Hausa

Hausa zawiera kilka dialektów, midzy którymi istnieje wzajemne zrozumienie. Rzadko uywany jako pierwszy jzyk poza czci pónocnej Nigerii i poudniowym Nigrem, z drugiej strony suy jako lingua franca na znacznie wikszym obszarze, w tym w szczególnoci na duej pónocnej czci Nigerii i wielu uytkownikach w regionie. due obszary miejskie kraju. Byby to trzeci najczciej uywany jzyk na kontynencie.

Klasyfikacja

Hausa jest czci rodziny jzyków afroazjatyckich (znanej równie jako chamito-semicka) i naley do grupy jzyków czadyjskich , z których hausa jest jzykiem o najwikszej liczbie uytkowników (i do jednej z czterech podgrup tego ostatniego, jzyki zachodnioczadyjskie ).

Pochodzenie

Hausa to bardziej nazwa jzyka ni ludu. Istnieje nawet pewna etniczna heterogeniczno wród Hausa. Cztery wieki temu byo siedem królestw, wszystkie w pónocnej Nigerii, ale jzyk znacznie wykracza poza te granice. Za kulturowe centrum jzyka uwaa si zaoone ponad tysic lat temu miasto Kano , w którym zachoway si pozostaoci staroytnych murów miejskich.

Fakt, e zdecydowana wikszo mówców to muzumanie, mia pewien wpyw na jzyk: arabski gboko przenikn sownictwo hausa. Jednak ten jzyk jest ju prawie nie pisany alfabetem arabskim.

Ma status potocznego jzyka kupców w czci Afryki Zachodniej i rodkowej.

Rozkad geograficzny

Jzyk hausa jest uywany gównie w Nigerii (30 mln osób) i Nigrze (9,36 mln), a take w Ghanie (2 mln), Wybrzeu Koci Soniowej (121 000), Kamerunie (400 000), Czadzie (200 000), Sudanie (600 000) i Kongo-Brazzaville (12 000) ^{[ref. niezbdny]}

Hausa jest uywany w Nigerii przez 48 300 000 osób w 2015 roku, dla 33 300 000 z nich jest to ich jzyk ojczysty, a 15 000 000 uywa go jako drugiego jzyka . Na caym wiecie posuguje si nim cznie 63 428 100 osób (jako jzyk ojczysty: 43 928 100, drugi jzyk: 19 500 000). W Gabonie Hausa uwaana jest za grup etniczn.

Jest równie uywany w wielu duych miastach handlowych ( Dakar , Abidan , N'Djamena , Lomé , Cotonou , Wagadugu , Bamako , Konakry , Bangi itd.).

Dzisiaj Hausa jest uwaana za lingua franca (komercyjna) w Afryce Zachodniej i rodkowej. Nadawany jest równie przez gówne stacje radiowe na caym wiecie, takie jak VOA , BBC (UK), CRI (Chiny), RFI (Francja), IRIB (Iran), Deutsche Welle (Niemcy), Voice of Russia ( Radio Moskwa ), ale take wykada na gównych afrykaskich i zachodnich uniwersytetach (Libia, Niger, Nigeria, Inalco (Pary), Boston University, UCLA ). Kwitnie take przemys wideo Hausa (Kannywood). Produkuje ponad 1000 filmów rocznie.

Na pocztku lat 80. uwaano go za jeden z niewielu czarnych jzyków afrykaskich, które miay gazet:   Gaskiya ta fi Kwambo ( prawda jest lepsza ni pienidze).

Oficjalny status

Hausa jest jzykiem urzdowym w pónocnej Nigerii , jzykiem narodowym w Nigrze .

Dialekty

Hausa ma kilka dialektów, s one nazywane dawranci, kwannanci, kananci, damagaranci, katagumci, hadejiyanci, sokotanci, gobirci, adaranci, kabbanci, zamfaranci, katsinanci, araanci, gazzagayurfi, kazzagayurfi. Hausa prezentuje sabe zrónicowanie dialektowe (to znaczy, e interrozumienie jest kompletne na caym obszarze jzykowym).

Charakterystyka

Gramatyka hausa ma kilka specyfiki.

Hausa ma dwie pcie, msk i esk. Kilka rodzajów eskich formuje si z rodzaju mskiego, wprowadzajc mniej lub bardziej bezporednio samogosk a w finale. Formacja liczby mnogiej jest bardzo nieregularna: mog istnie dwie róne liczby mnogie. Zaimek osobowy ma do oryginalne zastosowanie, poniewa systematycznie poda za tematem, podobnie jak wtedy, gdy po francusku pisze si lub mówi si: Twój ojciec, powiedzia . I dodaje si jeszcze jedn oryginalno: zaimek osobowy zmienia si w zalenoci od uytego czasu. O ile czasownik, kolejna godna uwagi cecha, jest niezmienny, jest to zaimek osobowy, który moe poinformowa mówicego lub czytelnika o uytym czasie.

Pisanie

Wczesne wiersze zoone w Hausa, napisane w alfabecie arabskim dostosowany do notacji jzyków afrykaskich ( Ajami ) , pochodz z pocztku XIX ^-go  wieku. Równie w tym czasie narodzia si tradycja kronik biegych w Hausa, z których najbardziej znana jest Kronika Kano (notowana równie w ajami ). Do tej tradycji dodano w latach 30. XX wieku, po kolonizacji brytyjskiej, produkcj literack w alfabecie aciskim w podzbiorze alfabetu pannigeryjskiego (sztuki, opowieci, opowiadania, powieci, poezja).

Jzyk pisany oparty jest na dialekcie Kano. Hausa jest napisany przez ponad 200 lat, najpierw w alfabecie arabskim , a nastpnie gównie w alfabecie aciskim , który zosta wprowadzony na pocztku XX ^th  wieku , z 4 dodatkowe spógoski , , , (równie zauway " y ) oraz zwarcie krtaniowe .

Pismo aciskie wykorzystuje równie znaki diakrytyczne do oznaczania tonów  : powany (ton niski), ostry (ton wysoki) i daszkiem (ton zstpujcy), a take makron do oznaczania samogosek dugich. Jeli te znaki diakrytyczne s na ogó notowane w sownikach, to nie ma ich w innych drukowanych tekstach: ksikach i gazetach.

pismo arabskie

Ajami to nazwa nadana do skryptu arabskiego uywany do pisania hausa: