Zeugma (stylistyczny)

Zeugma (od starożytnego greckiego ζεῦγμα / Zeugma „jarzmo, ogniwo”), zeugme lub nawet zaczep , to figura mowy , która polega na tworzeniu zależą od tego samego słowa dwa odmienne warunki, które mają różne relacje z nim, w sugerując już wyrażony przymiotnik lub czasownik. Jest to zatem kształt elipsy . Rozróżnia się zeugmę składniową, gdy niepowtarzany termin jest używany w tym samym sensie, co już wyrażony, oraz zeugmę semantyczną, w której termin okultystyczny jest używany w innym znaczeniu niż już wyrażony. Ta ostatnia figura, zwana też zaczepem , najczęściej kojarzy dwa dopełnienia obiektów, jedno o konkretnym znaczeniu, a drugie o abstrakcyjnym znaczeniu, dla humorystycznego, a nawet ironicznego efektu. Bliska sylepsis znaczenia , hendiadys , konkatenacji, a nawet anakolutu .

Etymologia

Anatole Bailly przywołuje użycie greckich retorów i definiuje je jako konstrukcję, za pomocą której dwa podmioty zostały powiązane z jednym atrybutem. Słowo „  zeugma  ” zostało przyjęte jako takie, ale w neutralnym gatunku przez łacinników w znanej nam definicji retorycznej: „konstrukcja terminu z kilkoma wyznacznikami, z których tylko jeden jest odpowiedni” .

Słowo „  zeugma  ” jest akceptowane przez wielu współczesnych retorów, ale u niektórych autorów wciąż znajdujemy mniej toniczną pisownię słowa „zeugme”. Te dwa słowa współistnieją od XVII th  wieku . Zwracamy uwagę na dość niedawne użycie słowa „zaczep”, które jest prawdopodobnie tłumaczeniem  greckiego „  zeugma ” (jarzmo) i wydaje się być duplikatem. Jednak Henri Morier , ze swojej strony, podzielił te dwa aspekty, nadając figurze znaczenia nazwę „zaczep”, a figurze gramatyki nazwę „zeugme”.

Definicja

Zeugma jest traktowana jako elipsa słowa lub grupa słów, które normalnie powinny być powtarzane, co skutkuje umieszczeniem na tym samym poziomie składniowym dwóch elementów należących do różnych rejestrów semantycznych:

„Ubrany w szczerą uczciwość i białą bieliznę”

-  Victor Hugo , Sleeping Booz

Dwa wyrażenia szczera uczciwość i białe płótno ( białe nawiązujące również do etymologii szczery po łacinie) pochodzą z różnych rejestrów semantycznych: pierwsze jest abstrakcyjne (cecha uczciwości), a drugie jest konkretem (len jest włóknem naturalnym). Te dwa wyrażenia łączy to samo ogniwo składniowe, którym jest imiesłów : ubranie rozpoczynające wers; te dwa wyrażenia są zatem powiązane z tym samym słowem rektor. Specyficzność zdania nadaje więc kontrast między tą identyczną konstrukcją składniową a sugerowaną przez nią różnicą semantyczną, oparty na elipsie w drugim członie zdania odmienionego czasownika vêtu .

Utworzyć zeugme to połączyć semantycznie dwa elementy, których nie da się umieścić na tej samej płaszczyźnie, wspólnym terminem, ewentualnie – ale niekoniecznie – w ramach paralelizmu . Jest to postać, która wywołuje efekt zaskoczenia, często komicznego, czasem poetyckiego. Mówiąc o zeugme, konieczne jest, aby dwa dołączone elementy początkowo nie zawierały żadnego związku semantycznego.

Zeugma syntaktyczna

Jest to fakt, że nie powtarza się wspólnego elementu w zdaniu z dwoma równoległymi elementami. Tak więc w zdaniu „Jeden westchnął, drugi zaskrzeczał” pchnięcie się nie powtarza. Możemy uznać ten proces za skrót, sposób na uproszczenie zdania, literacki odpowiednik matematycznego rozkładu na czynniki . Jest to bardzo powszechne i nie jest to figura retoryczna , bo nie zwraca na siebie uwagi. Wręcz przeciwnie, chodzi o powtórzenie wspólnego terminu.

„Uwierzył w swoją gwiazdę i że należy mu się pewna doza szczęścia. "

-  André Gide , Fałszerze

„Wiedzą, jak liczyć godziny i że ich ziemia jest okrągła. "

-  Alfred de Musset , Namouna

Semantyczna Zeugma

Jest to fakt powiązania dwóch elementów, których nie da się zrównać na tym samym poziomie, ze wspólnym terminem, być może – ale niekoniecznie – w ramach paralelizmu . Jest to postać, która wywołuje efekt zaskoczenia, często komicznego, czasem poetyckiego. Aby mówić o zeugmie, konieczne jest, aby dwa dołączone elementy nie zawierały początkowo żadnego powiązania, semantycznego lub składniowego.

„Trzech sprzedawców napojów i miłości. "

-  Guy de Maupassant , Bel-Ami

„Przeciw jego zamkniętymi okiennicami, M mi Massot dzianiny, zamknięty w swoim pokoju, a jej głuchota. "

-  Roger Martin du Gard

"W miastach wielkiej samotności
Ja przechodnia dobrze chroniony
Przez dwa tysiące lat niewoli
I kilka gwoździ na drodze"

-  Michel Sardou , Miasta samotności

Definicja stylistyczna

Zeugma pozwala przede wszystkim na skojarzenie abstrakcyjnych i konkretnych rejestrów w tej samej konstrukcji, często z ironicznego pragnienia. Postać rzeczywiście należy do klasy gier słownych, zbliżona do kalamburu lub burleski, gdy zespół jest trywialny.

Semantycznie zeugma gra na podwójnym znaczeniu za pomocą podwójnej konstrukcji. Kontekst pozwala wydobyć to, co ukryte , bardzo obecne w figurze, co sprawia, że ​​elipsa ważnych słów dociera do znaczenia.

Postać starożytnych języków

Zeugma przydaje się w łacińskiej wersyfikacji , choćby dla prozodii i zwięzłości. Jest to częste wśród poetów takich jak Wergiliusz .

… Oculos
dextramque precantem Protendens…

… Spojrzenie w górę i
błagalna dłoń … ( Wergiliusz , Eneida XII )

Łaciński czasownik „  protendens  ” jest bardziej precyzyjny niż francuski: tendre (ręka) i lift (oczy) „z przodu”. Spojrzenie i ręka są zjednoczone w postawie błagania .

Arma virumque cano, Trojae qui primus ab oris
Italiam fato profugus Laviniaque venit
litora…

Śpiewam o bitwach bohatera, który uciekł z brzegów Troi
i który, predestynowany, jako pierwszy dotarł [we] Włoszech,
[na] brzegi Lavinium… ( Wergiliusz , Eneida I )

Zwarte tłumaczenie nie zawsze jest eleganckie. Ale Pierre Klossowski spróbował tego: „Świętuję broń i człowieka, który jako pierwszy z wybrzeży trojańskich, we Włoszech, zbiegiem losu przybył na wybrzeże lawińskie” respektując zeugmę, stawiając na równi trojańskiego bohatera i jego broń, która wywołuje wojowniczą reputację Rzymian.

Znaczenie postaci

Liczba „dopasowuje termin z kilkoma kwalifikatorami lub semantycznie niejednorodnymi okolicznościami . ”.

Jeden czasownik i dwa przedmioty lub uzupełnienia

Są to głównie czasowniki związane z konkretną ideą i abstrakcyjną ideą, przy czym ta ostatnia zwykle nie jest dopasowywana, w przeciwieństwie do syllepsis, do różnych znaczeń czasownika. Poza prostym połączeniem dwóch semantycznie niemożliwych do pogodzenia dopełnień , zasadą zeugmy jest dopuszczenie obrazu, który użyty samodzielnie byłby a priori niespójny.

Dwa przedmioty

"Pod mostem Mirabeau płynie Sekwana
i nasze miłości"

-  Guillaume Apollinaire , Alkohole

Miłości człowieka nie mogą płynąć jak woda. Figura podejmuje ilustrację wody przepływającej pod mostem o najbardziej naturalnej dla niej symbolicznej wartości, o beznamiętnej wartości czasu; miłość, która rodzi się i umiera wraz z upływem czasu, nabiera całego nostalgicznego znaczenia poprzez zeugmę.Dwa komplementy

„Te szerokie mury przesiąknięte wiekami i wiarą. "

-  Alphonse de Lamartine , Jocelyn

Podobnie kamień nie jest stworzony z abstrakcyjnej rzeczy, takiej jak wiara. Ale to wiara napędza nas do budowania miejsc kultu i utrzymuje je.

„Twoje wdowy z białymi czołami, zmęczone czekaniem na ciebie,
Wciąż mówią o tobie, mieszając popiół
z ich ogniska i serca!” "

-  Victor Hugo , Oceano Nox

Odważny sojusz: serce jak „popielniczka” w kominku; porównanie na szczęście przemienione przywołaniem żalu po zmarłej miłości.

„Tuż w górę rzeki od zbiegu z Marną, rozległy kompleks handlowo-hotelowy rysuje swoją mandżurską architekturę nad brzegiem rzeki i bankructwo”

-  Jean Echenoz , wyjeżdżam

Tutaj używamy słowa „na krawędzi”, aby obok rzeki mówić o bankructwie (będąc na skraju bankructwa).

Jeden czasownik i dwóch podwładnych

Czasownik rządzący bezokolicznikami i spójnikami podrzędnymi

„Wiedzą, jak liczyć godziny i że ich ziemia jest okrągła. "

-  Alfred de Musset , Namouna

„Poprosiła go, żeby spakował walizki i natychmiast wyszedł. "

Czasownik rządzący dopełnieniem dopełnienia i podwładnym

„Powiedziałem, że wracam do Combourg i jak powitał mnie mój ojciec. "

-  Chateaubriand , Wspomnienia zza grobu

Jak często zdanie to można sformułować inaczej; a autor mógł równie dobrze powiedzieć: „i sposób, w jaki zostałem przyjęty”

„Ach! czy znasz zbrodnię i kto cię zdradził? "

-  Jean Racine , Ifigénie

Ten dramatyczny werset ilustruje zerwanie składni motywowane emocjonalnym impulsem postaci (zob. artykuł anacoluthe ).

Postać gramatyczna

Ten typ konstrukcji jest zawsze eliptyczny. Pozwala uniknąć konieczności powtarzania tego samego czasownika, nawet jeśli jego odmieniona forma musi być inna. Rozumienie takiego zdania jest poniekąd porównywalne z rozumieniem sylepsji gramatycznej. Littré dokonuje rozróżnienia między „prostą zeugmą”, gdzie dorozumiane czasowniki są identyczne, a „zeugmą złożoną”, gdzie są różne.

Dopełnienia rządzące czasownikami , które nie są zgodne pod względem liczby lub rodzaju

„Wyludniam państwo najszczęśliwszych monarchów;
Błyskawica jest moją armatą, Losy moich żołnierzy [jest / są] ”

-  Pierre Corneille , Komiczna iluzja

„ Jem jabłko, ty pomarańczę. [jeść jeść] "

„Uważam tę młodą dziewczynę za bardzo inteligentną, ale nie wiem, czy jej młodszy brat jest aż tak bardzo inteligentny . "

„Pod mostem Mirabeau płynie Sekwana
I nasze miłości. [umywalki / umywalki]”

-  Guillaume Apollinaire , Alkohole , Le Pont Mirabeau

Czasownik rządzący licencją poetycką dwóch różnych reżimów

Henri Morier zauważył inny rodzaj zeugmy, który dotyka składni. Ale jeśli odważyli się tam wielcy poeci, pozostaje to zasadniczo brakiem języka.

„Jego nienawiść czy jego miłość, czy to są pierwsze prawa,
które powodują, że królowie wstępują lub schodzą na tron? "

-  Jean Racine , Thebaid

Zmiana reżimu czasownika „zstąpić” jest prawdopodobnie motywowana zwartością języka aleksandryjskiego . Jeśli rygorystyczny gramatyk sprzeciwia się solecizmowi , para przeciwieństw „góra-dół” dobrze idzie w stronę deklamacji .

"Co! wciąż mówisz o zemście i nienawiści
Za tego, z którego zamierzasz uczynić królową? "

-  Pierre Corneille , Rodogune

Para opozycji „zemsta-nienawiść” nie jest korzystna, ponieważ mówimy o „nienawiści za  ”, ale o „zemście przeciwko  ”.

Uwagi i referencje

  1. retorycy greccy, redagowanie Walza (1836) i redagowanie Spengela (1856).
  2. Félix Gaffiot , słownik łacińsko-francuski.
  3. Leksykolog Émile Littré rozpoznał tylko pisownię „  zeugme  ”, ale Robert podaje obie.
  4. Le Grand Robert, 1975.
  5. oznacza to samo, w przeciwieństwie do zeugmy w retoryce łacińskiej.
  6. (w) Thomas Kane , The New Oxford Guide to writing , Oxford University Press ,1994, 327  s. ( ISBN  978-0-19-509059-8 , czytaj online ) , s.  145.
  7. BDL: Zeugme
  8. Pierre Klossowski, Eneid , Paryż, Gallimard, 1964.
  9. Xavier Darcos , Notre Virgile , Fayard, 2017, s. 62.
  10. Georges Molinié

Załączniki

Bibliografia

Bibliografia

Bibliografia figur mowy

Powiązane artykuły

Linki zewnętrzne