | kp ia (mrównik), kp ála (trzcina) | |
ja | L | / l / | kolá ' l a (położyć się) | |
mi | M | / m / | Koko m a (do przyjazdu) | |
mb | Mb | / b / | kolá mb a (gotować) | |
mf | Mf | / f / | mf úlu (pianka, szlam) | |
poseł | Poseł | / p / | lí mp a (ból) | |
mv | Mv | / v / | mv úama (bogaty) | |
nie | NIE | /nie/ | lí n O (zęby) | |
znaleźć | Nd | / d / | nd eko (brat, siostra) | |
ng | Ng | / / | ndé ng é (droga) | |
ngb | Ngb | / b / | e ngb unduka (pociąg) | |
nk | Nk | / k / | nk ámá (sto) | |
ns | Ns | / s / | ns ɔ́mi (bezpłatny) | |
nie | Nt | / t / | nt aba (koza) | |
ny | Ny | / / | ny ama (zwierzę) | |
nz | Nz | / ⁿz / | nz ala (głód), nzembo (śpiewa), nzoto (ciało) | |
o | o | ó ô | / o / | m O do (człowiek), S ó ngóló (SIR), SEK ô (na pewno) |
ɔ | ɔ | ɔ̂ | / / | s ɔ sɔ (pinezka), lɛl ɔ́ (dzisiaj), s ɔ̂ lɔ (naprawdę), m ɔ̌ kɔ́ (jeden) |
p | p | / p / | p ɛnɛpɛnɛ (obok) | |
r | R | / r / | Mała R iyg (malaria) | |
s | S | / s / | kopé s a (dawać), kosanza (wymiotować) | |
t | T | / t / | ta t á (ojciec), tika (odejdź, poddaj się) | |
ts | Ts | / t͡s / | etsu ts ela (umowa) | |
ty | U | ú û | / ty / | b U JT (noc), ko ú mA (oczekiwania), T Û (całkowicie) edum ǔ ( kopyto ) |
v | V | / v / | ko v ánda (siedzieć, żyć) | |
w | W | / w / | ka w a (kawa) | |
tak | Tak | / d / | ko y éba (wiedzieć), koymba (śpiewać) | |
z | Z | / z / | ko z ala (być) |
Lingala jest również transkrybowany za pomocą mandombe zamiast pisma łacińskiego w społecznościach Kimbanguist .
Wcześniejszy | Tylny | |
---|---|---|
Zamknięte | ja | ty |
Pół zamknięte | mi | o |
Wpół otwarty | ɛ | ɔ |
otwarty | w |
W niektórych dialektach lub odmianach lingali samogłoski / ɛ / i / ɔ / brzmią formami zamkniętymi [e] i [o], najczęściej pod wpływem języków mówiących.
Dwuwargowy |
labio- dentystyczne |
Pęcherzykowy |
post- wyrostka |
Palatalny | Tylnojęzykowy | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Okluzja | p | b | t | re | k | ɡ | ||||||
Nosowy | mi | nie | ɲ | |||||||||
Frykatywny | fa | v | s | z | ( Ʃ ) | ( Ʒ ) | ||||||
Spirant | ja | jot |
W niektórych odmianach lingali:
Pre-nosalizacjaLingala zawiera kilka pre-nosalizowanych spółgłosek okluzyjnych:
Spółgłoska | b | re | ɡ | p | t | k |
---|---|---|---|---|---|---|
Prenasalizacja | b | d | ⁿɡ | p | t | k |
W spółgłosek okluzyjne głuchy wstępnie nasalized często podstawionych odpowiedników bez wstępnego nasalised - za wyjątkiem Lingala klasycznym
W pre-nasalized dźwiękowe okluzyjne spółgłoski , / ᵐb /, / ⁿd /, / ⁿɡ /, / ⁿz / nie różnią się zasadniczo.
KoartykulacjaSpółgłoski koartykulacyjne / ɡ͡b /, / ⁿɡ͡b / i / k͡p / są rzadkie i mogą pochodzić z zapożyczeń lub kontaktu z językami sudańskimi. Są one wymawiane jako takie w dialektach oryginalnych regionów Lingala, ale często są zastępowane przez / / , / ⁿɡʷ / i / kʷ / w innych regionach. Na przykład słowo engbunduka (pociąg) wymawia się [eⁿɡ͡buⁿduka] w Makanza, a [eⁿɡwuⁿduka] w Kinszasie. Ta transformacja znajduje się również w pisowni. Różnica w wymowie polega po prostu na zamknięciu ust: [ɡ͡b] wymawia się z ustami początkowo zamkniętymi, podczas gdy [ɡʷ] początkowo je otwiera.
Spółgłoski / bʷ /, / mʷ /, / ᵐbʷ /, / ᵐfʷ /, / nʷ /, / ⁿdʷ /, / ⁿgʷ /, / ⁿkʷ /, / ⁿsʷ /, / ⁿtʷ /, / ⁿzʷ /, / pʷ /, / sʷ /, / zʷ / to wyraźne kształty spółgłoskowe z początkowo zaokrąglonymi wargami.
W klasycznej lingali słowa podążają za synharmonizmem . Samogłoski półzamknięte / e / i / o / nie występują w wyrazach zawierających samogłoski półotwarte / / i / ɔ /. Na przykład: ndɔbɔ (haczyk) i ndobo (łapacz myszy) istnieją, ale * ndɔbo i * ndobɔ nie istnieją. Harmonię samogłosek można również zastosować do przedrostków morfologicznych; nie jest to wskazane w pisowni akademickiej, prefiks nie zmienia pisowni.
Kiedy przedrostek imienny i bezokolicznik są dołączone do słowa, na ogół nie podlegają tej regule, jednak harmonia samogłosek jest czasami stosowana do przedrostków nazw zwyczajowych tylko w niektórych nowszych dialektach lingala. Na przykład mokɔlɔ wymawia się w tych dialektach [mɔkɔlɔ], ale tak jak w standardowym lingali , komɔ́nɔ pozostaje wymawiane [komɔ́nɔ].
Synharmonizmie temu podlegają sufiksy czasownikowe, najczęściej pomiędzy /a / a /ɛ/. Na przykład przyrostek -ákí staje się -ɛ́kí z czasownikiem kokɛndɛ i ɔ́kí z czasownikiem komɔ́nɔ :
Końcówka bezokolicznika również podlega tej harmonii samogłoskowej, ale nie zawsze jest ona obowiązkowa. Na przykład używane są komɔ́nɔ i komɔ́na lub kokɛndɛ i kokɛnda .
ProzodiaOprócz akcentu tonicznego, wysokich i normalnych tonów, Lingala ma dynamiczne akcenty, o czasie trwania i intensywności, które są dobrze zaznaczone i opadają na pierwszą sylabę rdzenia. Gdy po tej początkowej sylabie rdzenia są więcej niż dwie inne sylaby, przedostatnia sylaba, przedostatnia, otrzymuje akcent dodatkowy.
Na przykład :
Lingala jako język, który w dużej mierze ewoluował w ciągu ostatniego stulecia, prezentuje wiele odmian. Oprócz kontaktu z wieloma innymi językami bantu lub europejskimi, język ten nadal bardzo się rozwija.
Mutacja wokalnaJęzyk lingala używany w Kinszasie przedstawia mutację samogłosek od półotwartych do półzamkniętych samogłosek, [ɔ] przechodzi w [o], a [ɛ] staje się [e]. Kinsman wymawia mbɔ́tɛ [ᵐbóte] zamiast bardziej tradycyjnej wymowy [ᵐbɔ́tɛ], co oznacza „cześć” w języku lingala.
Gramatyka lingali różni się w zależności od używanego rejestru językowego . Porządek gramatyczny jest zasadniczo taki sam w różnych dialektach, ale umowy różnią się w zależności od dialektu lub socjolektu.
Klasyczny Lingala jest zmiana z kilku reguł gramatycznych umów. Umowy te dotyczą klasy rzeczowników i ich przymiotników lub czasowników, których są podmiotami lub których są przedmiotami w obsługiwanym języku.
System rzeczowników pospolitych Lingala opiera się na zestawie klas nominalnych zorganizowanych w pary liczby pojedynczej i mnogiej lub oznaczania rzeczowników niezmiennych z rzeczowników zbiorowych lub rzeczowników abstrakcyjnych.
Klasa 6 ma- jest używana do wielu cieczy lub materii, które nie mają pojedynczej postaci: mai, „woda”, mafúta, „olej” itp.
Przedrostek nominalny jest dołączony do nazwy zwyczajowej; przedrostek zaimkowy dołącza się do przymiotnika z nim zgodnego; przedrostek czasownika dołącza się do czasownika; wrostek zaimkowy jest dołączony bezpośrednio do rdzenia czasownika
Molakisi molái yangó abíkí. | |||
mo lakisi | mo lai | yango | Biki |
instruktor CL1 | CL1.duży | WHO | CL1.utwardzanie |
Ten wielki nauczyciel jest uzdrowiony. |
Klasyczna Lingala ma złożony system przedrostków. Ogólnie rzecz biorąc, w codziennej lingali używa się tylko przedrostków nominalnych zgodnie z zasadami. Zaimkowym prefiksy są uproszczone, a także słowne prefiksy z 3 -go osoby uproszczonej do „A-” i „BA” dla ludzi lub animowanych i „E” i „bi” dla nieożywionej.
Obecna tendencja polega na upraszczaniu systemu klasowego, wiele tradycyjnych form liczby mnogiej jest zastępowanych przez użycie „ba-” klasy 2. Na przykład wiele terminów oznaczających przedmioty domu jest częścią klasy.9 w liczbie pojedynczej i 2 w liczbie mnogiej, na przykład: lutu > balutu "łyżka", mesa > bamesa "stół", sani > basani "talerz".
klasa | przedrostek nominalny |
przedrostek zaimkowy |
przedrostek słowny (temat) |
wrostek czasownika (obiekt) |
przykład | tłumaczenie |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | pon- | o- | w- | -pn- | mokonzi | szef |
1a | Ø | o- | w- | -pn- | diabulu | Diabeł |
2 | ba- | ba- | ba- | -ba- | bakonzi badiabulu |
przywódcy diabłów |
3 | pon- | pon- | pon- | -pn- | mokila | ogon |
4 | Środek- | Środek- | Środek- | -Środek- | mikila | ogony |
5 | li- | li- | li- | -li- | liloba | słowo |
6 | mój- | mój- | mój- | -mój- | maloba | słowa |
7 | mi- | mi- | mi- | -mi- | elɔ́kɔ | rzecz |
8 | bi- | bi- | bi- | -bi- | bilɔ́kɔ | rzeczy |
9 | n- / m- | mi- | mi- | -mi- | ntaba | Koza |
10 | n- / m- | ja- | ja- | -ja- | ntaba | kozy |
9a | Ø | mi- | mi- | -mi- | sánzá | księżycowy miesiąc |
10 a | Ø | ja- | ja- | -ja- | sánzá | księżyce, miesiące |
11 | lo- | lo- | lo- | -lo- | lolemu | język |
14 | bo- | bo- | bo- | -bo- | Bostɔ | brud |
15 | ko- | o- / e- | mi- | - | kotála | zegarek |
Wrostki zaimkowe są rzadko używane w porozumieniu z klasą mówionego Lingala, z wyjątkiem niektórych obszarów prowincji Equateur . Używa się ich w tzw. klasycznej lub literackiej lingali.
Klasy 9 i 10 mają przedrostek nosowy, który w rzeczywistości jest pre-nasalizacją spółgłoski następującej po nim i dlatego może być „m-” lub „n-”, na przykład mbata i ntaba .
Zaimkowe przedrostki e- dla liczby pojedynczej i ba- lub i- dla liczby mnogiej w nieożywionych są powszechnie używane zamiast tych pokazanych w tej tabeli. Przedstawione w tabeli po raz kolejny ograniczają się do klasycznej lub literackiej lingali.
Wrostek -mí-, aby wskazać refleksję, jest używany zarówno w lingala mówionym, jak i literackim.
Przedrostek ko- jest używany dla bezokolicznika czasowników. Literacki Lingala ma dodatkowy przedrostek dla bezokolicznika, no-, który służy jako poszlakowe uzupełnienie celu. Na przykład :
Tokoja | Kosalaá | mosala. |
1PL-FUT-come-FUT | INFBUT-sál-INF | praca |
Przyjdziemy | do zrobienia | praca. |
nikt | przedrostek słowny (temat) |
przykład | tłumaczenie |
---|---|---|---|
1 szt. | n / A- | na buti | Uderzyłem |
2 szt. | o- | o zwí | otrzymujesz |
3 godz. żywy |
w- | lobi | on mówi |
3 godz. nieożywiony |
e- (1) | e zalí | to jest |
1 pl. | do- | do buti | uderzamy |
2 pl. | bo- | bo zwí | ty bierzesz |
3 pl. żywy |
ba- | ba lobí | oni mówią |
3 pl. nieożywiony |
e- / ja- (1) | e zalí / ja zalí | To są |
W mówionym lingala używany jest tylko zwrotny wrostek „-mí-”. Jest używany niezależnie od osoby lub numeru.
W literackiej lingali:
nikt | wrostek czasownika (obiekt) |
literacki | mówić | tłumaczenie |
---|---|---|---|---|
1 szt. | -m - / - n- (1) | m bɛtí | abɛ́tí ngáí | ona mnie bije |
2 szt. | -ko- | a ko bɛ́tí | abɛ́tí yɔ̌ | ona cię bije |
3 godz. żywy |
-pn- | a mo bɛ́tí | abɛ́tí yě | ona go bije |
1 pl. | -lo- | ló bɛtí | abɛ́tí bísó | ona nas bije |
2 pl. | -bo- | Bó bɛtí | Abiti Binó | ona cię bije |
3 pl. żywy |
-ba- | bá bɛtí | abɛ́tí bangó | ona je bije |
3 sg./pl. nieożywiony |
(2) |
W mówionej i literackiej lingali:
nikt | wrostek czasownika (zwrotny) |
przykład | tłumaczenie |
---|---|---|---|
odblaskowy | -Środek- | a mí bɛ́tí | on się bije |
W lingali jest kilka semantycznych wrostków. Umożliwiają one modyfikację znaczenia czasowników, a czasem trybu lub czasu koniugacji. Dołączają one bezpośrednio po rdzeniu czasownika, poprzedzając w ten sposób końcówkę . Na przykład czasownik kokanga , " zachwycić , związać, zamknąć", u rdzenia -kanga ( -kang- i zakończenie -a ) i jego forma odwrotna to kokangola , "rozwiązać, otworzyć", u rdzenia kokangola ( -kang- , odwrotne -ol- i zakończenie -a ).
W przypadku niektórych czasowników kombinacja -an- + -is- staje się -iny-, na przykład yíka „dodaj, zintensyfikuj” → koyíkinya „pomnóż”.
Czasowniki lingala są odmieniane przez dodanie przedrostków i przyrostków do rdzenia. Niektóre przyrostki czasu modyfikują ton przedrostków czasownika lub dołączonych do niego przyrostków semantycznych. W poniższych tabelach przedrostki na- (1 sg.) Lub ba- (3 pl.), a przyrostek -ak- (zwykle) czasami mają ton wysoki po przegięciu.
Lingala używa kilku trybów: trybu oznajmującego , trybu rozkazującego , trybu przypuszczającego i bezokolicznika .
W klasycznej lingali semantyczne przyrostki dołączone do czasownika, takie jak -ak- w tabelach, następują po harmonii samogłosek z samogłoską rdzenia czasownika. Na przykład dla czasownika kokɛndɛ: ko + kɛnd + ak + a → ko + kɛnd + ɛk + ɛ = kokɛndɛkɛ, wymawiane [kokɛⁿdɛkɛ]. W mówionej lingali forma często pozostaje [kokɛⁿdaka].
Tryb orientacyjnyczas | cień | przykład (zwykły) |
przykład (nieregularny) |
---|---|---|---|
przeszłość | wcześniejszy | naloba | nakɛndɛ́ |
historyczny | nalobákí | nakɛndɛ́kɛ́ | |
niedawny | nalobí | nakɛí | |
teraźniejszość | generał | nalobaka | nakɛndɛkɛ |
ciągły | nazali koloba | nazali kokɛndɛ | |
(1) nǎkoloba | nǎkokɛndɛ | ||
(1) naza koloba | naza kokɛndɛ | ||
(1) nazoloba | nazokɛndɛ | ||
chwilowy | nakoloba | nákɛndɛ | |
przyszłość | natychmiastowy | naloba | nakɛndɛ |
odległy | nakoloba | nakokɛndɛ |
(1): skrócenie obecne w niektórych odmianach mówionego lingala (lingala kinszasa lub brazzaville).
Ze zwykłym -ak- wrostkiemczas | cień | przykład (zwykły) |
przykład (nieregularny) |
---|---|---|---|
przeszłość | zwykły poprzedni | nalobáká | kokɛndɛ́kɛ́ |
teraźniejszość | zwykły generał | nakolobaka | nakokɛndɛkɛ |
zwykła kontynuacja | nazali kolobaka | nazali kokɛndɛ | |
zwykłe chwilowe | nakolobaka | nákokɛndɛkɛ | |
przyszłość | zwykle odległe | nakolobaka | nakokɛndɛkɛ |
Zwykły czas przeszły jest często używany z czasownikiem posiłkowym, na przykład nazaláká koloba zamiast nalobáká .
Tryb imperatywnycień | przykład (zwykły) |
przykład (nieregularny) |
|
---|---|---|---|
chwilowy | pojedynczy | lobá | kɛndɛ́ |
Liczba mnoga | lobáni bóloba |
kɛndɛ́ní bokɛndɛ |
|
zwykły | pojedynczy | lobáká | kɛndɛ́kɛ́ |
Liczba mnoga | ból | Bokɛnɛkɛ |
W liczbie mnogiej tryb rozkazujący jest wyrażany przez tryb łączący, a czasami przez chwilowy tryb liczby pojedynczej, do którego dołączona jest cząstka -ni w niskim tonie.
Tryb łączącycień | przykład (zwykły) |
przykład (nieregularny) |
---|---|---|
natychmiastowe potomstwo | naloba | nákɛndɛ |
zwykłe potomstwo | nalobaka | nákɛndɛkɛ |
cień | przykład (zwykły) |
przykład (nieregularny) |
---|---|---|
zwyczajny | Kosalaá | kokɛndɛ |
zwykły | kosálaka | kokɛndɛkɛ |
wcześniejszy | kosálá | kokɛndɛ́ |
zwykły poprzedni | kosáláká | kokɛndɛ́kɛ́ |
Słowo | Tłumaczenie | Standardowa wymowa |
---|---|---|
Ziemia | mabele | /ma.be.lé/ |
niebo | likoló | /li.ko.ló/ |
woda | może | /może/ |
ogień | mtɔ | /mɔ́.tɔ/ |
człowiek (człowiek) | motocykl | /motocykl/ |
człowiek | mobali | /mo.bá.li/ |
kobiety | mwǎsí | /mʷǎ.sí/ |
jeść | koliya | /ko.lí.ja/ |
pić | komɛlɛ (również komɛla) | /ko.mɛ.lɛ/ (również /ko.mɛ.la/) |
wysoki | -nɛ́nɛ | /mo.nɛ́.nɛ/ itd. |
mały | -kɛ́ | /mo.kɛ́/, itd. |
noc | butú | /bu.tú/ |
dzień | mnie | /mnie/ |