Amfiteatr w Tours

Budowa amfiteatru, w pierwszym stanie, datuje si na drug poow I ^st  wieku, lub co najmniej pidziesit lat po zaoeniu Caesarodunum . Wydaje si, e wanie w tym okresie zbudowano wikszo staroytnych zabytków Tours. Ta propozycja datowania, postarzanie amfiteatru o okoo 50 lat w porównaniu z innymi wczeniej wysunitymi hipotezami, opiera si na porównaniu elementów architektonicznych amfiteatru w Tours i tych w Amiens , Autun lub Saintes , trzech zabytków, których datowanie wydaje si by nabyte. .

Powikszony amfiteatr

Fragment sklepienia zachodniego vomitorium powikszonego amfiteatru.
(A) sklepienie I ^st  wieku.
(B) sklepienie II ^-tego  wieku.
(C) redniowieczne odrodzenie.

Rysunek I: moliwa schematyczna rekonstrukcja urzdzenia wzmacniajcego wymiociny amfiteatru.

Widok wntrza wiey oporowej. Wymioty na pónoc.

W czasie drugiego prawdopodobnie w drugiej poowie II ^e  wieku, jeli odnosi si do charakterystyki murze amfiteatr jest zwikszona zgodnie z t sam zasad ciany (grubo tylko 1, 40  m ) podtrzymujc masowe cavea The grunt, którego tym razem stanowi wycznie way . Ogólne wymiary amfiteatru wzrastaj do co najmniej 156 × 134 metrów, arena nie wydaje si by zmodyfikowana. Pojemno zostaa nastpnie zwikszona do 34 000 widzów. W tej konfiguracji amfiteatr prawdopodobnie rozciga si w poudniowo-zachodniej czci poza obecn cian oporow rue du Général-Meusnier, uwaan za cian otaczajc pomnik. Pod koniec lat 70. archeolodzy przypisywali amfiteatrowi wysoko od 25 do 28 m .  Najnowsze osignicia badawcze wymagaj wikszej ostronoci: nie wspomina si ju o wysokoci pomnika z tak precyzj. Nie jest to ju kwestia murów [o] wysokoci ponad 18  m . " Bastien Lefebvre, tymczasem ocenia wysoko 15 m .

Wiele wskazuje na wznowienie prac prowadzcych do rozbudowy: szeroko i wysoko gównych wymiotów róni si znacznie na styku dwóch faz pracy (najlepiej zbadany pónocny wymiotnik ma 3,30  m dla oryginau). amfiteatr o szerokoci 5,20  m dla powikszonego amfiteatru); dwie pówiee none o rednicy wikszej ni 5  m (rysunek I), zbudowane po obu stronach wejcia do czterech gównych wymiocin, su czciowej kompensacji potencjalnej saboci konstrukcji w pobliu otworów, natomiast masa nasyp gwatownie si powikszy - w 1938 r. baron Auvray , który bada piwnice w dzielnicy, mia przeczucie funkcji tych wie, podkrelonej przez generaa de Courtigis -; mae urzdzenie ustpuje, bardzo czsto, ale nie systematycznie, mniej regularnemu murowaniu z gruzu ( opus uncertum ) na przemian z warstwami kafli ( opus mixtum ), co jest wyranie widoczn modyfikacj sklepie wymiocin , gdzie ich wymiary s róne.

Te osobliwoci konstrukcyjne dostrzeono na razie tylko w kilku punktach amfiteatru i nie mona powiedzie, nawet jeli jest to prawdopodobne, e dotycz one caego zabytku.

Moliwa rekonstrukcja schematyczna powikszonego amfiteatru.
(A) Granice oryginalnego amfiteatru.

Wtórne wymioty na poudniowym zachodzie.
W tle, Vomitory od I ^st  wieku (klatka schodowa jest redniowieczny); po prawej duy postument urzdzenia zdobicy jego wejcie. Rozszerzenie II ^e  wieku, jest widoczny na pierwszym planie.

Podczas tej rozbudowy zewntrzne klatki schodowe pierwotnego amfiteatru zostay zatopione w nowym nasypie. Bez zniechcenia mogy zosta przesklepione i poczone z gównymi wymiocinami, stajc si w ten sposób porednimi schodami. Wydaje si, e drugorzdne wymiociny nie zostay przeduone do nowej elewacji korytarzami, ale mogy by poczone z okrg galeri na parterze na poziomie wznowienia budowy. Nic nie pozwala stwierdzi, e nowe zewntrzne klatki schodowe zostay docinite do pierzei, nawet jeli pewne przesanki pozwalaj o tym pomyle, jak zy pierzei przypisywane do tej pory wieom pochodzcym z budowy castrum ; takie schody suyyby wówczas równie do podparcia ciany elewacyjnej poddanej znacznym naciskom pod ciarem zasypki. Wreszcie fasada wydaje si pozbawiona jakiegokolwiek elementu dekoracyjnego, na ile pozwalaj nam na to rzadkie szcztki.

Wród szcztków znalezionych na miejscu lub jako bloki do ponownego wykorzystania w konstrukcji castrum , adnego nie mona porówna do wycitego lub murowanego bloku, który mógby suy jako poziom. Podobnie jak w oryginalnym amfiteatrze widzowie musieli rozgrywa si bezporednio na skarpie lub na drewnianych schodach, przynajmniej w miejscach najbardziej popularnych; ta druga hipoteza, która wymagaaby uycia ogromnych iloci drewna, z pewnoci nigdy nie bdzie moga zosta zweryfikowana ze wzgldu na krucho materiau.

Niezalenie od tego, czy jest to oryginalny amfiteatr, czy powikszony pomnik, potencjalne ukady areny (maszyny, klatki dla dzikich zwierzt itp.) s nieznane, z wyjtkiem ciany o wysokoci 2,80 m, która oddzielaa aren od cavea i która bya wewntrznie graniczy z brukowanym chodnikiem. Niski murek, znaleziony pod pyt na arenie, moe by pozostaoci wyposaenia areny, ale ta hipoteza nie jest potwierdzona.

Z drugiej poowy II ^e  wieku pojawia si równie do tej pory grup skadajc si z postu dziury, lady domów, odprysków, cega gruzu i pyu wapiennego u stóp amfiteatru, w czci poudniowo-wschodniej; zestaw ten jest przypisany do warsztatu i schronu dla robotników pracujcych przy rozbudowie amfiteatru. Brukowa obszar, datowany na koniec II ^e  wieku obejmuje te resztki; by moe chodzi o urzdzenie cakowicie otaczajce amfiteatr i majce na celu uatwienie krenia widzów.

Zamieszczona na stronie Pastwowego Instytutu Profilaktycznych Bada Archeologicznych (INRAP) propozycja odrestaurowania amfiteatru, w formie animacji 3D , ukazuje pewne przypuszczalne szczegóy architektoniczne zabytku i sugeruje ewolucj jego gabarytów po powikszeniu.

Amfiteatr obronny

Niektóre odcinki cian znalezione w piwnicach, przypisywane do koca ubiegego wieku korytarzowi koncentrycznemu z aren, majcym sprzyja kreniu widzów w jaskini , wydaj si w rzeczywistoci nalee do konstrukcji wstawionej w amfiteatr. .

Moliwa rekonstrukcja schematyczna amfiteatru obronnego.
(A) Piercieniowy mur obronny.

Amfiteatr ciany fortyfikacji w III ^th  century.
Dolna cz: fundamenty.
Cz górna: elewacja.

Zablokowanie dostpu (korytarza lub klatki schodowej) w zachodniej wymionie.

W drugiej poowie lub w kierunku koca III ^E  wieku, górna cz cavea wyrównuje do 8 metrów nad poziomem rzdu. Nastpnie budowana jest ciana piercieniowa, bez uciekania si do wizania pytek i bez umieszczania w fundamentach duych bloków zapoyczonych z innych rozebranych budynków (a zatem przed budow castrum, w których te techniki zostay wspólnie wdroone), ale z urzdzeniem, które nie jest ju porównywalny z powikszonym amfiteatrem i zaciera niektóre jego struktury (jest zatem tylny). O gruboci 3,50 metra, o nieznanej wysokoci, ale prawdopodobnie wikszej ni poziom zniwelowania cavea , woonej w nasyp amfiteatru powikszonego na caym jego obwodzie, pozornie cigej, ciana ta nie moe powoanie obronne. W obecnym stanie wiedzy nie mona powiedzie, czy mury obronne byy cile cige i jednolite, czy te ukoczono wyposaenie (np. kazamaty), czy te ornamentacj (np. ceglane wzory po prawej stronie wymiocin). Kilka innych elementów przemawia za hipotez struktury obronnej: wtórne wymiociny s zablokowane, podobnie jak wewntrzne schody, aby wyj jako jedyny dostp do areny, który gówne wymiociny s atwo kontrolowane w przypadku szturmu; rów obronny poprzedzone przeciwskarpa i dnia drug poow III ^e  wieku poszerzonego u stóp amfiteatru; szcztki odkryto na poudniowy-wschód od pomnika, ale prawdopodobnie miay go cakowicie otoczy. Jego konserwacja zostanie zaniechana, gdy tylko powstanie castrum .

Podobne wydarzenia, pochodzce z tego samego okresu, istniej w Avenches (Szwajcaria), Lillebonne lub na arenach Senlis  ; za kadym razem dobrze wykorzystano masywny charakter pomnika, teatru czy amfiteatru, atwiejszy do przeksztacenia w fort i nadajcy si do czasowego schronienia mieszkaców okolic w razie ataku. Jason Wood w opublikowanym w 1983 roku studium powiconym castrum w Tours przewidywa ju, e amfiteatr mógby peni t rol twierdzy, ale nie sprecyzowa, jakie modyfikacje, poza wypenieniem, naleaoby wprowadzi do pomnika. (chwilowe) wymioty.

Rozwój ten, którego prace byy z pewnoci rozoone na kilka miesicy, ewidentnie odpowiada na pogorszenie warunków bezpieczestwa, bez moliwoci okrelenia przyczyn. W kadym razie z pewnoci konsekrowa definitywnie zmian funkcji amfiteatru, odtd niezbyt nadajcego si do organizowania widowisk - sprawa nie wydawaa si rozstrzygnita przed odkryciem tej fazy fortyfikacji.

Amfiteatr zintegrowany z castrum

W kontekcie rosncej niepewnoci i odwrotu miasta w kierunku Loary i jej najgciej zurbanizowanych dzielnic, Caesarodunum , które stopniowo przyjo nazw Civitas Turonorum i okoo 360 osigno rang stolicy zdobytej w tym samym czasie III ^e Lyonnaise , mur obronny zwany ogólnie castrum .

Moliwa schematyczna rekonstrukcja amfiteatru wkomponowanego w castrum .
(A) Loara.

Badania wyników wykopalisk przeprowadzonych w rónych punktach ogrodzenia castrum oraz systematyczne ponowne badanie wyników poprzednich prac dowodz, e konstrukcja ogrodzenia zostaa wykonana dobrze ze wzgldu na obecno amfiteatru i z jego lokalizacji. Wiele obserwacji potwierdza t tez: amfiteatr zajmuje dokadnie rodkow cz poudniowej ciany muru; jego o gówna jest przeduona do castrum ciek prowadzc do drzwi, które ju znikny i dajc dostp do mostu nad Loar, który powsta w tym samym czasie, tworzc w ten sposób ca now przestrze miejsk wewntrz klauzury; trzy wymiociny zachodnie, poudniowe i wschodnie, które s trzymane poza bronion stref, pozostaj w subie i by moe s wyposaone jako monumentalne wejcie do castrum, jak miao to miejsce w Trewirze, nawet jeli dla niemieckiego miasta amfiteatr stanowi wklsy bastion, a jego cavea znajdowao si cakowicie poza murem. W Tours arena i jaskinia mogy zosta czciowo wypenione w tym okresie. Droga prowadzca do zachodnich vomitorów ( przypominajcych decumanus maximus miasta Wysokiego Cesarstwa, w miejscu rue de la Scellerie ) biegnie poza castrum i suy jako wyrównanie z poudniow fasad muru. Ju naturalnie broni przez jego struktury i jego placówkach w trakcie jej konwersji do III ^-go  wieku, amfiteatr nie jest przedmiotem wyoenia w budowie castrum  : brak dodatkowej ochrony ciana jest galwanicznie na fasadzie i to nie jest, na jego obwód, z niepotrzebnymi wieami obronnymi. lady rozdar na jego fasadzie to najprawdopodobniej lady zewntrznych schodów powikszonego amfiteatru; moe ona równie zawiera wiee zbudowany w IX ^th  wieku, poniewa niektóre bloki duych urzdze stwierdzono u podstawy prawdopodobnie wiadcz remontów w tym samym czasie.

Inne miasta Galii równie wykorzystyway swój amfiteatr jako element obrony w obrbie Dolnego Cesarstwa: amfiteatr w Périgueux , Amfiteatr w Amiens , Metz lub Trewirze, budynki te szczególnie dobrze nadaj si do fortyfikacji. To, co uderza w Tours, to idealnie symetryczne usytuowanie amfiteatru w sercu urzdzenia nowego miasta, a take geometria ogrodzenia, zakócona tylko przez Loar na pónocy, która skpaa podnóa rzeka ciana.

Amfiteatr utracony od redniowiecza

Blok powtórnie wykorzystany do remontu elewacji amfiteatru (dziedziniec Archiwum Wydziaowego ).

Brya murowana przypisana do klatki schodowej elewacyjnej lub pónej wiey obronnej amfiteatru.

W IX ^th  century, odcinek przed amfiteatrem zawali dawno zosta naprawiony z duych bloków zapoyczonych z budynku uytecznoci publicznej, prawdopodobnie znajduje si w castrum , który sta od pocztku Imperium i wiee mogy zosta zbudowane przeciw fasada amfiteatru w jego poudniowej póelipsy; ulepszenia te s prawdopodobnie zgodne z rozkazami Karola ysego, który w 869 roku , aby stawi czoa najazdom Normanów , poprosi o napraw murów kilku miast, w tym Tours. Czarter z Charles Simple datowany 919 wspomina amfiteatr, o wymian gruntu w miejscu zwanym   Arenas   (Arena). To ostatnia wyrana wzmianka o obecnoci pomnika, którego niektóre ruiny mog by jeszcze widoczne na tym wci mao zurbanizowanym obszarze, chyba e jest to ju przetrwanie toponimiczne. Nekrolog z 1301 roku przytacza miejsce zwane Les Arennes w Tours, ale nie jest to formalnie stwierdzone, e jest to odniesienie do amfiteatru.

Rozwój kanonicznej kwartau w redniowieczu ten wykorzystanie pozostaych podbudowy do siedzenia fundamenty i piwnice domów, które byy zarezerwowane dla kanonów biskupiego rozdziau od okoo 1250 roku , kiedy nowa gotycka katedra bya budowana , i a do rewolucji. Z tej okazji stare wymiociny, obecnie gównie w piwnicach, zamieniane s w piwnice i odgradzane cianami na ich dugoci, szerokoci, a czasem nawet na wysokoci, co prowadzi do kilku kondygnacji piwnic. Podzia dzielnicy staje si oczywiste, jednak nadal z wielu otwartych przestrzeniach - dwóch dokumentach XIII ^th  century wspomnie winnice i stajnie -. Mimo przeksztacenia wymiocin na piwnice, nie ma wzmianki o staroytnym pomniku, którego ca powierzchni stopniowo przejmuj domy mieszkalne. W rzeczywistoci aden lad po amfiteatrze nie jest bezporednio widoczny. Po rewolucji , domy w okolicy s oczywicie bardziej zastrzeone dla kanoników, ale topografia ulega tylko bardzo nieznaczne modyfikacje XXI ^-go  wieku; chocia ciany domów s odnawiane w rónym stopniu, fundamenty w wikszoci pozostaj na swoim miejscu.

Pytania wci bez odpowiedzi

Pozostaj niejasnoci co do wygldu budynku, jego konstrukcji i wymiarów, co trzeba potwierdzi, nawet jeli najnowsze badania znacznie poprawiy wiedz w tym zakresie. Poza tymi stricte architektonicznymi problemami, inne pytania pozostaj bez odpowiedzi.

Charakter pokazów prowadzonych przez amfiteatr Caesarodunum nie zosta jeszcze przesdzony. Mona przypuszcza, e podobnie jak w innych amfiteatrach Cesarstwa Rzymskiego, a zwaszcza Galii, toczyy si tam walki gladiatorów, jak w Bourges, gdzie odkryto stel grobow ku pamici mirmillon , lub egzekucje skazaców, jak w Lyonie lub Trewir; czciej i czciej miay si tam odbywa skromniejsze pokazy. adnego ladu, adnego zwizego napisu , adnego tekstu nie udzielaj odpowiedzi.

Powody, które doprowadziy do powstania tak duego pomnika w miecie i miecie redniej wielkoci, nie s znane. To pytanie, postawione podczas bada amfiteatru w latach 70., nie znalazo satysfakcjonujcej odpowiedzi; pojawia si nawet dotkliwiej, poniewa pojemno amfiteatru zostaa ponad dwukrotnie wiksza, czego nie usprawiedliwiao adne znane wydarzenie, a wrcz przeciwnie, pewne poszlaki sugeruj, e Cezarodunum ju w tym czasie przestao si rozwija. Rzeczywicie, w stanie kocowym amfiteatr w Tours, jeden z najwikszych w Cesarstwie Rzymskim (by moe czwarty wedug danych dostpnych pod koniec 2014 roku), osiga rozmiary porównywalne z zabytkami Autun , Italica (Hiszpania), Kapua (Wochy) lub Kartagina (Tunezja), miasta, których waga polityczna i wielko byy nieproporcjonalne do tych z Caesarodunum . By moe nie bez powodu niektórzy autorzy zaliczaj amfiteatr w Tours do architektonicznego potwora . By moe dostrzeemy w tym pragnienie wspózawodnictwa midzy gallo-rzymskimi miastami, chccymi zademonstrowa swoj potg, budujc wiksze, wysze, w civitas, dla których nie jest jeszcze znany aden inny zabytek, teatr czy amfiteatr.

Zagadk pozostaje wreszcie pochodzenie finansowania takiego zabytku, zarówno jego budowy, jak i kosztów eksploatacji czy utrzymania. Spektakularne pomniki byy czsto ofiarowywane miastom przez bogatych obywateli, którzy sfinansowali ich budow; ta praktyka evergetyzmu nie jest jednak powiadczona w Tours przez adne ródo. Ponadto, w okresie gospodarczego wzrostu, najwyraniej zwolni dla miasta, jak na koniec II ^th  wieku, który widzia wiksze amfiteatr, trudno jest zobaczy, kto mia majtek niezbdny do tego kosztownej operacji i kto mia interes w prowadzeniu to si.

Pozostaoci i studia

Pozostaoci amfiteatru

Odcisk amfiteatru w Tours w ksidze wieczystej napoleoskiej z 1836 roku.

Aby uzyska przegld amfiteatru w Tours, musisz przelecie nad miastem; rue Manceau (dawniej rue Creuse schodzi z krawdzi starego cavea od poudniowego wschodu w kierunku areny, któr przecina, a trasa rue du Général-Meusnier (dawna rue de la Porte-Rouline) biegnie krzyw amfiteatru od pónocy -z zachodu na poudniowy wschód, rue Racine i rue de la Bazoche styczne na obwodzie pomnika z pónocnego zachodu na pónocny wschód Jeszcze bardziej sugestywna jest analiza planów katastralnych, czy s to napoleoskie (1836) czy wspóczesne; na dziakach obserwuje si ukad promienisty, który podkrela ukad amfiteatru, ponadto cz odpowiadajca cavea jest prawie w caoci zabudowana, a due niezabudowane przestrzenie pozostaj na poziomie starej areny.

Aby oceni minimaln wysoko , jak móg osign amfiteatr, wystarczy obserwowa zbocze przebitej w 1642 r. rue de la Porte-Rouline, która czy z poudnia na pónoc krain u podnóa amfiteatru z rue du Général-Meusnier, pooony na skraju cavea , po zniwelowaniu tej ostatniej; ta sama rónica poziomów ( okoo 5 m ) jest wyranie widoczna na kocu dziedzica za kinami Studios , rue des Ursulines. W rzeczywistoci wysoko amfiteatru bya znacznie wysza, ale wieki zatary cz rónicy poziomów poprzez stopniowe niwelowanie pomnika i gromadzenie si gruzu u jego podnóa.

W celu dokadnego zbadania pozostaoci budynku (rysunek II) konieczne jest uzyskanie dostpu do prywatnych posesji dzielnicy oraz ich piwnic; za budynkiem Archiwum Wydziaowego dziedziniec pozwala zbliy si do ciany elewacyjnej powikszonego amfiteatru. Masywny charakter amfiteatru, jeli mona wyjani rzadko szcztków (czci murowane s znacznie mniej liczne ni w klasycznym amfiteatrze z promieniujcymi cianami), przyczyni si do ich dobrej konserwacji: utopione w nasypie zostay chroniony.

Wykaz pozostaoci amfiteatru galijsko-rzymskiego w Tours podano w tabeli I poniej. W 2014 r. adna z tych szcztków nie bya chroniona jako pomniki historii ani przez rejestracj ani klasyfikacj. rodki ochronne wymienione w odnonikach w tabeli dotycz elewacji, dachów lub dekoracji danych domów, ale nigdy ich fundamentów osadzonych na ruinach amfiteatru. Te ostatnie jednak zachowa wpis dzielnicy w chronionym sektorze miasta.

Rysunek II: pozostaoci amfiteatru.

• lady powiadczone
• cieka przywrócona

• Amfiteatr Tours na ulicach i w ramach miasta.
• 

  Rue du Général-Meusnier widziana od strony pónocno-zachodniej.
• 

  Rue Manceau widziana od strony pónocno-zachodniej. Na czerwono arena.
• 

  Rue de la Porte-Rouline widziana od poudnia.
• 

  Taras arcybiskupstwa.
• 

  Dziedziniec kin Studios .

Chronologia studiów nad amfiteatrem

Ujcie amfiteatru.
(Hrabia Galembert, 1853)

Restytucja amfiteatru.
(Hrabia Galembert, 1853)

W XVIII ^th  wieku, staroytny amfiteatr by cakowicie znikn z pamici Touraine; aktor i archeolog Pierre Beaumesnil opublikowa w 1784 zbiór Antiquités et Monuments de la Touraine, 1784  ; w tym dokumencie by zdumiony brakiem aren w Tours i tradycji, wspominajc: by wtedy sam w swojej opinii. To czciowo stopiony jego rozumowanie w samolotach drewna w jego posiadaniu, z non-zlokalizowane Abbey Touraine i znikn w XI ^th  wieku; niejasno pism Beaumesnila na ich temat sprawia, e ich interpretacja staje si wtpliwa. W 1828 r. Jean-Louis Chalmel w swojej Histoire de Touraine wspomnia o amfiteatrze bez podania jego lokalizacji. Na planie castrum wzniesionym okoo 1829 r. przez Noëla Champoiseau poudniowa ciana bya idealnie prostoliniowa, co autor potwierdza w tekcie towarzyszcym planowi [Mur] zaczyna si od wiey, która do dzi pozostaje na dziedzicu Archidiecezji; wygra w linii prostej, e Kupidyna ... » .

Archaeological Society of Touraine (SAT), zaoona w 1840 roku w krajowym kontekcie bardzo interesujce dla archeologii, odegra wan rol w historii odkrycia amfiteatrze. Pod przewodnictwem ksidza Jean-Jacques Bourassé w 1853 r. utworzya komisj odpowiedzialn za sporzdzenie inwentarza zabytków galloromaskich w Tours. Obecno kanoników w tej komisji znacznie uatwia dostp do posiadoci i rezydencji, z których cz bya nadal zamieszkana przez zakonników. Podczas wykopalisk w sklepionych pomieszczeniach piwnic domów nalecych do dystryktu katedralnego czonkowie komisji pod przewodnictwem generaa de Courtigis zauwayli, e nie badaj pozostaoci monumentalnych ani termalnych, jak sdzili, a take wielu historyków, m.in. - jeden z budynków, o których mowa, jest jednak zawsze nazywany "Sprawiedliwoci ani" - ale to amfiteatr. W swoim raporcie z 1853 r. genera de Courtigis wyrazi zdziwienie faktem, e nikt nie zauway, a nastpnie poprawnie zinterpretowa tych szcztków:

Obraz zewntrzny
	Widok z lotu ptaka na dzielnic katedraln zbudowan na amfiteatrze (1949).

Nie mog zrozumie, jak to si dzieje, e taki pomnik móg, z zasady tradycji, pozosta tak dugo ignorowany, a nawet kwestionowany; wystarczyo bowiem przyjrze si z pewn uwag kierunkom promieniujcym gównych budowli tej dzielnicy, aby pozosta przekonanym, e ten nienormalny ukad moe by okrelony tylko przez bardzo szczególny stan piwnicy, stan, który musi odnosi si tylko do ruiny amfiteatru. "

Komisja badawcza stwierdzia [zgodnie z] jednomyln opini, która stopniowo ksztatowaa si w umysach kadego z jej czonków [] , e odkryte i opisane szcztki rzeczywicie naleay do amfiteatru.

Na przeomie ^{XIX i} XX  wieku pasja do archeologii bya jeszcze widoczna, ale I wojna wiatowa przerwaa wszelkie badania; brak badaczy i pewien brak zainteresowania dwudziestoleciem midzywojennym nie przyczyni si do wznowienia prac archeologicznych. Jednak w 1938 r. baron Henry Auvray, czonek SAT i pasjonat historii staroytnej, wznowi prac generaa de Courtigis i opublikowa podsumowanie wszystkich swoich obserwacji w 1939 r. pod tytuem La Touraine gallo-romaine . Drugiej wojny wiatowej uniemoliwi mu idzie dalej. Henry Auvray zmar w 1947 roku.

Schematyczne odwzorowanie amfiteatrów w Tours we wspóczesnym planie.
Red  : Amfiteatr pochodzenia ( I ^st  century);
Zielony  : wikszy amfiteatr ( II ^p  wieku
Purpurowa  : wzbogacanie ciana ( III ^p  wieku).

W 1960 r., przy wsparciu kierowanej przez niego grupy harcerzy z Francji , ks. Jean-Paul Sazerat wznowi obserwacje pozostaoci amfiteatru; w 1971 roku zadanie kontynuowa klub archeologiczny liceum Paul-Louis-Courier pod kierunkiem Jacquesa Dubois  ; wyznaczono geodet do przeprowadzenia bada i sporzdzenia planów. Pod podwójnym podpisem Jacques Dubois i Jean-Paul Sazerat synteza wszystkich tych bada bya przedmiotem kilku publikacji w 1974 i 1977 w biuletynach i wspomnieniach SAT.

W 1978 roku (niezrealizowany) projekt powikszenia gmachu archiwum resortowego umoliwi rozpoczcie prac wykopaliskowych u podnóa ciany castrum , w krzywoliniowej poudniowo-wschodniej czci amfiteatru. Badanie to pozwolio awansowa w wiedzy o historii amfiteatrze w jego indywidualnej fortyfikacji III ^-go  wieku, ale w póniejszych napraw wczesnego redniowiecza.

W 1980 r. archeolog Jason Wood podj kompleksowe badania nad castrum . Opublikowane w 1983 roku badania potwierdziy rol amfiteatru w fortyfikacji IV ^-go  wieku.

Skaner 3D w akcji w komorze wymiocin.

Przypadkowe odkrycie nowych szcztków w piwnicach w latach 2000 i 2001, a take odkrycie w archiwach SAT planów i notatek sporzdzonych przez de Courtigis byo okazj do ponownego przeanalizowania wszystkich danych archeologicznych i bibliograficznych dotyczcych amfiteatru w Tours, ale take do przeprowadzenia nowej kampanii wyczerpujcych bada szcztków, którym towarzyszy bd ich systematyczne geolokalizacje i badania trójwymiarowym skanerem . Ta zakrojona na szerok skal praca, której nie ukoczono w 2017 roku, zaowocuje powstaniem niezwykle precyzyjnych planów (w skali 1/1000, ale przede wszystkim 1/20). Umoliwio ju zaproponowanie nowej wizji zabytku i jego historii, bdcej tematem kilku rozdziaów publikacji powiconej wycieczkom antycznym i redniowiecznym .

W 2008 roku Bastien Lefebvre w swojej pracy doktorskiej z archeologii, opublikowanej i wznowionej w pracach syntezy, bada ewolucj kanonicznej dzielnicy Tours, której cz zbudowana jest na ruinach amfiteatru na przestrzeni wieków. Cho amfiteatr nie by centralnym punktem jego pracy, opisa, jak stopniowo wtapia si w fundamenty i piwnice domów oraz jak jego obecno ksztatowaa topografi okolicy.

Zaczniki

Bibliografia

 : dokument uywany jako ródo tego artykuu.

Konkretne dokumenty powicone archeologii i historii Tours

• Pierre Audin, Wycieczki w okresie galijsko-rzymskim , Saint-Cyr-sur-Loire, Alan Sutton,2002, 128  pkt. ( ISBN  2-84253-748-3 ). . 
• Baron Henry Auvray,   La Touraine gallo-romaine; amfiteatr  , Biuletyn Tureskiego Towarzystwa Archeologicznego , t.  XXVII, 1938-1939, s.  235-250 ( czytaj online ).
• Patrick Bordeaux i Jacques Seigne ,   Staroytne amfiteatry w Tours  , Biuletyn Towarzystwa Archeologicznego Turenii , t.  LI,2005, s.  51-62 ( czytaj online ). . 
• Bernard Chevalier ( re. ), Histoire de Tours , Toulouse, Privat , coll.  Wszechwiat Francji i kraje francuskojzyczne,1985, 423  s. ( ISBN  2-7089-8224-9 ).
• Jean-Mary COUDERC, La Touraine Insolite - 2 ^nd serii , Chambray-Les-Tours, CLD,1990, 236  s. ( ISBN  2-85443-211-8 ).
• Claude Croubois ( re. ), L'indre-et-Loire - La Touraine, od pocztków do wspóczesnoci , Saint-Jean-d'Angely, Bordessoules, coll.  Historia poprzez dokumenty,1986, 470  pkt. ( ISBN  2-903504-09-1 ).
• Jacques Dubois i Jean-Paul Sazerat ,   L'Amphithéâtre de Tours  , Mémoire de la Société Archéologique de Touraine , t.  VIII,1974, s.  41-74 ( ISBN  2 85356 008 2 ).
• Jacques Dubois i Jean-Paul Sazerat ,   Amfiteatr w Tours, ostatnie badania  , Biuletyn Towarzystwa Archeologicznego Turenii , t.  XXXVIII,1977, s.  355-378 ( czytaj online ).
• Henri Galinié ( re. ), Wycieczki staroytne i redniowieczne. Miejsca ycia, czas miasta. 40 lat archeologii miejskiej , 30 ^th uzupenieniem Przegldu Archeologicznego w rodkowej Francji (RACF), specjalnym wydaniu Bada Kolekcja Tours , Tours, FERACF,2007, 440  pkt. ( ISBN  978-2-913272-15-6 , czytaj online ). . 
• Bastien Lefebvre Powstawanie w tkance miejskiej w miecie Tours (5 Site obszarze staroytnego amfiteatru kanoniczny ^th -18 ^th . S) , Tours, François Rabelais University, doktor historii, archeologii z wyrónieniem,2008, 443  s. ( przeczytaj online ). . 
• Michel Provost, Mapa archeologiczna Galii: Indre-et Loire-37 , Pary, Akademia Inskrypcji i Literatury piknej ,1988, 141  s. ( ISBN  2-87754-002-2 ).
• Jason Wood ( przekad  z angielskiego: Bernard Randoin), Le castrum de Tours, studium architektoniczne waów Dolnego Cesarstwa , t.  2, Joué-lès-Tours, la Simarre, coll.  "Badania nad wycieczkami",1983. . 

Prace ogólne cakowicie lub czciowo powicone architekturze w Cesarstwie Rzymskim

• Robert Bedon, Pierre Pinon i Raymond Chevallier , Architektura i urbanistyka w rzymskiej Galii: Architektura i miasto , t.  1, Pary, Errance, coll.  Hesperydy,1988, 440  pkt. ( ISBN  2-903442-79-7 ).
• Jean-Claude Golvin , Amfiteatr rzymski i gry cyrkowe w wiecie antycznym , Lacapelle-Marival, Archéologie nouvelle, coll.  ywa archeologia,2012, 152  s. ( ISBN  978-2-9533973-5-2 ).

Powizane artykuy

Lista rzymskich amfiteatrów

Linki zewntrzne

• Zasób architektoniczny  :
  • (de)  Amphi-Theatrum
• Strona Towarzystwa Archeologicznego w Turaine
• Strona Narodowego Instytutu Profilaktycznych Bada Archeologicznych (INRAP)

Uwagi i referencje

Uwagi

1. redniowieczne sklepienie jest redniowieczne; dzieli galeri na dwa poziomy piwnic.
2. W rzeczywistoci, wedug Jean-Claude'a Golvina, zarys wikszoci amfiteatrów nie rysuje idealnej elipsy, ale pseudoelipsoidalny ksztat zoony z szeregu poczonych uków okrgów. Przepis ten wynika z obowizku posiadania cavea (a wic stopni) o jednakowej szerokoci niezalenie od tego, w którym miejscu amfiteatru si znajdujesz. Obserwowane wymiary kilku amfiteatrów Cesarstwa Rzymskiego zdaj si potwierdza t teori. Wiee amfiteatr, studiowa w swoim pierwotnym stanie I ^st  wieku, cho prawdopodobnie pozbawiony krokach, wydaje si przestrzega tej zasady ( Bernard Parzysz,   elipsy ... bez elips. Amfiteatry rzymskie   ).
3. Ta wysoko odpowiada wysokoci najwyszych wci istniejcych cian, mierzona od staroytnego poziomu gruntu.
4. Na przykad pówiee oporowe s zawsze budowane z maych aparatów z kamienia gruzowego.
5. proporcje dugoci i szerokoci s przestrzegane; proporcje wzrostu s hipotetyczne.
6. Zachowane s proporcje dugoci i szerokoci; hipotetyczne s proporcje wysokoci i usytuowanie muru obronnego.
7. Odzyskiwanie murów obejmuje warstwy terakoty, podczas gdy oryginalna ciana po obu stronach jest ich pozbawiona.
8. Okrelenie dokadnej liczby widzów, którzy mog wystpi w amfiteatrach jest niemoliwe, klasyfikacja jest ustalana na podstawie wymiarów cavea .
9. Pochodzenie toponimu rue Creuse , nie do koca jeszcze utrwalonego, mogo pochodzi z dawnego profilu ulicy, bardziej widocznego w jej pónocno-zachodniej czci ni w czasach wspóczesnych; Ulica creuse bdzie ulica kopany , prawdopodobnie przed kocem XV ^-go  wieku ( Bastien Lefebvre Manceau ulicy , pp 197-199 ).
10. W chronionym sektorze wie poziomu A, gdzie znajduj si pozostaoci amfiteatru, wszystkie prace majce wpyw na budynek (rozbiórka, budowa, wyposaenie), inne ni te majce wpyw na dachy i renowacj ostatnich budynków i bez wzgldu na znaczenie, musi by przedmiotem uprzedniej proby do prefekta regionalnego o wszelkie instrukcje i przepisy archeologiczne ( [ Plan ochrony i wzmocnienia chronionego sektora miasta Tours, strefy archeologiczne ] [PDF] ).
11. Beaumesnil otrzyma zlecenie, w latach 80. XVIII wieku, zaprojektowanie staroytnych zabytków Francji (w tym Tours) na zlecenie Akademii Inskrypcji i Pisma Pisma witego ( Charles Lelong ,  Documents sur la Touraine au epoque gallo- Roman: rysunki Beaumesnila (1784)  , BSAT ,1988, s.  87-89).
12. Po kampanii egipskiej prowadzonej przez Bonapartego w latach 1798-1801 zainteresowanie zabytkami egipskimi, ale take rzymskimi doprowadzio do powstania wielu towarzystw naukowych w dziedzinie archeologii.
13. Genera de Courtigis dowodzi nastpnie dywizj kawalerii stacjonujc w koszarach znajdujcych si w pobliu zamku w Tours i gdzie miay miejsce pierwsze ledztwa.
14. Baron Henry Auvray, 1938: dokument cytowany w bibliografii tego artykuu .
15. Jacques Dubois i Jean-Paul Sazerat, 1974: dokument cytowany w bibliografii tego artykuu .
16. Jacques Dubois i Jean-Paul Sazerat, 1977: dokument cytowany w bibliografii tego artykuu .
17. Jason Wood, 1983: dokument cytowany w bibliografii tego artykuu .
18. Henri Galinié (re.), 2007: dokument cytowany w bibliografii tego artykuu .
19. Bastien Lefebvre, 2008: dokument cytowany w bibliografii tego artykuu .

Bibliografia

• Pierre Audin, Wycieczki w okresie galijsko-rzymskim , 2002:

1. str.  25 .
2. s.  63 .
3. s.  62 .
4. str.  64 .
5. str.  67 .
6. str.  65 .
7. s.  65-66 .
8. str.  67-68 .
9. s.  68 .
10. str.  61-68 .
11. str.  61-62 .

• Robert Bedon, Pierre Pinon i Raymond Chevallier, Architektura i urbanistyka w rzymskiej Galii; Tom 1: architektura i miasto , 1988:

1. Raymond Chevallier, Amfiteatry , s.  249-250.
2. Robert Bedon, Ogrodzenia Dolnego Cesarstwa , s.  105.
3. Raymond Chevallier, Amfiteatry , s.  257-258.
4. Raymond Chevallier, Amfiteatry , s.  234-235.

• Patrick Bordeaux i Jacques Seigne, Staroytne amfiteatry w Tours , 2005:

1. Nowe studium pozostaoci amfiteatru , s.  61.
2. Nowe badania szcztków amfiteatrze , str.  59.
3. Póne przemiany: pierwsze castrum Caesarodunum , s.  61.
4. Od zapomnienia do ponownego odkrycia , s.  51.
5. Od zapomnienia do ponownego odkrycia , s.  53-54.
6. okolicznoci na odkryciu , str.  58.
7. Nowe studium pozostaoci amfiteatru , s.  60.

• Henri Galinié (re.), Wycieczki staroytne i redniowieczne. Miejsca ycia, czas miasta. 40 lat archeologii miejskiej , 2007:

1. Henri Galinié, Preambua historyczna i archeologiczna , s.  17.
2. Amélie Laurent, Stara przestrze zurbanizowana , s.  41.
3. Jacques Seigne, Ujawnieni pomniki , str.  330-331
4. Jacques Seigne, fortyfikacji miasta w Imperium niszy od twierdzy amfiteatr na castrum , str.  248-249.
5. Galinié , s.  328.
6. Jacques Seigne, otwartego miasta miejskiego planu , str.  326.
7. Isabelle Gay-Ovejero, Jean-Jacques Macaire, Jacques Seigne i in. , Wzgórze u pocztków amfiteatru , s.  241.
8. Jacques Seigne, Trzy czasy amfiteatru; oryginalny amfiteatr , s.  244.
9. Jacques Seigne, Trzy czasy amfiteatru; oryginalny amfiteatr , s.  240.
10. Jacques Seigne, Trzy czasy amfiteatru; oryginalny amfiteatr , s.  242.
11. Henri Galinié, Anne-Marie Jouquand i Jacques Seigne, Caesarodunum, miasto otwarte: przestrze miejska okoo 150 , s.  325-326.
12. Jacques Seigne, Trzy czasy amfiteatru; powikszony amfiteatr , s.  244.
13. Jacques Seigne, Trzy czasy amfiteatru; powikszony amfiteatr , s.  245.
14. Henri Galinié Elisabeth Lorans, AMFITEATR i waem , str.  87.
15. Jacques Seigne, Pierwsza twierdza Cezarodu , s.  245.
16. Jacques Seigne, Pierwsza forteca Caesarodunum , s.  246.
17. Jacques Seigne, umocnie przed castrum: amfiteatrze , str.  248.
18. Henri Galinié i Élisabeth Lorans, Wykopaliska w miejscu Archiwum, rue des Ursulines , s.  84.
19. Henri Galinié i Élisabeth Lorans, Wykopaliska w miejscu Archiwum, rue des Ursulines , s.  87.
20. Henri Galinié i Hélène Noizet, Nazwy nadane miastu w jzyku aciskim , s.  282.
21. Henri Galinié, Elisabeth Lorans, Anne-Marie Jouquand i Jacques Seigne, La ville zamknite, la Cité; przestrze miejska okoo 400 , s.  355.
22. Jacques Seigne fortyfikacji miasta w 4 ^XX  wieku: nowy plan miejski , str.  359.
23. Jacques Seigne, Fortyfikacja miasta w Dolnym Cesarstwie, od fortecy amfiteatru po castrum , s.  251-252.
24. Bastien Lefebvre, Od amfiteatru do ponownego wykorzystania miejsc przez kanoników katedry , s.  398-399.
25. Jacques Seigne, Trzy czasy amfiteatru , s.  238-246.
26. Patrick Bordeaux i Jacques Seigne Tours Antyki w 18 ^XX  wieku z Beaumesnil , str.  250-251.
27. Patrick Bordeaux odkrycie amfiteatr w XIX ^th  wieku , s.  239
28. Henri Galinié, Archeologia w swoim stuleciu, 1840-1960 , s.  25.
29. Pierre Audin, Henry Auvray (baron): 1878-1947 , s.  26.

• Jean-Claude Golvin, Amfiteatr rzymski i igrzyska cyrkowe w wiecie antycznym , 2012:

1. str.  43-49 .
2. str.  3-4 .
3. str.  146-147 .

• Bastien Lefebvre Powstawanie miejskich tkaniny w miecie Tours: kanoniczny staroytny amfiteatr obszaru ( 5 ^th - 18 ^th c.) , 2008:

1. La rue Manceau , s. .  199.
2. Od antycznego amfiteatru do dzielnicy kanonicznej: temat podmiotu , s.  84.
3. Przywrócenie ciany 9 ^-tego  wieku , s.  206-207.
4. Przywrócenie ciany 9 ^-tego  wieku , s.  206.
5. róda pisane , s.  98.
6. Omówienie istnienia lenna arcybiskupiego, jego lokalizacji i darowizny w rozdziale , s.  222.
7. Nowoczesna rama , s.  244.
8. Wspóczesna topografia terenu , s. .  91.
9. Zacznik 3 Studium budynku , s.  509 i nast.

• Inne referencje:

1. Provost , s.  76.
2. Henri Galinié, Bernard Randoin i in. , Archiwum gleb w Tours: przetrwanie i przyszo archeologii miasta , Tours, La Simarre,1979, 63  pkt. , s.  19.
3. Claude Croubois ( . Dir ), L'Indre-et-Loire - La Touraine, od pocztków do dnia dzisiejszego , Saint-Jean-D'angély, Bordessoules, coll.  Historia poprzez dokumenty,1986, 470  pkt. ( ISBN  2-903504-09-1 ) , s.  60.
4. Robert Ranjard, La Touraine archeologique: przewodnik turystyczny po Indre-et-Loire , Mayenne, Imprimerie de la Manutention,1986( Rozrod.  1986), 9 ^th  ed. ( 1 ^st  ed. 1930), 733  , str. ( ISBN  978-2-85554-017-7 i 2-85554-017-8 ) , s.  49.
5. Auvray , s.  238
6. Dubois i Sazerat 1974 , s.  62-68.
7.   Archeologicznego Atlas / Tours / Staroytny amfiteatr   , na terenie Narodowego Instytutu Bada Prewencji Archeologicznego (INRAP) (dostpny 9 wrzenia 2014 ) .
8. Jason Wood ( tumacz  Bernard Randoin), Le castrum de Tours, studium architektoniczne waów Dolnego Cesarstwa , t.  2, Joué-lès-Tours, La Simarre, coll.  "Badania nad wycieczkami",1983, s.  45.
9. Thierry Cherpitel (dir.),   Od Caesarodunum do Tours - 2000 lat historii miejskiego   , na INRAP ,2010(dostp 15 czerwca 2014 ) .
10. Jacques Seigne i Alain Kermorvant,   Drzwi () Na pónocnym wale castrum w Tours  , Revue archeologique du Centre de la France , tom.  40,2001, s.  291-295 ( przeczytaj online , skonsultowano 20 stycznia 2015 ).
11. Patrick Neury i Jacques Seigne,   Dwa antyczne mosty () W Tours  , Revue archeologique du Centre de la France , tom.  42,2003, s.  227-234 ( przeczytaj online , skonsultowano 20 stycznia 2015 ).
12. Paul-Marie Duval,   Problemy dotyczce gallo-rzymskich miast Dolnego Cesarstwa.  », Publikacje Szkoy Francuskiej w Rzymie , n ^o  116,1989, s.  1050 ( czytaj online ).
13. Claude Lefebvre i Pierre Wagner, "  Staroytna Metz, uwagi na temat wiedzy o organizacji przestrzeni miejskiej rzeczywistoci  " Revue de Picardie archeologique , n ^O  3,1984, s.  168 ( czytaj online ).
14. André Salmon,   Rzymski amfiteatr w Tours wedug statutów.  », Biblioteka Szkoy Czarterów , t.  18,1857, s.  218-19 ( czytaj online ).
15. Dubois i Sazerat 1974 , s.  41.
16. Bastien Lefebvre,   Indre-et-Loire. Wycieczki. Rozbudowa domu kanonika katedralnego w 1407 r.  , Biuletyn monumentalny , Société française d'archéologie , t.  166 n ^O  22008, s.  154-155 ( czytaj online ).
17. Bernard Chevalier w ciemnoci XIII ^p  wieku Katedra , str.  98.
18.   Colosseum   na stronie internetowej Structurae (dostp 25 stycznia 2015 r . ) .
19. Bernard Parzysz,   Elipsy bez elipsy: rzymskie amfiteatry.  " , Na stronie internetowej Stowarzyszenia Nauczycieli Matematyki w Edukacji Publicznej (APMEP) (konsultacje na 25 stycznia 2015 ) , s.  777.
20. Adeline Pichot,   Spektakle w czasach Tertuliana: architektura i przedstawienia  , Revue des études augustiniennes et patristiques ,2012, s.  3 ( przeczytaj online [PDF] ).
21. Paul-Marie Duval i Pierre Quoniam ,   Niepublikowane zapisy antycznych zabytków Autun (Saône-et-Loire)  , Gallia , t.  21, n ^o  1,1963, s.  169 ( DOI  10.3406 / galia.1963.2385 ).
22. Jacques Marseille , Journal de Bourgogne , Pary, Larousse,2002, 335  s. ( ISBN  2-03-575104-7 ) , s.  40.
23. Claude Lepelley ( re. ), Rzym i integracja cesarstwa. Podejcia regionalne Wysokiego Cesarstwa Rzymskiego , t.  2, Pary, University Press of France , coll.  "Nowe Clio",1998, 534  s. ( ISBN  2-13-048711-4 ) , s.  119
24. (it)   Storia del sito (Historia stanowiska)   , na Sito archeologico Santa Maria di Vetere (stanowisko archeologiczne Kapui) .
25. Annie Arnaud-Portelli,   Kartagina, funkcjonowanie regionalnej metropolii w czasach rzymskich  , Cahiers de la Méditerranée ,2002( przeczytaj online ).
26. Gérard Coulon , Les Gallo-Romains , Paris, Errance, coll.  Cywilizacje i kultury,2006, 219  s. ( ISBN  2-87772-331-3 ) , s.  15.
27. Françoise Dumasy   Teatry i sale widowiskowe w miastach Galii rzymskiej a funkcje dystrybucyjne   litery Studia , Bez ^koci  1-2,2011, s.  10 ( DOI  10.4000 / edl. 115 ).
28. Christèle Hervé "  Archeologiczne Atlas Touraine: Gallo-Roman aglomeracje wtórne  ", Suplement do archeologique du centrum Revue de la France , Tours, FERACF, n ^o  53,2014, s.  2 ( przeczytaj online [PDF] ).
29.   odcisk amfiteatrze Tours we wspóczesnym dziaki.  Na Geoportalu
30. budynku wymieniono pomnik historyczny: Wskazówka n ^o  PA00098231 , bazy Merimee , francuskiego Ministerstwa Kultury .
31. budynku wymieniono pomnik historyczny: Wskazówka n ^o  PA00098200 , bazy Merimee , francuskiego Ministerstwa Kultury .
32. budynku wymieniono pomnik historyczny: Wskazówka n ^o  PA00098201 , bazy Merimee , francuskiego Ministerstwa Kultury .
33. Jean-Louis Chalmel, Historia Touraine a do roku 1790 , t.  1, Wycieczki, Mamo ,1828( czytaj online ) , s.  72.
34. Wskazówka n ^o  PA00098240 , baza Mérimée , francuski Ministerstwo Kultury
35. General de Courtigis,   Notatki o staroytnych rzymskich konstrukcjach Tours  , Mémoire de la Société archéologique de Touraine , t.  V,1853, s.  28-42 ( czytaj online , konsultacja 23 stycznia 2015 ).
36. General de Courtigis,   Notatki o staroytnych rzymskich konstrukcjach Tours  , Mémoire de la Société archéologique de Touraine , t.  V,1853, s.  28 ( przeczytaj online ).
37. Hrabia de Galembert, sekretarz Komisji ,   Sprawozdanie komisji odpowiedzialnej za zbadanie podbudów przypuszczalnie nalecych do starego amfiteatru w Tours  , Mémoire de la Société archéologique de Touraine , t.  V,1853, s.  253-254 ( czytaj online ).
38. Jean-Paul Sazerat ( re. ), Mao znany zabytek: rzymskie areny wie , Civray-de-Touraine,1963, 32  pkt..

Wersja tego artykuu z 14 marca 2015 r. zostaa uznana za   artyku wysokiej jakoci  , co oznacza, e spenia kryteria jakoci dotyczce stylu, przejrzystoci, trafnoci, cytowania róde i ilustracji.