Ziemia

Modele komputerowe astrofizyków Mikaela Granvika, Jérémie Vaubaillona i Roberta Jedicke sugerują, że „tymczasowe satelity” powinny być dość powszechne i że „przez cały czas na orbicie wokół Ziemi powinien znajdować się co najmniej jeden naturalny satelita o średnicy 1 metra ” . Obiekty te pozostawałyby na orbicie średnio przez dziesięć miesięcy przed powrotem na orbitę słoneczną.

Jedna z pierwszych wzmianek w literaturze naukowej o tymczasowym satelicie dotyczy Clarence'a Chanta podczas wielkiej procesji meteorytowej w 1913 roku  :

„Wydaje się, że ciała, które podróżowały w kosmosie, prawdopodobnie po orbicie wokół Słońca i zbliżały się do Ziemi, mogły zostać przez nią przechwycone i zmuszone do poruszania się wokół niej jak satelita. "

Znane są przykłady takich obiektów. Na przykład, w latach 2006-2007, 2006 RH 120 faktycznie tymczasowo znajduje się na orbicie wokół Ziemi, a nie wokół Słońca.

w kwiecień 2020, na orbicie okołoziemskiej znajduje się 2666 sztucznych satelitów, w porównaniu z 1167 w 2014 roku i 931 w 2011 roku. Niektóre z nich już nie działają, jak Vanguard 1 , najstarszy z nich wciąż znajduje się na orbicie. Satelity te mogą pełnić różne funkcje, takie jak badania naukowe (np. Kosmiczny Teleskop Hubble'a ), telekomunikacja lub obserwacja (np. Meteosat ).

Ponadto te sztuczne satelity generują śmieci kosmiczne  : w 2020 r. na orbicie znajduje się ponad 23 000 ponad 10  cm średnicy i około pół miliona między 1 a 10  cm średnicy.

Od 1998 roku największym stworzonym przez człowieka satelitą wokół Ziemi jest Międzynarodowa Stacja Kosmiczna , mierząca 110  m długości, 74  m szerokości i 30  m wysokości, orbitująca na wysokości około 400  km .

Inne obiekty procesji

Ziemia ma wiele quasi-satelitów i koorbitorów . Wśród nich są przede wszystkim (3753) Cruithne , asteroida bliska Ziemi o orbicie podkowiastej i czasami błędnie nazywana „drugim księżycem Ziemi” oraz (469219) Kamoʻoalewa , najbardziej stabilny znany quasi-satelita, do którego ogłoszono projekty eksploracji kosmosu .

W układzie Słońce-Ziemia na Ziemi znajduje się pojedyncza asteroida trojańska  : 2010 TK 7 . To oscyluje wokół punktu Lagrange'a  L 4 pary Ziemia-Słońce, 60 ° przed Ziemią na swojej orbicie wokół Słońca.

w wrzesień 2018, potwierdzono istnienie chmur Kordylewskiego w punktach L 4 i L 5 układu Ziemia-Księżyc . Te duże stężenia pyłu zostały wykryte dopiero późno z powodu ich słabego oświetlenia.

Zamieszkanie

Planeta, która może schronienie życie mówi się do zamieszkania , nawet jeśli życie nie jest obecny tam, czy nie pochodzą od niego. Ziemia zapewnia ciekłą wodę , środowiska, w których złożone cząsteczki organiczne mogą się gromadzić i oddziaływać, oraz wystarczającą ilość tak zwanej „miękkiej” energii, aby utrzymać metabolizm żywych organizmów przez wystarczająco długi czas. Odległość dzieląca Ziemię od Słońca umieszczająca ją w strefie nadającej się do zamieszkania , a także mimośród orbity , prędkość rotacji, nachylenie jej osi, historia geologiczna, atmosfera pozostały nieagresywne dla cząsteczek organicznych, pomimo bardzo duża zmiana składu chemicznego i ochronne pole magnetyczne to parametry sprzyjające pojawieniu się życia na ziemi i warunkom zamieszkania na jego powierzchni.

Biosfera

Formy życia na planecie są określane jako tworzące „  biosferę  ”.

Ta ostatnia odpowiada wszystkim żywym organizmom i ich środowiskom życia i dlatego można ją podzielić na trzy strefy, w których życie jest obecne na Ziemi: litosferę , hydrosferę i atmosferę , które również wchodzą ze sobą w interakcje. Szacuje się, że pojawienie się życia na Ziemi miało miejsce co najmniej 3,5 miliarda lat temu, co było początkiem ewolucji biosfery. Ponadto data pojawienia się ostatniego wspólnego wspólnego przodka szacowana jest na 3,5-3,8 miliarda lat temu. Ponadto wyginęło około 99% gatunków, które kiedyś żyły na Ziemi .

Biosfera podzielona jest na około piętnaście biomów , zamieszkałych przez podobne grupy roślin i zwierząt . Jest to zespół ekosystemów charakterystycznych dla obszaru biogeograficznego, nazwanych od roślinności i gatunków zwierząt, które na nim dominują i są do niego przystosowane. Oddzielają je głównie różnice w szerokości geograficznej , wysokości lub wilgotności . Niektóre biomy lądowe położone poza kręgami Arktyki i Antarktyki (takie jak tundra ), na dużych wysokościach lub w bardzo suchych obszarach są stosunkowo pozbawione życia zwierzęcego i roślinnego, podczas gdy bioróżnorodność jest najwyższa w tropikalnych lasach deszczowych .

Zasoby naturalne

Ziemia zapewnia zasoby naturalne, które mogą być eksploatowane i wykorzystywane przez ludzi do różnych celów. Może to być, na przykład, mineralne surowce ( świeża woda , rudy ,  itd. ), Produktów z dzikiego pochodzenia ( drewno , gry ,  etc. ), a nawet kopalnym substancje organiczne ( ropa naftowa , węgiel ,  itp.) ).

Rozróżnia się zasoby odnawialne – które mogą być odtwarzane w krótkim czasie w ludzkiej skali czasu – oraz zasoby nieodnawialne – gdzie, przeciwnie, szybkość konsumpcji znacznie przewyższa szybkość ich tworzenia. Wśród tych ostatnich są paliwa kopalne , których formowanie zajmuje miliony lat. Znaczące ilości tych paliw kopalnych można pozyskać ze skorupy ziemskiej , takiej jak węgiel , ropa naftowa , gaz ziemny czy hydraty metanu . Złoża te wykorzystywane są do produkcji energii oraz jako surowiec dla przemysłu chemicznego . Te źródła energii są następnie przeciwstawiane odnawialnym źródłom energii – takim jak energia słoneczna i energia wiatru  – które nie są wyczerpujące. Rudy również powstają w skorupie ziemskiej i składają się z różnych pierwiastków chemicznych przydatnych w produkcji człowieka, takich jak metale .

Biosfera ziemska wytwarza wiele podstawowych zasobów dla ludzi, takich jak żywność , paliwo , leki , tlen, a także zapewnia recykling wielu odpadów organicznych . Te ekosystemy naziemnej zależy od gruntów ornych i wody słodkiej, a ekosystemy morskie są na podstawie składników odżywczych rozpuszczonych w wodzie.

W 2019 roku użytkowanie gruntów – stanowiące 29% powierzchni planety, czyli 149 milionów km² – jest mniej więcej rozłożone w następujący sposób:

W 2019 r. raport ONZ sugeruje, że wykorzystanie zasobów naturalnych ma wzrosnąć o 110% w latach 2015-2060, co spowoduje zmniejszenie o ponad 10% lasów i około 20% innych siedlisk, takich jak łąki.

Zagrożenia dla środowiska

Znaczne obszary powierzchni Ziemi są narażone na ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak Pogodowe bomby cyklonowe ( burze Cape Hatteras , europejskich burz ,  itp ) lub tropikalnego (o nazwie huragany, tajfuny i cyklony od regionu).

W latach 1998-2017 prawie pół miliona osób zginęło podczas ekstremalnej pogody. Ponadto inne regiony są podatne na trzęsienia ziemi , osuwiska , erupcje wulkanów , tsunami , tornada , zapadlisko , zamiecie , powodzie , susze czy pożary lasów .

Działalność człowieka powoduje zanieczyszczenie powietrza i wody, a także powoduje w niektórych miejscach zdarzenia takie jak kwaśne deszcze , zanik roślinności ( nadmierny wypas , wylesianie , pustynnienie ), utrata bioróżnorodności , degradacja gleb , erozja i introdukcja gatunków inwazyjnych . Ponadto zanieczyszczenie powietrza jest odpowiedzialne za jedną czwartą przedwczesnych zgonów i chorób na całym świecie.

Według Organizacji Narodów Zjednoczonych istnieje naukowy konsensus łączący działalność człowieka z globalnym ociepleniem spowodowanym przemysłową emisją dwutlenku węgla , a bardziej ogólnie gazów cieplarnianych . Ta zmiana klimatu grozi topnieniem lodowców i pokryw lodowych , ekstremalnymi zakresami temperatur, poważnymi zmianami pogody i wzrostem poziomu morza .

Ludzka Geografia

W 2019 roku Ziemia liczy około 7,7 miliarda mieszkańców. Prognozy wskazują, że do 2050 roku światowa populacja osiągnie 9,7 miliarda mieszkańców, przy czym przewiduje się wzrost w szczególności w krajach rozwijających się . Tym samym region Afryki Subsaharyjskiej ma najwyższy wskaźnik urodzeń na świecie. Gęstość zaludnienia ludzkiej różni się znacznie na całym świecie: około 60% światowej populacji życia w Azji , szczególnie w Chinach i Indiach - które łącznie stanowią 35% światowej populacji - na mniej niż 1% w Oceanii . Ponadto około 56% światowej populacji mieszka na obszarach miejskich, a nie wiejskich. W 2018 roku według ONZ trzema największymi miastami na świecie (o statusie megalopolis ) są Tokio (37 mln mieszkańców), Delhi (29 mln) i Szanghaj (26 mln).

Około jedna piąta powierzchni Ziemi sprzyja wyzyskowi człowieka. Rzeczywiście, oceany stanowią 71% powierzchni Ziemi, a spośród pozostałych 29% 10% pokrywają lodowce (zwłaszcza na Antarktydzie ), a 19% pustynie lub wysokie góry. 68% powierzchni lądowej znajduje się na półkuli północnej i mieszka tam 90% ludzi. Najbardziej wysunięta na północ stała ludzka osada znajduje się w Alert na Wyspie Ellesmere w Kanadzie (82°28′ N), podczas gdy najbardziej wysunięta na południe jest Baza Antarktyczna Amundsena-Scotta na Antarktydzie (89°59'S).

Wszystkie masy lądowe, z wyjątkiem ziemi Marie Byrd na Antarktydzie i Bir Tawil w Afryce, które są terra nullius , są przedmiotem roszczeń niezależnych narodów. W 2020 roku ONZ uznaje 197 państw, w tym 193 państwa członkowskie . Z kolei World Factbook obejmuje 195 krajów i 72 terytoria o ograniczonej suwerenności lub autonomicznych jednostkach . Historycznie Ziemia nigdy nie zaznała suwerenności obejmującej całą planetę - chociaż wiele narodów próbowało osiągnąć dominację nad światem i poniosło porażkę.

Narodów Zjednoczonych (ONZ) to organizacja międzynarodowa , która została stworzona w celu pokojowego rozstrzygania konfliktów między narodami. Organizacja Narodów Zjednoczonych służy przede wszystkim jako miejsce wymiany dyplomacji i prawa międzynarodowego publicznego . Po osiągnięciu konsensusu między różnymi członkami można rozważyć operację zbrojną .

Pierwszym człowiekiem astronauta na orbicie Ziemi jest Jurij Gagarin12 kwietnia 1961. Od tego czasu około 550 osób odbyło podróż w kosmos, a dwanaście z nich spacerowało po Księżycu (między Apollo 11 w 1969 a Apollo 17 w 1972). Zwykle na początku XXI th  wieku jedynymi ludźmi w przestrzeni są te znajdujące się w Międzynarodowej Stacji Kosmicznej , który jest na stałe zamieszkałego. Astronauci misji Apollo 13 to najdalsi ludzie od Ziemi w odległości 400 171 kilometrów w 1970 roku.

Filozoficzny i kulturowy punkt widzenia

Wcześniejsze występy

Wiara w płaską Ziemię została obalona przez doświadczenie już w starożytności, a następnie przez praktykę dzięki okrążeniom na początku renesansu . Dlatego historycznie zawsze narzucano model kulistej Ziemi.

W V -tego  wieku  pne. AD , Pitagoras i Parmenides zaczynają przedstawiać Ziemię w formie kuli. Jest to logiczna dedukcja z obserwacji krzywizny horyzontu na pokładzie statku. Z powodu tej pracy, że Ziemia jest kulista już uznane przez Platona ( V -tego  wieku  pne. ), Przez Arystotelesa ( IV th  century  BC. ) Oraz ogólnie wszystkich greckich uczonych. Pochodzenie wiary jego obrotów na sobie przypisuje się Hicetas przez Cycerona . Według Strabona , Skrzynki z Mallos zbudowany w II th  wieku  przed naszą erą. AD kula reprezentująca Ziemię zgodnie z teorią znaną jako „pięć stref klimatycznych” .

Eratostenes wydedukował obwód Ziemi (długość południka ) geometrycznie około 230 rpne. AD  ; uzyskałaby wartość około 40 000  km , co jest pomiarem bardzo zbliżonym do rzeczywistości (40 075  km na równiku i 40 008  km na południku przechodzącym przez bieguny). Astronom jest także inicjatorem pierwszych ocen nachylenia osi . W jego geografii , Ptolemeusza ( II th  wieku ) zawiera obliczenia Eratostenesa i wyraźnie stwierdza, że Ziemia jest okrągła.

Pomysł, że średniowieczne teologie wyobrazić Ziemię jako mieszkaniu byłoby mit wymyślony w XIX th  century oczernić wizerunek tego okresu i jest powszechnie akceptowane, że żaden średniowieczny uczony wsparła ideę płaskiej Ziemi. Tak więc średniowieczne teksty ogólnie odnoszą się do Ziemi jako „globu” lub „sfery” – odnosząc się w szczególności do pism Ptolemeusza, jednego z najchętniej czytanych i nauczanych wówczas autorów.

W przeciwieństwie do innych planet Układu Słonecznego , ludzkość nie uważał Ziemię jako poruszający się obiekt obraca się wokół Słońca przed XVII -tego  wieku , był powszechnie uważany za centrum wszechświata przed rozwojem modeli heliocentrycznej .

Z powodu wpływów chrześcijańskich , a prace teologów jak James Ussher oparte wyłącznie na analizie genealogicznym w Biblii do tej pory wiek Ziemi, najbardziej zachodni naukowcy wciąż myślał XIX th  century , że Ziemia była starsza kilka tysięcy lat w większości. Dopiero rozwój geologii ponownie oszacował wiek Ziemi. W latach 60. XIX wieku Lord Kelvin , używając badań termodynamicznych , jako pierwszy oszacował wiek Ziemi na około 100 milionów lat, wywołując wielką debatę. Odkrycie promieniotwórczości przez Henri Becquerela pod koniec XIX -go  wieku zapewnia niezawodny sposób datowania i można udowodnić, że wiek Ziemi jest faktycznie liczone w miliardach lat.

Mity

Ziemia często była personifikowana jako bóstwo, szczególnie w postaci bogini, jak w przypadku Gai w mitologii greckiej . Jako taka, Ziemia jest wtedy reprezentowana przez boginię- matkę , boginię płodności. Ponadto, bogini dał jej nazwę do teorii Gai ekolodzy Założenia -XX th  century porównujące środowiskach lądowych i życia w unikalny samoregulujący organizacji w celu ustabilizowania warunków zamieszkiwania.

Jej odpowiednikiem w mitologii rzymskiej jest Tellus (lub Terra mater ), bogini płodności . Nazwa planety w języku francuskim wywodzi się pośrednio od imienia tej bogini, wywodzącego się z łacińskiego terra oznaczającego glob ziemski .

Również mity o stworzeniu wielu religii, takie jak pierwsza historia stworzenia z Księgi Rodzaju w Biblii , opowiadają o stworzeniu Ziemi przez jedno lub więcej bóstw.

Kilka grup religijnych, często powiązane z fundamentalistycznych oddziałów z protestantyzmu i islamu , twierdzą, że ich interpretacja mitów o stworzeniu w świętych tekstach jest prawdą i że powinno to być traktowane jako równe konwencjonalnych założeniach naukowych dotyczących powstawania Ziemi i rozwoju życia, nawet powinien je zastąpić. Takie twierdzenia są odrzucane przez społeczność naukową i inne grupy religijne.

Symbolizm

Różne symbole astronomiczne są i były używane do określenia Ziemi. Najpopularniejszym współcześnie jest ⴲ ( Unicode U + 1F728), reprezentujący kulę ziemską podzieloną przez równik i południk, a w konsekwencji „cztery strony świata” lub punkty kardynalne . Wcześniej, mamy również znaleźć kulę przekroju tylko przez równika ⊖ i symbol ♁ (U + 2641) przypominającej krzyżowych kuli lub odwróconego symbolu Wenus .

Jednak ich stosowanie jest odradzane przez Międzynarodową Unię Astronomiczną, która preferuje skróty.

Ekologiczna skończoność

Wizja człowieka dotycząca Ziemi ewoluuje w szczególności dzięki początkom astronautyki, a biosfera jest wtedy postrzegana z perspektywy globalnej. Znajduje to odzwierciedlenie w rozwoju ekologii, która martwi się wpływem ludzkości na planetę.

Już w 1931 roku Paul Valéry w swojej pracy Regards sur le monde moderne uważa, że „rozpoczyna się czas skończonego świata” . Przez „świat” nie ma on wówczas na myśli świata-świata Starożytnych, ale nasz obecny świat , czyli Ziemię i wszystkich jej mieszkańców. W ciągłości Bertrand de Jouvenel przywołuje skończoność Ziemi z 1968 roku.

Filozof Dominique Bourg , specjalista w etyki o zrównoważonym rozwoju , wywołuje w 1993 roku odkrycie ekologicznej skończoności Ziemi w Nature w polityce lub filozoficznego pakietu ekologii . Wierząc, że ta skończoność jest dostatecznie znana i udowodniona, że ​​nie ma potrzeby jej ilustrować, podkreśla, że ​​spowodowała ona w naszych przedstawieniach radykalną zmianę relacji między tym, co uniwersalne i jednostkowe. Podczas gdy klasyczny paradygmat nowożytny postulował, że uniwersalne rządzi jednostką, a ogólne jednostką, nie możemy redukować relacji między planetarnością a lokalnością. W systemowym wszechświecie ekologii biosfera (planetarna) i biotopy (lokalne) są współzależne. Ta współzależność tego, co lokalne i planetarne, obala zasadę przewodnią nowoczesności , która miała tendencję do znoszenia wszelkich lokalnych partykularności na rzecz zasad ogólnych, w których według niego projekt nowoczesny jest utopijny .

Eksperymentalnym dowodem na symboliczne powiązanie ekologii z kulturą są reakcje pierwszych astronautów, którzy w latach 60. mogli obserwować planetę na orbicie lub z Księżyca – i przywracać ikoniczne fotografie, takie jak La Blue. piłka lub Ziemia . Te powroty opisujące „piękną, cenną i kruchą” Ziemię – którą zatem człowiek ma obowiązek chronić – miały wpływ na światopogląd ogółu ludności.

Ekologiczna skończoność Ziemi jest kwestią, która stała się tak wszechobecna, że ​​niektórzy filozofowie ( Heidegger , Grondin , Schürch) mogli mówić o etyce skończoności. Ponadto koncepcje śladu ekologicznego i biopojemności umożliwiają zrozumienie problemów związanych z tą skończonością Ziemi.

Uwagi i referencje

Uwagi

• (fr) Ten artykuł jest częściowo lub w całości zaczerpnięty z anglojęzycznego artykułu Wikipedii zatytułowanego "  Ziemia  " ( zobacz listę autorów ) .

1. Liczba dni słonecznych w roku jest zatem o jeden mniejsza niż liczba dni gwiezdnych , ponieważ ruch obrotowy Ziemi wokół Słońca dodaje obrót planety wokół własnej osi. Według przybliżonych obliczeń, 4 minuty różnicy dziennie w rzeczywistości po 365 dniach: 4 × 365 = 1460 minut, czyli około 24 godzin.
2. Obrót Wenus jest wsteczny, nachylenie jej osi jest większe niż 90 °. Można powiedzieć, że jego oś jest nachylona „-2,64°”.
3. wyrażona jako ułamek masowy .
4. Może lokalnie wahać się od 5 do ponad 70 kilometrów.
5. Może lokalnie wahać się od 5 do 200 kilometrów.
6. W tym płyta somalijska , o której mówi się, że oddziela się od płyty afrykańskiej. Patrz: (en) Jean Chorowicz , „  System ryftowy Afryki Wschodniej  ” , Journal of African Earth Sciences , tom.  43, n kości  1-3Październik 2005, s.  379-410 ( DOI  10.1016 / j.jafrearsci.2005.07.019 , Kod  BibES 2005JAfES..43..379C )
7. Pomiar ten został wykonany przez statek Kaikō w marcu 1995 roku i jest uważany za najdokładniejszy. Więcej informacji znajdziesz w artykule na temat Challenger Deep .
8. Aoki, najlepsze źródło tych liczb, używa terminu „sekundy UT1” zamiast „sekundy średniego czasu słonecznego” – ( fr ) S. Aoki , „  Nowa definicja czasu uniwersalnego  ” , Astronomy and Astrophysics , vol. .  105 n O  21982, s.  359-361 ( Bibcode  1982A i A... 105..359A ).
9. Dla Ziemi promień Hilla to , gdzie m to masa Ziemi, a to jednostka astronomiczna, a M to masa Słońca. Wyrażony w jednostkach astronomicznych promień wynosi zatem .rh=W celu(m3m)13{\ displaystyle R _ {\ matematyka {H}} = a \ lewo ({\ frac {m} {3M}} \ prawo) ^ {\ frac {1} {3}}}(13×332.946)13=0,01{\ displaystyle \ lewo ({\ frac {1} {3 \ razy 332 {,} 946}} \ po prawej) ^ {\ frac {1} {3}} = 0 {,} 01}

Oryginalne cytaty

1. (w) "  W dowolnym momencie wokół Ziemi powinien krążyć co najmniej jeden naturalny satelita Ziemi o średnicy 1 metra.  "
2. (w) "  To byłoby sccm que la ciała-podróżowały w kosmosie, prawdopodobnie po orbicie wokół Słońca, a ten zbliżający się do Ziemi Zostali natychmiast schwytani przez nią i poruszali się, ponieważ byli satelitą.  "

Bibliografia

1. (w) G. Brent Dalrymple, „  Geologic Time: Age of the Earth  ” na pubs.usgs.gov (dostęp: 13 sierpnia 2020 r. )
2. Pierre-André Bourque, „  Wielkie cykle biogeochemiczne: perspektywa historyczna  ” , na Université Laval , Wydział geologii i inżynierii geologicznej (dostęp 14 sierpnia 2020 r . ) .
3. (w) G. Brent Dalrymple , „  Wiek Ziemi w XX wieku: problem (w większości) rozwiązany  ” , Towarzystwo Geologiczne, Londyn, Wydawnictwa Specjalne , t.  190 n o  1,1 st styczeń 2001, s.  205-221 ( ISSN  0305-8719 i 2041-4927 , DOI  10.1144 / GSL.SP.2001.190.01.14 , przeczytane online , dostęp 13 sierpnia 2020 )
4. Jacques Deferne, „  Jak powstały planety?  » , na https://www.rts.ch/decouverte/ ,22 marca 2008(dostęp 13 sierpnia 2020 r. )
5. (w) Qingzhu Yin , SB Jacobsen , K. Yamashita i J. Blichert-Toft , „  Krótka skala czasowa formowania się planet ziemskich z Hf-W Chronometry of meteorytów  ” , Nature , tom.  418 n O  6901,sierpień 2002, s.  949-952 ( ISSN  1476-4687 , DOI  10.1038 / nature00995 , czytaj online , dostęp 13 sierpnia 2020 )
6. (w) Thorsten Kleine , Herbert Palme, Klaus Mezger i Alex N. Halliday , „  Hf-W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon  ” , Science , tom.  310 n O  5754,9 grudnia 2005, s.  1671-1674 ( ISSN  0036-8075 i 1095-9203 , PMID  16308422 , DOI  10.1126 / science.1118842 , czytaj online , dostęp 13 sierpnia 2020 )
7. (w) RM Canup i E. Asphaug , „  Uderzenie układu Ziemia-Księżyc  ” , AGU Fall Meeting Abstracts , tom.  2001,grudzień 2001, U51A – 02 ( przeczytaj online , dostęp 13 sierpnia 2020 r. )
8. (en) Robin M. Canup i Erik Asphaug , „  Pochodzenie Księżyca w gigantycznym uderzeniu pod koniec formowania się Ziemi  ” , Nature , tom.  412 n O  6848,16 sierpnia 2001, s.  708-712 ( ISSN  0028-0836 , PMID  11507633 , DOI  10.1038 / 35089010 , czytać online , dostęp 13 sierpnia, 2020 )
9. (w) Michael Reilly , „  Kontrowersyjna teoria księżyca przepisuje historię  ” na msnbc.com ,22 października 2009(dostęp 13 sierpnia 2020 r. )
10. (w) Kevin Zahnle , Laura Schaefer i Bruce Fegley , „  Najwcześniejsze atmosfery Ziemi  ” , „ Cold Spring Harbor Perspectives in Biology” , tom.  2 N O  10,październik 2010( ISSN  1943-0264 , PMID  20573713 , PMCID  2944365 , DOI  10.1101 / cshperspect.a004895 , odczyt online , dostęp 14 sierpnia 2020 r. )
11. (w) „  Ewolucja atmosfery  ” , w Encyclopedia Britannica (dostęp 14 sierpnia 2020 )
12. „  Prymitywna atmosfera – ewolucja biologiczna  ” , na stronie www.evolution-biologique.org (dostęp 14 sierpnia 2020 r. )
13. "  Pochodzenie wody na Ziemi w pytaniu  " , na Ciel & Espace (dostęp 13 sierpnia 2020 r. )
14. (w) Richard C. Greenwood , Jean-Alix Barrat , Martin F. Miller i Mahesh Anand , „  Izotopowe dowody na akrecję wody na Ziemi przed potężnym uderzeniem tworzącym Księżyc  ” , Science Advances , tom.  4, n O  3,1 st marca 2018, eaao5928 ( ISSN  2375-2548 , DOI  10.1126 / sciadv.aao5928 , odczyt online , dostęp 13 sierpnia 2020 r. )
15. (w) A. Morbidelli , J. Chambers , JI Lunine i JM Petit , "  Regiony źródłowe i skale czasowe dostarczania wody na Ziemię  " , Meteoritics & Planetary Science , tom.  35, n o  6,2000, s.  1309–1320 ( ISSN  1945-5100 , DOI  10.1111 / j.1945-5100.2000.tb01518.x , czytaj online , dostęp 13 sierpnia 2020 )
16. (w) Guinan, EF i Ribas, I., „  Nasze zmieniające się słońce: rola ewolucji jądrowej, aktywność słoneczna i magnetyczna w ziemskiej atmosferze i klimacie  ” , on ewoluujące słońce i jego wpływ to środowiska planetarne. Materiały konferencyjne ASP, t. 269 ,2002, s.  85 ( ISBN  1-58381-109-5 , czytaj online )
17. (w) Rogers, John JW (John William James), 1930-2015. , Kontynenty i superkontynenty , Oxford University Press ,2004( ISBN  1-4237-2050-4 , 978-1-4237-2050-8 i 1-60256-919-3 , OCLC  61341472 , czytaj online ) , s.  48
18. (w) Patrick M. Hurley i John R. Rand , „  Jądra dryfowania przedkontynentalnego  ” , Science , tom.  164 n O  3.88513 czerwca 1969, s.  1229-1242 ( ISSN  0036-8075 i 1095-9203 , PMID  17772560 , DOI  10.1126 / science.164.3885.1229 , czytaj online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
19. (w) Richard Lee Armstrong , „  Model ewolucji izotopów strontu i ołowiu w dynamicznej Ziemi  ” , Reviews of Geophysics , tom.  6, N O  21968, s.  175-199 ( ISSN  1944-9208 , DOI  10.1029 / RG006i002p00175 , czytanie online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
20. (w) J. De Smet , AP van den Berg i NJ Vlaar , "  Wczesny trening i długoterminowa stabilność powstałych i kontynentów z dekompresji topnienia w płaszczu konwekcyjnym  " , Tektonofizyka , tom.  322 n o  1,10 lipca 2000 r., s.  19-33 ( ISSN  0040-1951 , DOI  10.1016 / S0040-1951 (00) 00055-X , odczyt online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
21. (w) RL Armstrong , „  Utrzymujący się mit wzrostu skorupy ziemskiej  ” , Australian Journal of Earth Sciences , tom.  38 N O  5,1 st grudzień 1991, s.  613-630 ( ISSN  0812-0099 , DOI  10.1080 / 08120099108727995 , odczyt online , dostęp 14 sierpnia 2020 r. )
22. (en) Dawei Hong , Jisheng Zhang , Tao Wang i Shiguang Wang , „  Kontynentalny wzrost skorupy ziemskiej i cykl superkontynentalny: dowody z Central Asian Orogenic Belt  ” , Journal of Asian Earth Sciences , fanerozoiczny wzrost kontynentalny w Azji Środkowej, lot.  23 N O  5,1 st wrzesień 2004, s.  799-813 ( ISSN  1367-9120 , DOI  10.1016 / S1367-9120 (03) 00134-2 , przeczytaj online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
23. (w) TM Harrison , J. Blichert-Toft , W. Müller i F. Albarede , „  Heterogeniczny hadeański hafn : dowody na skorupę kontynentalną przy 4,4 do 4,5 Ga  ” , Science , tom.  310 n O  575623 grudnia 2005, s.  1947-1950 ( ISSN  0036-8075 i 1095-9203 , PMID  16293721 , DOI  10.1126 / science.1117926 , czytanie online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
24. (en) W. Ford Doolittle , „  Wykorzenienie drzewa życia  ” , Scientific American , tom.  282 n O  2luty 2000, s.  90-95 ( ISSN  0036-8733 , DOI  10.1038 / scientificamerican0200-90 , czytać online , dostęp 07 sierpnia 2020 )
25. "  Biosfera, główny aktor geologiczny  " , w Encyklopedii środowiska ,25 maja 2016(dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
26. (en) Steve Olson , Evolution and the Biosphere , National Academies Press (US),1989( przeczytaj online )
27. (w) Yoko Ohtomo , Takeshi Kakegawa , Akizumi Ishida i Toshiro Nagase , „  Dowody na biogeniczny grafit we wczesnych skałach metaosadowych Archaean Isua  ” , Nature Geoscience , tom.  7, N O  1,Styczeń 2014, s.  25-28 ( ISSN  1752-0908 , DOI  10.1038 / ngeo2025 , czytanie online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
28. (en) Allen P. Nutman , Vickie C. Bennett , Clark RL Friend i Martin J. Van Kranendonk , „  Szybkie pojawianie się życia pokazane przez odkrycie struktur drobnoustrojów liczących od 3 700 do 1 000 000 lat  ” , Nature , tom.  537 n O  7621,wrzesień 2016, s.  535-538 ( ISSN  0028-0836 i 1476-4687 , DOI  10.1038 / nature19355 , przeczytaj online , dostęp 14 sierpnia 2020 r. )
29. (w) Elizabeth A. Bell , Patrick Boehnke , T. Mark Harrison i Wendy L. Mao , „  Potencjalnie biogenny węgiel zachowany w 4,1 biliona lat cyrkonie  ” , Proceedings of the National Academy of Sciences , tom.  112 n O  47,19 października 2015, s.  14518-14521 ( ISSN  0027-8424 i 1091-6490 , DOI  10.1073 / pnas.1517557112 , czytanie online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
30. (w) Kelly April Tyrell , „  Najstarsze skamieniałości, jakie kiedykolwiek odnaleziono na Ziemi, zaczęły się pojawiać przed 3,5 biliona lat temu  ” , University of Wisconsin w Madison ,18 grudnia 2017(dostęp 18 grudnia 2017 )
31. (w) J. William Schopf , Kouki Kitajima , Michael J. Spicuzza , Anatolly B. Kudryavtsev i John W. Valley , „  Analiza SIMS najstarszego znanego zespołu mikroskamieniałości Ich składy izotopów węgla skorelowane z taksonami papieru  ” , PNAS , tom .  115 n o  1,2017, s.  53-58 ( PMID  29255053 , PMCID  5776830 , DOI  10.1073/pnas.1718063115 , Kod  Bib2018PNAS..115...53S )
32. (w) Tara Djokic , Martin J. Van Kranendonk , Kathleen A. Campbell , Malcolm R. Walter i Colin R. Ward , „  Najwcześniejsze ślady życia na lądzie zachowane w ca. Złoża gorących źródeł 3,5 Ga  ” , Nature Communications ,9 maja 2017 r.( DOI  10.1038 / ncomms15263 , przeczytany online , dostęp 21 sierpnia 2018 )
33. (w) „  Najstarszy pomiar ziemskiego pola magnetycznego ujawnia bitwę entre Sun and Earth o naszą atmosferę  ” na phys.org (dostęp 14 sierpnia 2020 r. )
34. (w) John A. Tarduno , Rory D. Cottrell , Michael K. Watkeys i Axel Hofmann , „  Gedynamo, wiatr słoneczny i magnetopauza 3,4 do 3,45 miliarda lat temu  ” , Science , tom.  327 n O  5970,5 marca 2010, s.  1238-1240 ( ISSN  0036-8075 i 1095-9203 , PMID  20203044 , DOI  10.1126 / science.1183445 , czytaj online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
35. (en-US) Carl Zimmer , „  Tajemnica ziemskiego tlenu  ” , The New York Times ,3 października 2013 r.( ISSN  0362-4331 , przeczytany online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
36. Wyciąg z BE Stanach Zjednoczonych nr 60- Ambasada Francji w Stanach Zjednoczonych , „  Jak sinice opór” Wielką utleniania „?  » , On Futura (dostęp 14 sierpnia 2020 )
37. UC Louvain, „  Fotosynteza  ” , Szkolenie z biologii roślin (dostęp 14 sierpnia 2020 r. )
38. (w) FJR Taylor , „  Autogeniczne teorie dotyczące pochodzenia eukariontów  ” , TAXA , tom.  25 N O  4,1976, s.  377-390 ( ISSN  1996-8175 , DOI  10.2307 / 1220521 , czytanie online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
39. Janlou Chaput Futura , „  The Parasitic Mitochondria Theory Resurfaces  ” , na temat Futura (dostęp 14 sierpnia 2020 r. )
40. (w) LV Berkner i LC Marshall , „  O powstawaniu i wzroście stężenia tlenu w atmosferze ziemskiej  ” , Journal of the Atmospheric Sciences , tom.  22 N O  3,1 st maja 1965, s.  225-261 ( ISSN  0022-4928 , DOI  10.1175 / 1520-0469 (1965) 0222.0.CO; 2 , czytanie online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
41. (w) Abderrazak El Albani , Stefan Bengtson , Donald E. Canfield i Andrey Bekker , „  Duże organizmy kolonialne o skoordynowanym wzroście w natlenionych środowiskach 2,1 Gyr temu  ” , Nature , tom.  466 n O  7302,lipiec 2010, s.  100-104 ( ISSN  1476-4687 , DOI  10.1038 / nature09166 , czytanie online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
42. "  Skamieliny sprzed 2 miliardów lat | Géosciences Rennes  ” , na geosciences.univ-rennes1.fr (dostęp 14 sierpnia 2020 r. )
43. (w) "  NASA - Early Life on Land  " , na www.nasa.gov (dostęp 14 sierpnia 2020 )
44. (w) Schopf, J. William i Klein, Cornelis , Późne zlodowacenie proterozoiczne w niskiej szerokości globalnej: Ziemia śnieżna. Biosfera proterozoiczna: badanie multidyscyplinarne. , Cambridge, Cambridge University Press ,1992, 1348  s. ( ISBN  0-521-36615-1 , 978-0-521-36615-1 i 0-521-36793-X , OCLC  23583672 , czytaj online ) , s.  51-52
45. Guillaume Le Hir, Pierre Sansjofre , „  Paradoks ziemskiej kuli śniegu  ” , na Pourlascience.fr (dostęp 26 sierpnia 2020 r. )
46. (w) ZX Li , SV Bogdanova , AS Collins i A. Davidson , "  Historia montażu, konfiguracji i rozpadu Rodinia: synteza  " , Precambrian Research , testowanie hipotezy Rodinia: Records in icts Building Blocks, tom.  160 n o  1,5 stycznia 2008, s.  179-210 ( ISSN  0301-9268 , DOI  10.1016 / j.precamres.2007.04.021 , czytanie online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
47. (w) Ian WD Dalziel , „  PRZEGLĄD: Neoproterozoiczno-paleozoiczna tektonika i geografia: przegląd, hipoteza, spekulacje środowiskowe  ” , GSA Bulletin , tom.  109 n o  1,1 st styczeń 1997, s.  16-42 ( ISSN  0016-7606 , DOI  10.1130 / 0016-7606 (1997) 1092.3.CO; 2 , czytanie online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
48. (w) J. Brendan Murphy i R. Damian Nance , „  Jak zrobić superkontynenty? Jedna z teorii preferuje model akordeonu; inny ma kontynenty podróżują po świecie, aby się zjednoczyć  ” , American Scientist , tom.  92, n o  4,2004, s.  324-333 ( ISSN  0003-0996 , przeczytane online , dostęp 14 sierpnia 2020 )
49. (en) KM Cohen , SC Finney , PL Gibbard i J.-X. Fan , „  The ICS International Chronostratygraphic Chart  ” , Epizody , tom.  36, n o  3,1 st wrzesień 2013, s.  199-204 ( ISSN  0705-3797 i 2586-1298 , DOI  10.18814 / epiiugs / 2013 / v36i3 / 002 , czytanie online , dostęp 18 sierpnia 2020 )
50. (w) DY Wang , S Kumar i SB Hedges , „  Oszacowania czasu dywergencji dla wczesnej historii gromad zwierzęcych oraz pochodzenia roślin, zwierząt i grzybów.  ” , Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences , tom.  266 n O  1.41522 stycznia 1999, s.  163-171 ( ISSN  0962-8452 , PMID  10097391 , PMCID  1689654 , przeczytane online , dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
51. = Royal Ontario Museum and Parks Canada, „  The Burgess Shale  ”, pod adresem burgess-shale.rom.on.ca ,10 czerwca 2011(dostęp 18 sierpnia 2020 )
52. (w) Rogers, John JW (John William James), 1930-2015. , Kontynenty i superkontynenty , Oxford University Press ,2004( ISBN  1-4237-2050-4 , 978-1-4237-2050-8 i 1-60256-919-3 , OCLC  61341472 , czytaj online ) , s.  146
53. (w) David M. Raup i J. John Sepkoski , "  Masowe wymieranie w Marine Fossil Record  " , Science , tom.  215 n O  4539,19 marca 1982, s.  1501-1503 ( ISSN  0036-8075 i 1095-9203 , PMID  17788674 , DOI  10.1126 / science.215.4539.1501 , czytać online , obejrzano 18 sierpnia, 2020 )
54. (w) Paul R. Renne , Alan L. Deino , Frederik J. Hilgen i F. Klaudia Kuiper , „  Skale czasowe zdarzeń krytycznych wokół granicy kredy i paleogenu  ” , Science , tom.  339 n O  6.1208 lutego 2013, s.  684-687 ( ISSN  0036-8075 i 1095-9203 , PMID  23393261 , DOI  10.1126 / science.1230492 , czytanie online , dostęp 18 sierpnia 2020 )
55. „  Jak ptaki przetrwały zniknięcie dinozaurów?” | The blob, the extra-media  ” , na leblob.fr (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
56. Marcus Dupont-Besnard , „  Jak Ziemia szybko odzyskała siły po wyginięciu dinozaurów  ” , o Numeramie ,25 października 2019 r.(dostęp 18 sierpnia 2020 )
57. Encyclopædia Universalis , „  HOMINIDS  ” , o Encyclopædia Universalis (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
58. (w) „  The Evolution of Life on the Earth  ” , w Scientific American (dostęp 18 sierpnia 2020 )
59. (w) Kwang Hyun Ko, „  Początki ludzkiej inteligencji: łańcuch wytwarzania narzędzi i ewolucji mózgu  ” , NOTATKI antropologiczne 22 (1): 5-22 ,2016, s.  18 ( przeczytaj online )
60. (w) Ann Gibbons , „  Rozwiązywanie kryzysu energetycznego mózgu  ” , Science , tom.  280 n O  5368,29 maja 1998, s.  1345-1347 ( ISSN  0036-8075 i 1095-9203 , PMID  9634409 , DOI  10.1126 / science.280.5368.1345 , czytaj online , dostęp 18 sierpnia 2020 )
61. (w) Bruce H. Wilkinson i Brandon J. McElroy , „  Wpływ człowieka to erozja i sedymentacja kontynentów  ” , GSA Bulletin , tom.  119, nr .  1-21 st styczeń 2007, s.  140-156 ( ISSN  0016-7606 , DOI  10.1130 / B25899.1 , czytanie online , dostęp 18 sierpnia 2020 )
62. (w) Thomas B. Chalk , Mathis P. Hain , Gavin L. Foster i Eelco J. Rohling , „  Przyczyny nasilania się epoki lodowcowej w okresie przejściowym śródplejstoceńskim  ” , Proceedings of the National Academy of Sciences , tom.  114 n O  50,12 grudnia 2017 r., s.  13114-13119 ( ISSN  0027-8424 i 1091-6490 , PMID  29180424 , DOI  10.1073 / pnas.1702143114 , odczyt online , dostęp 18 sierpnia 2020 )
63. "  Kiedy nastąpi kolejna epoka lodowcowa?"  » , Na www.notre-planete.info (dostęp 18.08.2020 )
64. (w) „  Paleoklimatologia  ” na www.lakepowell.net (dostęp 18 sierpnia 2020 )
65. (en) I.-J. Sackmann , AI Boothroyd i KE Kraemer , „  Nasze Słońce. III. Teraźniejszość i przyszłość  ” , Astrophysical Journal , tom.  418,1993, s.  457-468 ( DOI  10.1086/173407 , Bibcode  1993ApJ... 418..457S ).
66. (w) JF Kasting , „  Uciekająca wilgoć ze szklarni i atmosfery oraz ewolucja Ziemi i Wenus  ” , Icarus , tom.  74, n o  3,1988, s.  472-494 ( PMID  11538226 , DOI  10.1016/0019-1035 (88) 90116-9 , Kod Bib  1988Icar... 74..472 K ).
67. (w) Robert Britt , "  zamrożenie, Fry lub suche: Jak długo ma ziemia?  " ,25 lutego 2000.
68. (w) King-Fai Li , Kaveh Pahlevan , Joseph L. Kirschvink i Yuk L. Yung , „  Ciśnienie atmosferyczne jako naturalny regulator klimatu dla ziemskiej planety z biosferą  ” , Proceedings of National Academy of Sciences , tom.  1-6, n O  24,2009, s.  9576-9579 ( PMID  19487662 , PMCID  2701016 , DOI  10.1073 / pnas.0809436106 , Bibcode  2009PNAS..106.9576L , odczyt online , dostęp 19 lipca 2009 ).
69. (en) Damian Carrington , „  Ustalona data dla pustynnej Ziemi  ” , w BBC News ,21 lutego 2000 r.(dostęp 31 marca 2007 ) .
70. René Heller, "  egzoplanet bardziej przyjazna niż Ziemia  " Pour la Science , n o  448,marzec 2015, s.  26.
71. H. Guillemot i V. Greffoz , „  Jaki będzie koniec świata  ”, Science et Vie , tom.  n O   1014Marzec 2002.
72. (w) Christine Bounama , S. Frank i W. von Bloh , „  Los ziemskiego oceanu  ” , Hydrology and Earth System Sciences , Niemcy, Poczdamski Instytut Badań nad Wpływem Klimatu, tom.  5, n O  4,2001, s.  569-575 ( DOI  10.5194 / hess-5-569-2001 , Bibcode  2001HESS .... 5..569B , przeczytaj online , dostęp 3 lipca 2009 r. ).
73. (en) K.-P. Schröder i Robert Connon Smith , „  Odległa przyszłość Słońca i Ziemi ponownie  ” , Comiesięczne Zawiadomienia Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego , tom.  386 n o  1,2008, s.  155 ( DOI  10.1111 / j.1365-2966.2008.13022.x , kod bib  2008MNRAS.386..155S , arXiv  0801.4031 ).
74. Xavier Demeersman , „  Słońce: kiedy i jak umrze nasza gwiazda?  » , On Futura (dostęp 26.08.2020 )
75. (w) „  Ogólny model topografii (rzeźby) Ziemi 2014  ” , na stronie www.lrg.tum.de (dostęp 11 sierpnia 2020 r. )
76. (w) "  Converting GPS Height into NAVD88 Elevation with the GEOID96 Geoid Height Model  " na www.ngs.noaa.gov (dostęp 11 sierpnia 2020 r. )
77. „  Siła pływowa i deformacja Ziemi - CultureSciences-Physique - Zasoby naukowe do nauczania nauk fizycznych  ” , na culturesciencesphysique.ens-lyon.fr (dostęp 11 sierpnia 2020 r. )
78. (en) „  Arkusz faktów o Ziemi  ” , na stronie nssdc.gsfc.nasa.gov (dostęp 11 sierpnia 2020 r. )
79. (en) David T. Sandwell, „  Exploring the ocean basens with satellite altimeter data  ” , na topex.ucsd.edu ,1997(dostęp 18 sierpnia 2020 )
80. E. Calais, Rozdział 2: Grawitacja i geoida , Géologie ENS ( czytaj online ) , s.  16-17
81. "  Historia jednostek | National Network of French Metrology  ” , na metrologie-francaise.lne.fr (dostęp 11 sierpnia 2020 r. )
82. Międzynarodowe Biuro Miar i Wag, Międzynarodowy Układ Jednostek (SI) , Sèvres, BIPM,2019( czytaj online ) , załącznik 4, 95-103
83. (w) Freddie Wilkinson, Mount Everest jest ponad dwie stopy wyższy, ogłaszają Chiny i Nepal , National Geographic , 8 grudnia 2020 r.
84. (w) James V. Gardner , Andrew A. Armstrong , Brian R. Calder i Jonathan Beaudoin , „  Więc jak głęboki jest Rów Mariański?  » , Geodezja Morska , t.  37, n o  1,2 stycznia 2014, s.  1-13 ( ISSN  0149-0419 , DOI  10.1080 / 01490419.2013.837849 , czytanie online , dostęp 11 sierpnia 2020 )
85. (w) dr David Alciatore, „  Czy basen z piłeczkami jest gładszy niż ziemia?  » , Bilard Digest ,czerwiec 2013, s.  4 ( przeczytaj online )
86. (w) Joseph H. Senne „  Czy źle Edmund Hillary wspiął się na górę  ” na Professional Surveyor , 2000, tom. 20, nr 5 (konsultowane 11.08.2020 r. ) , s. 16–21
87. (w) David Sharp , „  Chimborazo i stary kilogram  ” , The Lancet , tom.  365 n O  9462,Marzec 2005, s.  831-832 ( DOI  10.1016 / S0140-6736 (05) 71021-7 , przeczytane online , dostęp 11 sierpnia 2020 )
88. (w) Karl S. Kruszelnicki , „  Wysokie opowieści o najwyższych szczytach  ” na www.abc.net.au ,16 kwietnia 2004(dostęp 11 sierpnia 2020 r. )
89. Gabrielle Bonnet, „  Czy Missisipi tonie”? Kilka szczegółów na temat grawitacji na powierzchni Ziemi  ” , na stronie ens-lyon.fr .
90. (w) „Jak WGS 84 olefiny Ziemia” (wydanie z 24 kwietnia 2011 r. w Internet Archive ) , na web.archive.org ,24 kwietnia 2011
91. (w) "Discover-TheWorld.com - Guam - PUNKTY ZAINTERESOWANIA - Nie przegap - Mariana Trench" (wydanie z 10 września 2012 r. w Internet Archive ) , na guam.discover-theworld.com ,10 września 2012
92. (en-US) mathscinotes , „  Najdalsze szczyty gór od środka Ziemi  ” , na blogu spotkań matematycznych ,2 stycznia 2015(dostęp 11 sierpnia 2020 r. )
93. (w) Michel Marie Deza i Elena Deza , Encyklopedia Odległości , Heidelberg/Nowy Jork, Springer Science & Business Media,28 października 2012( ISBN  978-3-642-30958-8 , czytaj online ) , s.  25
94. (en) H. Moritz, geodezyjny system odniesienia 1980  (pl) , Canberra, rozdzielczość XVII Walne Zgromadzenie IUGG,1980( czytaj online ) , s.  128-162
95. (en) SW Hawking i W. Israel , Trzysta lat grawitacji , Cambridge University Press ,30 marca 1989, 690  pkt. ( ISBN  978-0-521-37976-2 , czytaj online ) , s.  70-75
96. (w) Jean Louis Vigneresse , „  uniwersalna stała grawitacyjna: co za niestałość!  » , O rozmowie (dostęp 12 sierpnia 2020 )
97. Peter Lauginie , „  Ciężar Ziemi  ” na Pourlascience.fr (dostęp 12 sierpnia 2020 )
98. (es) „  Pesar Tierra  ” na www.escritoscientificos.es (dostęp 12 sierpnia 2020 )
99. Sprawozdania tygodniowe z posiedzeń Akademii Nauk: wyd. zgodnie z decyzją akademii z dnia 13 lipca 1835 r. ,1873( przeczytaj online )
100. (w) IAU „  Stałe astronomiczne  ” na http://asa.hmnao.com/ ,2018(dostęp 12 sierpnia 2020 r. )
101. (w) David R. Williams, „  Mercury Fact Sheet  ” , National Space Science Data Center NASA ,wrzesień 2018(dostęp 6 sierpnia 2020 r. )
102. (w) David R. Williams, „  Venus Fact Sheet  ” , National Space Science Data Center NASA ,wrzesień 2018(dostęp 6 sierpnia 2020 r. )
103. (w) David R. Williams, „  Arkusz faktów o Ziemi  ” , National Space Science Data Center NASA ,kwiecień 2020(dostęp 6 sierpnia 2020 r. )
104. (w) David R. Williams, „  Marc Fact Sheet  ” , National Space Science Data Center NASA ,czerwiec 2020(dostęp 6 sierpnia 2020 r. )
105. Nathalie Mayer , „  Planeta ziemska, planeta gazowa: jakie są różnice?  » , On Futura (dostęp 26.08.2020 )
106. (w) „  Planetary Fact Sheet  ” na nssdc.gsfc.nasa.gov (dostęp: 7 sierpnia 2020 r. )
107. (w) David P. Stern , "  Planetarny magnetyzm  " , NASA,25 listopada 2001(dostęp na 1 st kwietnia 2007 ) .
108. (w) Paul J. Tackley , „  Konwekcja płaszcza i tektonika płyt: w kierunku zintegrowanej teorii fizycznej i chemicznej  ” , Science , tom.  288 n O  5473,16 czerwca 2000 r., s.  2002-2007 ( PMID  10856206 , DOI  10.1126 / science.288.5473.2002 , Bibcode  2000Sci ... 288.2002T )
109. (en) Hannah Ritchie i Max Roser , „  Użytkowanie ziemi  ” , Nasz świat w danych – Połowa ziemi nadającej się do zamieszkania na świecie jest wykorzystywana do celów rolniczych ,13 listopada 2013 r.( przeczytaj online , konsultacja 8 sierpnia 2020 r. )
110. (w) Tony Greicius , „  The Solar System and Beyond is Awash in Water  ” , NASA ,7 kwietnia 2015(dostęp 18 sierpnia 2020 )
111. (w) Geoff C. Brown i Alan E. Mussett , Niedostępna Ziemia , Taylor & Francis ,Dziewiętnaście osiemdziesiąt jeden, 2 II  wyd. , 235  pkt. ( ISBN  0-04-550028-2 ) , s.  166 Uwaga: za Ronov i Yaroshevsky (1969).
112. (w) AA Yaroshevsky , "  Obfitość pierwiastków chemicznych w skorupie ziemskiej  " , Geochemistry International , tom.  44, n o  1,1 st styczeń 2006, s.  48–55 ( ISSN  1556-1968 , DOI  10.1134 / S001670290601006X , czytanie online , dostęp 18 sierpnia 2020 )
113. (w) JW Morgan i E. Anders , „  Skład chemiczny Ziemi, Wenus i Merkurego  ” , Proceeding of National Academy of Science , tom.  77 N O  12,1980, s.  6973-6977 ( PMID  16592930 , PMCID  350422 , DOI  10.1073 / pnas.77.12.6973 , Bibcode  1980PNAS... 77.6973M ).
114. (w) SVS Rana, Podstawy ekologii i środowiska nauki , PHI Learning Pvt. Sp. z o.o,2013, s.  90.
115. (w) "  Frank Wigglesworth Clarke | Encyclopedia.com  ” , na stronie www.encyclopedia.com (dostęp 26 sierpnia 2020 r. )
116. (en) Eugene C. Robertson , „  Wnętrze Ziemi  ” , USGS,26 lipca 2001(dostęp 24 marca 2007 ) .
117. (en) TH Jordan , „  Geologia strukturalna wnętrza Ziemi  ” , Proceedings National Academy of Science , tom.  76 N O  9,1979, s.  4192-4200 ( PMID  16592703 , PMCID  411539 , DOI  10.1073 / pnas.76.9.4192 , Bibcode  1979PNAS... 76.4192J ).
118. (w) Toshiro Tanimoto , "Struktura skorupy ziemskiej" w Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants , Waszyngton, DC, American Geophysical Union,1995, PDF ( ISBN  0-87590-851-9 , przeczytaj online [ archiwum of16 października 2006] ),s.  1-11.
119. (w) Ataru Sakuraba i Paul H. Roberts , „  Generowanie silnego pola magnetycznego przy użyciu jednolitego strumienia ciepła na powierzchni jądra  ” , Nature Geoscience , tom.  2 N O  11listopad 2009, s.  802-805 ( DOI  10.1038 / ngeo643 , czytanie online , dostęp 18 sierpnia 2020 )
120. (w) Richard A. Kerr , „  Wewnętrzny rdzeń Ziemi działa odrobinę szybciej niż reszta planety  ” , Science , tom.  309 n O  5739,26 września 2005, s.  1313 ( PMID  16123276 , DOI  10.1126 / nauka.309.5739.1313a ).
121. (en) DL Turcotte i G. Schubert , Geodynamika , Cambridge, Anglia, Wielka Brytania, Cambridge University Press ,2002, 2 II  wyd. , 136–137  s. ( ISBN  978-0-521-66624-4 , czytaj online ) , "4".
122. (w) Robert Sanders, „  Promieniotwórczy potas może być głównym źródłem ciepła w jądrze Ziemi  ” , UC Berkeley News,10 grudnia 2003 r.(dostęp 28 lutego 2007 ) .
123. (w) D. Alfe MJ Gillan , L. Vocadlo J. Brodholt i GD Cena , "  ab initio symulacji jądra Ziemi  " , Philosophical transakcyjna Royal Society of London , vol.  360 n O  1.7952002, s.  1227-1244 ( przeczytaj online [PDF] , dostęp 28 lutego 2007 ).
124. (i) NJ Vlaar PE van Keken i AP van den Berg , „  chłodzenie na ziemi w Archaean Następstwa topienia ciśnienie uwalnianiu płaszczem cieplejszego  ” , ziemia i planetarne Science Letters , tom.  121 n o  1,1 st styczeń 1994, s.  1-18 ( ISSN  0012-821X , DOI  10.1016 / 0012-821X (94) 90028-0 , czytanie online , dostęp 18 sierpnia 2020 )
125. (w) Henry N. Pollack , Suzanne J. Hurter i Jeffrey R. Johnson , „  Przepływ ciepła z wnętrza Ziemi: analiza ogólnego zbioru danych  ” , Reviews of Geophysics , tom.  31 N O  3,1993, s.  267-280 ( ISSN  1944-9208 , DOI  10.1029 / 93RG01249 , czytaj online , dostęp 18 sierpnia 2020 )
126. (w) Collaboration Borexino  (w) , "  Comprehensive geoneutrino analizy z Borexino  " , Physical Review D , vol.  101,21 stycznia 2020( przeczytaj online ), artykuł w wolnym dostępie.
127. (w) A. Richards , RA Duncan i VE Courtillot , "  Bazalt powodziowy i Hot-Spot Tracks: Heads and Tails Feather  " , Science , tom.  246 n O  4926,1989, s.  103-107 ( PMID  17837768 , DOI  10.1126 / science.246.4926.103 , Bibcode  1989Sci ... 246..103R ).
128. (w) John G Sclater , Barry Parsons i Claude Jaupart , „  Oceany i kontynenty: podobieństwa i różnice w mechanizmach utraty ciepła  ” , Journal of Geophysical Research , tom.  86, n o  B12Dziewiętnaście osiemdziesiąt jeden, s.  11535 ( DOI  10.1029/JB086iB12p11535 , kod bib  1981JGR.... 8611535 S ).
129. (w) Peter Bird , „  Zaktualizowany cyfrowy model granic płyt  ” , Geochemia, Geofizyka, Geosystemy , tom.  4, n O  3,2003( ISSN  1525-2027 , DOI  10.1029 / 2001GC000252 , odczyt online , dostęp 19 sierpnia 2020 r. )
130. (w) WJ Kious i RI Tilling , „  Zrozumienie ruchów płyt  ” , USGS5 maja 1999 r.(dostęp 2 marca 2007 ) .
131. (w) Courtney Seligman , „  Struktura planet ziemskich  ” , spis treści eText Online Astronomy , cseligman.com,2008(dostęp 28 lutego 2008 ) .
132. (w) Fred Duennebier , „  Pacific Plate Motion  ” , University of Hawaii,12 sierpnia 1999 r.(dostęp 14 marca 2007 ) .
133. (en) RD Mueller , WR Roest , JY Royer , LM Gahagan i JG Sclater , „  Age of the Ocean Floor Post  ” , NOAA7 marca 2007 r.(dostęp 14 marca 2007 ) .
134. (w) Samuel A. Bowring i Ian S. Williams , „  Priscoan (4.00-4.03 Ga) orthogeisses z północno-zachodniej Kanady  ” , Contrib. Minerał. Benzyna. , tom.  134 n o  1,1999, s.  3 ( DOI  10.1007 / s004100050465 , bibcode  1999CoMP..134 .... 3B ).
135. (w) „  SFT – Płyty tektoniczne  ” na www.lanl.gov (dostęp 18 sierpnia 2020 )
136. „  Ruch płyt indyjskich i eurazjatyckich u początków trzęsienia ziemi w Nepalu  ”, Le Monde.fr ,28 kwietnia 2015( przeczytaj online , skonsultowano 18 sierpnia 2020 r. )
137. (w) Martin Meschede i Udo Barckhausen , „  Plate Tectonic Evolution of the Cocos-Nazca Spreading Center  ” , Proceedings of Ocean Drilling Program , Texas A & M University,20 listopada 2000(dostęp 2 kwietnia 2007 ) .
138. (w) personel, „  GPS Time Series  ” , NASA JPL (dostęp 2 kwietnia 2007 r . ) .
139. (en) Michael Pidwirny , „  Podstawy geografii fizycznej (wydanie drugie)  ” , PhysicalGeography.net,2006(dostęp 19 marca 2007 ) .
140. Fabien Graveleau „  tektoniczna Interakcje, erozja, Sedymentacja na przedpolu łańcuchów: modelowanie analogowe i badanie podnóża wschodniej Tian Shan (Azja Środkowa)  ”, Thesis, Université Montpellier II - Nauki et Techniques du Languedoc , oprócz to musisz wiedzieć o tym więcej.17 października 2008, s.  80-99 ( czytaj online , konsultacja 18 sierpnia 2020 r. )
141. "  Skutki zmian klimatycznych na wybrzeżach | Mtaterre  ” , na www.mtaterre.fr (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
142. „  Osiem największych kraterów meteorytowych na świecie  ” , na stronie www.ouest-france.fr (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
143. (en-US) National Geophysical Data Center , „  Ocena cyfrowych danych wysokościowych - Global Land One-km Base Elevation Project  ”, na stronie www.ngdc.noaa.gov (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
144. (w) Harsh Gupta , Encyclopedia of Solid Earth Geophysics , Springer Science & Business Media,29 czerwca 2011, 1539  s. ( ISBN  978-90-481-8701-0 , czytaj online ) , s.  675-681
145. F. Michel, „  Niektóre pojęcia geologii  ” , na ctmnc.fr , s.  5
146. (w) Imke de Pater i Jack J. Lissauer , Planetary Sciences , Cambridge, Cambridge University Press ,2010, 2 II  wyd. , 647  s. ( ISBN  978-0-521-85371-2 i 0-521-85371-0 , czytaj online ) , s.  154.
147. (w) Hans-Rudolf Wenk i Andrei Glebovich Bulakh , Minerały: ich konstytucja i pochodzenie , Cambridge University Press ,2004( ISBN  0-521-52958-1 ) , s.  359.
148. „  Pedosphere: definicja i wyjaśnienia  ” , na AquaPortail (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
149. “  Powstałe ziemie: wyspy i kontynenty.  » , na www.cosmovisions.com (dostęp 18 sierpnia 2020 )
150. Olivier Le Calvé , „  Środowisko morskie: właściwości fizyczne  ” , na Futura (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
151. (w) „  The Oceans Their Physics, Chemistry, Biology and General  ” na publishing.cdlib.org (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
152. Nathalie Mayer , „  Dlaczego Ziemię nazywa się Błękitną Planetą?”  » , On Futura (dostęp 26.08.2020 )
153. „  Kompendium Układu Słonecznego – Ziemia  ” , na stronie www.astrosurf.com (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
154. (w) „  Pojazd zdalnie sterowany klasy 7000 m KAIKO 7000  ” , Japońska Agencja ds. Nauki i Technologii Morskiej-Ziemia (JAMSTEC) (dostęp 7 czerwca 2008 r . ) .
155. (w) "  Volume of Earth's Oceans - The Physics Factbook  " na hypertextbook.com (dostęp 18 sierpnia 2020 )
156. (w) Igor A. Shiklomanov Streszczenie monografii World Water Resources , UNESCO,1998, 40  pkt. ( czytaj online ) , s.  7
157. (w) Michael J. Kennish , Praktyczny podręcznik nauk o morzu , CRC Press ,2001, 3 e  wyd. , 896  s. ( ISBN  0-8493-2391-6 , czytaj online ) , s.  35.
158. (en-US) „  Sól wczesnej ziemi  ” , w magazynie Astrobiology ,11 czerwca 2002 r.(dostęp 18 sierpnia 2020 )
159. Ron M Morris , "  Oceanic Processes  " , Astrobiology Magazine ( dostęp 14 marca 2007 ) .
160. (w) Michon Scott , „  Wielkie wiadro ciepła Ziemi  ” , NASA Earth Observatory,24 kwietnia 2006(dostęp 14 marca 2007 )
161. (w) "  Temperatura powierzchni morza  " na earthobservatory.nasa.gov ,31 stycznia 2020(dostęp 18 sierpnia 2020 )
162. „  Struktura atmosfery  ” , na stronie edukacja.meteofrance.fr (dostęp 18 sierpnia 2020 )
163. (w) B. Geerts i E. Linacre , „  Wysokość tropopauzy  ” , Resources in Atmospheric Sciences , University of Wyoming,Listopad 1997(dostęp 10 sierpnia 2006 ) .
164. Yves Fouquart , „  Para wodna, główny gaz cieplarniany, wyprzedzający CO2  ” , na Futurze (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
165. „  Ogólna cyrkulacja atmosferyczna  ” , na eduscol.education.fr (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
166. (en) Wolfgang H. Berger , „  systemu klimatycznego Ziemi  ” , University of California, San Diego,2002(dostęp 24 marca 2007 ) .
167. (w) Stefan Rahmstorf , „  The Thermohalin Ocean Circulation  ” , Poczdamski Instytut Badań nad Wpływem Klimatu,2003(dostęp 21 kwietnia 2007 ) .
168. „  Le cycle de l'eau – cykl wodny, francuski  ” , na stronie www.usgs.gov (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
169. „  Cykl wody: podróż wody przez Ziemię  ” , na Centre d'Information sur l'eau (dostęp 18 sierpnia 2020 )
170. (en-US) NOAA US Department of Commerce , „  World Records-HDSC/OWP  ”, na stronie www.nws.noaa.gov (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
171. (w) „  Archiwum ekstremalnych warunków pogodowych i klimatycznych Światowej Organizacji Meteorologicznej  ” na wmo.asu.edu (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
172. (w) Różne, „  The Hydrologic Cycle  ” , University of Illinois,21 lipca 1997 r.(dostęp 24 marca 2007 ) .
173. „  Modelowanie nierównego rozkładu energii słonecznej na powierzchni globu – Planeta-Ziemia  ” , na stronie planet-terre.ens-lyon.fr (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
174. (w) David E. Sadava , H. Craig Heller i Gordon H. Orians , Life, the Science of Biology , MacMillan2006, 8 th  ed. ( ISBN  0-7167-7671-5 ) , s.  1114.
175. (w) „  Ogólne strefy klimatyczne  ” na meteoblue (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
176. André Hufty , Wstęp do klimatologii: promieniowanie i temperatura, atmosfera, woda, klimat i działalność człowieka , Presses Université Laval,2001, 542  s. ( ISBN  978-2-7637-7783-2 , czytaj online ) , s.  12
177. „  Adiabatyczny gradient termiczny: definicja i wyjaśnienia  ” , na Techno-Science.net (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
178. (w) Mark P. Baldwin , Thomas Birner , Guy Brasseur i John Burrows , „  100 lat postępu w zrozumieniu stratosfery i mezosfery  ” , Monografie meteorologiczne , tom.  59,1 st styczeń 2018, s.  27.1–27.62 ( ISSN  0065-9401 , DOI  10.1175 / AMSMONOGRAPHS-D-19-0003.1 , czytanie online , dostęp 18 sierpnia 2020 )
179. (w) „  Bunda wysokości 100 km dla astronautyki  ” na www.fai.org ,1 st sierpień 2017(dostęp 18 sierpnia 2020 )
180. David Catling i Kevin Zahnle , „  Jak planety tracą swoją atmosferę  ” , na Pourlascience.fr (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
181. (w) SC Liu i TM Donahue , „  Aeronomia wodoru w atmosferze Ziemi  ” , Journal of Atmospheric Sciences , tom.  31 N O  4,1974, s.  1118-1136 ( DOI  10.1175 / 1520-0469 (1974) 031 <1118: TAOHIT> 2.0.CO; 2 , Bibcode  1974JAtS ... 31.1118L ).
182. .
183. (w) „Historia Ziemi” (wydanie z 29 listopada 2012 r. w Internet Archive ) , na www.mansfield.ohio-state.edu ,29 listopada 2012 r.
184. (w) DM Hunten i TM Donahue , „  Utrata wodoru z planet ziemskich  ” , Roczny przegląd nauk o Ziemi i planetarstwie , tom.  4, N O  1,1976, s.  265-292 ( DOI  10.1146 / annurev.ea.04.050176.001405 , kod bib  1976AREPS... 4..265H ).
185. (w) „  Często zadawane pytania dotyczące geomagnetyzmu  ” na stronie www.ngdc.noaa.gov (dostęp 19 sierpnia 2020 r. )
186. „  Ziemskie pole magnetyczne II  ” , na stronie astrosurf.com
187. (w) Kenneth R. Lang , Przewodnik Cambridge po Układzie Słonecznym , Cambridge (Wielka Brytania), Cambridge University Press ,2003, 452  s. ( ISBN  0-521-81306-9 , czytaj online ) , s.  92.
188. „  Pole magnetyczne Ziemi, I  ” , na stronie www.astrosurf.com (dostęp 19 sierpnia 2020 r. )
189. (w) SC Cande i DV Kent , „  Poprawiona kalibracja skali czasu polaryzacji geomagnetycznej dla późnej kredy i kenozoiku  ” , Journal of Geophysical Research: Solid Earth , tom.  100 n O  B41995, s.  6093-6095 ( ISSN  2156-2202 , DOI  10.1029 / 94JB03098 , czytaj online , dostęp 19 sierpnia 2020 )
190. „  Ziemskie pole magnetyczne, III  ” , na stronie www.astrosurf.com (dostęp 19 sierpnia 2020 r. )
191. (w) Wallace Hall Campbell , Wprowadzenie do pól geomagnetycznych , Nowy Jork, Cambridge University Press ,2003, 337  s. ( ISBN  0-521-82206-8 ) , s.  57.
192. (w) "  Magnetosfery | Dyrektoriat Misji Naukowych  ” , na stronie science.nasa.gov (dostęp 19 sierpnia 2020 r. )
193. (w) „  Sekrety polarnej zorzy  ” na pwg.gsfc.nasa.gov (dostęp 19 sierpnia 2020 r. )
194. (w) Dennis D. McCarthy , Christine Hackman i Robert A. Nelson , „  FIZYCZNA PODSTAWA DRUGIEGO SKOKU  ” , The Astronomical Journal , tom.  136 n O  5,1 st listopad 2008, s.  1906-1908 ( ISSN  0004-6256 i 1538-3881 , DOI  10.1088/0004-6256/136/5/1906 , czytanie online , dostęp 7 sierpnia 2020 )
195. (en) International Earth Rotation and Reference Systems Service, „  Użyteczne stałe  ” , na stronie hpiers.obspm.fr (dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
196. (w) Seidelmann P. Kenneth. , Obserwatorium Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych. Biuro Almanachu Morskiego. i Wielkiej Brytanii. Biuro Almanachu Morskiego. , Suplement wyjaśniający do almanachu astronomicznego: rewizja uzupełnienia wyjaśniającego do efemeryd astronomicznych i amerykańskich efemeryd i almanachu żeglarskiego , Mill Valley (Kalifornia), University Science Books,1992, 752  s. ( ISBN  0-935702-68-7 , 978-0-935702-68-2 i 1-891389-45-9 , OCLC  27204584 , czytaj online ) , s.  48
197. (w) „  IERS - nadmiar czas dnia do 86400 s i prędkości kątowej obrotu ziemi, od 1623  ” , na www.iers.org (dostęp 7 sierpnia 2020 ),
198. (w) „  Wahania rotacji Ziemi i topografia styku rdzeń-płaszcz  ” , Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Seria A, Nauki Matematyczne i Fizyczne , obj.  328 n O  1.5994 lipca 1989, s.  351-363 ( ISSN  0080-4614 i 2054-0272 , DOI  10.1098/rsta.1989.0040 , przeczytaj online , dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
199. (w) BW Levin , EV Sasorova GM Steblov i AV Domański , „  Zmiany prędkości obrotowej Ziemi i procesów cyklicznych w geodynamice  ” , „ Geodezja i geodynamika” , Regionalne i geodezyjne układy odniesienia i realizacja ziemskiego układu odniesienia, tom.  8, N O  3,1 st maja 2017, s.  206-212 ( ISSN  1674-9847 , DOI  10.1016 / j.geog.2017.03.007 , czytanie online , dostęp 7 sierpnia 2020 )
200. (w) Zeilik, Michael. , Wstęp do astronomii i astrofizyki , Brooks / Cole, Cengage Learning,1998( ISBN  0-03-006228-4 i 978-0-03-006228-5 , OCLC  38157539 , czytaj online ) , s.  56
201. (en) „  Moc Fact Sheet  ” , na nssdc.gsfc.nasa.gov (dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
202. (w) Bradley M. Peterson, „  Astronomy 291 – astronomycourses at the University of Ohio  ” na http://www.astronomy.ohio-state.edu/ (dostęp 7 sierpnia 2020 r. ) , s .  14-15 i 33-34
203. „  PGJ - Les Eclipses de Lune  ” , na stronie pgj.pagesperso-orange.fr (dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
204. (en-US) “  Dlaczego nie ma zaćmienia podczas każdej pełni i nowiu? | EarthSky.org  ” , na earthsky.org (dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
205. (w) Pan Vázquez , P. Montañés-Rodríguez i E. Pallé , „  Ziemia jako obiekt zainteresowania astrofizycznego w poszukiwaniu planet pozasłonecznych  ” , Notatki do wykładu i eseje z astrofizyki , tom.  2,grudzień 2006, s.  49-70 ( czytaj online , konsultacja 7 sierpnia 2020 r. )
206. (w) Sergey A. Astakhov , Andrew D. Burbanks Stephen Wiggins i David Farrelly , „  Wspomagane przez chaos przechwytywanie nieregularnych księżyców  ” , Nature , tom.  423 n O  6937,maj 2003, s.  264-267 ( ISSN  0028-0836 i 1476-4687 , DOI  10.1038 / nature01622 , przeczytaj online , dostęp 7 sierpnia 2020 )
207. (en-US) Matt Williams , „  Gdzie jest Ziemia w Drodze Mlecznej?  » , O dzisiejszym wszechświecie ,13 lipca 2016(dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
208. (w) „  Obliquity of the Ecliptic and nutation  ” na www.neoprogrammics.com (dostęp 12 sierpnia 2020 )
209. Jean-Pierre Luminet , „ Z  czego wynikają pory roku na Ziemi?  » , On Futura (dostęp 7 sierpnia 2020 )
210. (w) Charles F. Yoder , Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants , Waszyngton, American Geophysical Union,1995( ISBN  0-87590-851-9 , czytaj online ) , s.  8.
211. (w) Chris Burn, „  Noc polarna  ” , Raport naukowy nr 4, The Aurora Research Institute ,Marzec 1996, s.  6-13 ( czytaj online )
212. "  Co to jest noc polarna i dzień polarny lub słońce o północy w Laponii?" - Podróżowanie po Laponii  ” , na stronie www.voyager-laponie.com (dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
213. Paris Observatory PSL, „  Czas trwania dni i nocy  ” , na media4.obspm.fr (dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
214. (w) „  Długie pory roku  ” na stronie Individual.utoronto.ca (dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
215. (w) "  Earth at Perihelion and Aphelion: 2001 to 2100  " , na www.astropixels.com (dostęp 7 sierpnia 2020 )
216. "  Obliquity of the Earth - Astronoo  " , na www.astronoo.com (dostęp 7 sierpnia 2020 )
217. (w) „  Obrót Ziemi i współrzędne równikowe  ” na www.cv.nrao.edu (dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
218. „  Bez Księżyca nachylenie Ziemi stanie się chaotyczne  ” , na DixQuatre.com ,3 listopada 2018 r.(dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
219. (en) Jacques Laskar Philippe Robutel Frédéric Joutel , Mickael Gastineau , ACM Correia i Benjamin Levrard , długofalowe rozwiązanie numeryczne dla ilości nasłonecznienia Ziemi ( OCLC  785679735 , czytać online )
220. (w) „  Planetarne parametry fizyczne satelitów  ” na ssd.jpl.nasa.gov (dostęp: 7 sierpnia 2020 r. )
221. Guillaume Roullet, „  La marée – Cours M2 Université de Bretagne Occidentale/ENSTA Bretagne  ” , http://stockage.univ-brest.fr/ ,2011(dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
222. „  Dlaczego Księżyc ma ukrytą stronę?”  », Le Monde.fr ,3 stycznia 2019( przeczytaj online , konsultacja 7 sierpnia 2020 r. )
223. Instytut Mechaniki Niebieskiej i Rachunku Efemerydów , Podręcznik Zaćmień , EDP ​​​​Sciences ,3 grudnia 2012, 256  s. ( ISBN  978-2-7598-0170-1 , czytaj online ) , s.  35-37
224. (w) "NASA - Secular Acceleration of the Moon" (wersja z 2 marca 2008 r. w archiwum internetowym ) , na stronie web.archive.org ,2 marca 2008
225. (w) Kurt Lambeck , The Earth's Variable Rotation: Geophysical and Consequences Causes , Cambridge University Press ,30 czerwca 2005, 401  s. ( ISBN  978-0-521-67330-3 , czytaj online ) , s.  368
226. (w) Andreas Albrecht , Gary Bernstein , Robert Cahn i Wendy L. Freedman , „  Raport Grupy Zadaniowej ds. Ciemnej Energii  ” , Biuro Informacji Naukowej i Technicznej (OSTI) ,1 st wrzesień 2006( przeczytaj online , konsultacja 7 sierpnia 2020 r. )
227. „  zaćmienia księżyca, zaćmienia Słońca: Jaka jest różnica?”  », Le Monde.fr ,20 stycznia 2019( przeczytaj online , konsultacja 7 sierpnia 2020 r. )
228. Patrick Roger – Paris Observatory PSL, „  The shadow coe and the penumbra coe  ” , na media4.obspm.fr (dostęp 26 sierpnia 2020 r. )
229. "  Księżyc narodził się ze zderzenia z Ziemią  " , na La Presse ,17 października 2012(dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
230. (w) Amy Shira Teitel, „  Inne księżyce Ziemi  ” , Universe Today,2011(dostęp 4 lutego 2012 r . ) .
231. (w) Mikael Granvik, Jeremie Vaubaillon i Robert Jedicke, „  Populacja naturalnego satelity Ziemi  ” , Ikar ,grudzień 2011, s.  63 ( DOI  10.1016 / j.icarus.2011.12.003 , Bibcode  2012Icar..218..262G , arXiv  1112.3781 , czytaj online ).
232. (w) Clarence A. Song , „  Niezwykły pokaz meteorytów  ” , Journal of the Royal Astronomical Society of Canada , tom.  7, n O  3, maj-czerwiec 1913, s.  144-215 ( Kod Bib  1913JRASC ... 7..145C ).
233. Laurent Sacco , „  Ziemia miałaby tymczasowy drugi księżyc  ” , o Futura (dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
234. (w) "  Satelitarna baza danych | Union of Concerned Scientists  ” , na stronie www.ucsusa.org (dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
235. (w) „  Archiwum Satelitarnej Bazy Danych UCS  ” na https://www.ucsusa.org/ ,maj 2020(dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
236. (w) Alice Gorman , "  60 lat na orbicie 'satelity grejpfrutowego' - najstarszego ludzkiego obiektu w kosmosie  " w The Conversation (dostęp 7 sierpnia 2020 )
237. Céline Deluzarche , „  Ile satelitów krąży wokół Ziemi?  » , On Futura (dostęp 7 sierpnia 2020 )
238. (w) NASA, „  Często zadawane pytania – Orbital Debris  ” na https://orbitaldebris.jsc.nasa.gov/ (dostęp 7 lipca 2020 r. )
239. (w) Remy Melina , „  Jak duża jest międzynarodowa stacja kosmiczna?  » , na livescience.com ,12 maja 2020 r.(dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
240. (w) AA Christou i DJ Asher , „  długożyjący podkowy towarzysz Ziemi: Podkowa towarzysz Ziemi  ” , „ Comiesięczne Zawiadomienia Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego” , tom.  414 n O  4,11 lipca 2011, s.  2965-2969 ( DOI  10.1111 / j.1365-2966.2011.18595.x , czytaj online , dostęp 7 sierpnia 2020 )
241. (en-GB) „  Drugi księżyc Ziemi” cel proponowanej misji  ” , na Physics World ,14 sierpnia 2013 r.(dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
242. (w) "  Mała planetoida jest stałym towarzyszem Ziemi  " na NASA / JPL (dostęp 7 sierpnia 2020 )
243. "  Chiny rozpoczynają wyścig o asteroidy  " , Francja 24 ,18 kwietnia 2019(dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
244. (w) „  List Of Earth Trojans  ” na stronie minorplanetcenter.net (dostęp 7 sierpnia 2020 )
245. (w) Martin Connors , Paul Wiegert i Christian Veillet , „  Ziemska asteroida trojańska  ” , Nature , tom.  475 n O  7357lipiec 2011, s.  481–483 ( ISSN  0028-0836 i 1476-4687 , DOI  10.1038 / nature10233 , czytaj online , dostęp 7 sierpnia 2020 )
246. (w) Judit SLIZ-Balogh , András Barta i Gábor Horváth , „  Mechanika nieba i optyka polaryzacyjna chmury pyłu Kordylewskiego w punkcie Lagrange'a L5 Ziemia-Księżyc - I. Trójwymiarowe modelowanie mechanicznego formowania się chmur pyłu niebieskiego  ” , Miesięcznik Zawiadomienia Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego , t.  480 n O  4,11 listopada 2018 r., s.  5550-5559 ( ISSN  0035-8711 , DOI  10.1093 / mnras / sty2049 , czytanie online , dostęp 7 sierpnia 2020 )
247. Andrew Fazekas, „  Dwa inne” księżyce „krążące wokół Ziemi  ” w National Geographic ,6 listopada 2018 r.(dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
248. (w) David J. Des Marais , Joseph A. Nuth , Louis J. Allamandola i Alan P. Boss , „  The NASA Astrobiology Roadmap  ” , Astrobiology , tom.  8, N O  4,Sierpień 2008, s.  715-730 ( ISSN  1531-1074 i 1557-8070 , DOI  10.1089 / ast.2008.0819 , czytaj online , dostęp 7 sierpnia 2020 )
249. (w) Stephen H. Dole , Habitable Planets for Man , American Elsevier Publishing Co,1970, 2 II  wyd. , 176  pkt. ( ISBN  0-444-00092-5 , czytaj online ) , s.  6-20.
250. redakcja , „  Dom biosfera, matką wszystkich form życia  ” , na Geo.fr ,13 stycznia 2017(dostęp 7 sierpnia 2020 r. )
251. (w) Robert M. May , „  Ile gatunków jest na Ziemi?  » , Nauka , tom.  241 n O  4872,16 września 1988, s.  1441-1449 ( ISSN  0036-8075 i 1095-9203 , PMID  17790039 , DOI  10.1126 / science.241.4872.1441 , czytać online , obejrzano 19 sierpnia, 2020 )
252. NatGeoFrance , „  Masowe wymierania: jak prawie wszystkie gatunki zostały zdziesiątkowane 5 razy  ” , na National Geographic ,30 września 2019 r.(dostęp 19 sierpnia 2020 )
253. (w) Helmut Hillebrand , „  O uogólnieniu równoleżnikowego gradientu różnorodności  ” , The American Naturalist , tom.  163 n O  2luty 2004, s.  192–211 ( ISSN  0003-0147 i 1537-5323 , DOI  10.1086 / 381004 , przeczytane online , dostęp 7 sierpnia 2020 )
254. Światowa Organizacja Handlu, „  B. Natural Resources: Definitions, Trade Structure and Globalization  ”, World Trade Report ,2010, s.  28.03 ( przeczytaj online )
255. (w) "  Jakie są konsekwencje nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych?  » , Na Iberdroli (dostęp 8 sierpnia 2020 )
256. (w) „  13. Eksploatacja Zasobów Naturalnych – Europejska Agencja Środowiska  ” na stronie www.eea.europa.eu (dostęp 8 sierpnia 2020 r. )
257. (w) "  Jak wydobywa się paliwa kopalne z ziemi?  » , O nauce (dostęp 8 sierpnia 2020 )
258. „  Pochodzenie minerałów  ” , na www2.ggl.ulaval.ca (dostęp 8 sierpnia 2020 )
259. Jacques Deferne, „  Jak powstają minerały?  », RTS Découverte ,9 grudnia 2007 r.( przeczytaj online , konsultacja 8 sierpnia 2020 r. )
260. (w) AP Rona , „  GEOLOGIA: Zasoby dna morskiego  ” , Nauka , tom.  299 n O  5607,31 stycznia 2003 r., s.  673–674 ( DOI  10.1126 / science.1080679 , czytanie online , dostęp 8 sierpnia 2020 )
261. „  ONZ wzywa do pilnego ponownego rozważenia wykorzystania zasobów jako gwałtownego wzrostu zużycia zasobów  ” , na UNEP – Program Środowiskowy ONZ (dostęp 8 sierpnia 2020 r. )
262. (en) „  Ten wykres pokazuje, gdzie ekstremalne warunki pogodowe powodują najwięcej ofiar śmiertelnych  ” , na Światowym Forum Ekonomicznym (dostęp 8 sierpnia 2020 r. )
263. „  Seismicity in the world – Museum of Seismology and Geophysical collections – University of Strasbourg  ” , na musee-sismologie.unistra.fr (dostęp 8 sierpnia 2020 r. )
264. Strefa międzynarodowa – ICI.Radio-Canada.ca , „  Gdzie na świecie jest najwięcej powodzi?” Odpowiedź w kartach | Karty weekendowe  ” , na Radio-Canada.ca (dostęp 8 sierpnia 2020 r. )
265. Yohan Blavignat , "  Szkody środowiskowe odpowiedzialne za jedną czwartą zgonów i chorób  " , na Le Figaro.fr ,14 marca 2019 r.(dostęp 8 sierpnia 2020 r. )
267. (w) „  Dowody są teraz »jednoznaczne«, że ludzie powodują globalne ocieplenie – odroczenie  ” w wiadomościach ONZ ,2 lutego 2007(dostęp 8 sierpnia 2020 r. )
268. Gilles Pison, „  Wszystkie kraje świata (2019)  ”, „ Populacja i społeczeństwa” ,wrzesień 2019, s.  8 ( przeczytaj online )
269. (w) "  Perspektywy światowej populacji 2019: Najważniejsze informacje | Biblioteka Multimedialna – Departament Spraw Gospodarczych i Społecznych ONZ  ” , na stronie www.un.org (dostęp 8 sierpnia 2020 r. )
270. (w) „  World – The World Factbook – Central Intelligence Agency  ” na www.cia.gov (dostęp 9 sierpnia 2020 r. )
271. (w) ONZ. Departament Spraw Gospodarczych i Społecznych. Podział ludności. , Perspektywy urbanizacji świata: rewizja 2018 ,2019, 124  s. ( ISBN  978-92-1-148319-2 i 92-1-148319-0 , OCLC  1120698127 , czytaj online ) , s.  75
272. (w) "  Rozmieszczenie mas lądowych Paleo-Earth - Planetary Habitability Laboratory @ UPR Arecibo  " na phl.upr.edu (dostęp 9 sierpnia 2020 )
273. (w) „  Histogramy populacji  ” na www.radicalcartography.net (dostęp 9 sierpnia 2020 r. )
274. (w) Emily Chung, „  Environment Canada zmniejsza pomiary klimatu w Alert z powodu niedoboru personelu  ” na https://www.cbc.ca/ ,23 października 2017(dostęp 9 sierpnia 2020 r. )
275. „  Antarctica: On-Site Scientists Isolated Through Winter  ” na LCI (dostęp 9 sierpnia 2020 r. )
276. "  Jak ojciec uczynił swoją córkę prawdziwą księżniczką  " , na Le Figaro.fr ,24 lipca 2014 r.(dostęp 9 sierpnia 2020 r. )
277. (w) "  Ziemia Marii Byrd | region, Antarktyda  ” , na Encyclopedia Britannica (dostęp 9 sierpnia 2020 r. )
278. (en) Biuro Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych – ONZ, „  The World Today  ” , https://www.un.org/ ,wrzesień 2019
279. „  Wzrost liczby państw członkowskich od 1945 r. do dnia dzisiejszego  ” , na stronie www.un.org ,6 sierpnia 2015 r.(dostęp 10 sierpnia 2020 )
280. (w) "  Field Listing :: Podział administracyjny - The World Factbook - Central Intelligence Agency  " na www.cia.gov (dostęp 10 sierpnia 2020 )
281. (w) Paul M. Kennedy , Powstanie i upadek wielkich mocarstw: zmiany gospodarcze i konflikt militarny od 1500 do 2000 , Vintage Books, 1989, © 1987 ( ISBN  0-679-72019-7 i 978-0-679 -72019-5 , OCLC  18071496 , czytaj online ) , s.  438–439
282. "  Czym jest ONZ i jaka jest jej rola?"  » , W Biznesie AM ,27 sierpnia 2018 r.(dostęp 10 sierpnia 2020 )
283. „  Militaria  ” o działaniach pokojowych ONZ (dostęp 10 sierpnia 2020 r. )
284. „  Dzień, w którym Jurij Gagarin zobaczył Ziemię…  ” , na France Soir.fr (dostęp 10 sierpnia 2020 r. )
285. (w) „  Statystyki astronautów  ” na www.astronautix.com (dostęp 10 sierpnia 2020 r. )
286. Alexandre Loc'h , "  Podbój Księżyca w 5 cyfrach  " , na Le Figaro.fr ,21 lipca 2019 r.(dostęp 10 sierpnia 2020 )
287. (en-US) „  Marzec – National Geographic | Nadmiar ludzkich lotów kosmicznych: co trzeba zrobić, aby dostać się na Marsa?  » (Dostęp 10 sierpnia 2020 )
288. (w) Steven D. Sargent, "  Wymyślanie Flat Earth: Columbus i współczesnych historyków. Jeffrey Burton Russell  ” , Isis , tom.  84 N O  2Czerwiec 1993, s.  353-353 ( ISSN  0021-1753 i 1545-6994 , DOI  10.1086 / 356467 , czytaj online , dostęp 10 sierpnia 2020 )
289. „  Diogenes Laërce, Parmenides - The Isolated and the Skeptics  ” , na ugo.bratelli.free.fr (dostęp 10 sierpnia 2020 r. )
290. (w) Walter Burkert , Lore and Science in Ancient Pitagoreanism , Harvard University Press ,1972, 535  s. ( ISBN  978-0-674-53918-1 , czytaj online ) , s.  305
291. "  Średniowieczna płaska ziemia  " , w La Presse ,22 września 2019 r.(dostęp 10 sierpnia 2020 )
292. Jean-René Roy , Astronomii i jego historii , prasy de l'Université du Québec, 1982, s.  98.
293. (w) „  Wczesna grecka astronomia do Arystotelesa: Dicks, D.R  ” w Internet Archive (dostęp 10 sierpnia 2020 r. ) , s.  68
294. Cicero , First Academics ( czytaj online ) , s .  II, 39, § 123.

     „Hicétas z Syrakuzy, według Teofrast, wierzy, że słońce, niebo, księżyc, gwiazdy, wszystkie ciała niebieskie są nieruchome i że tylko we wszechświecie Ziemia porusza się: obracałaby się z największą szybkością. obrotu, a uzyskany efekt byłby taki sam, jak gdyby niebo się poruszało, a ziemia pozostawała nieruchoma. "

295. „  Strabo: Geography (książka II, rozdział 5)  ” , na remacle.org (dostęp 10 sierpnia 2020 ) , §10
296. André Brahic , Dzieci Słońca: Historia naszych początków , Odile Jacob ,16 kwietnia 1999, 366  s. ( ISBN  978-2-7381-0590-5 , czytaj online ) , s.  29-30
297. Magdeleine Moureau i Gerald Brace , Dictionary of Earth Sciences , Éditions OPHRYS ( ISBN  978-2-7108-1109-1 , czytaj online ) , Dodatek VIII
298. (w) Sigurd Humerfelt, Ziemia selon WGS 84 ,2005, 4  pkt. ( przeczytaj online )
299. (w) Evans, James, 1948- , Historia i praktyka starożytnej astronomii , Oxford University Press ,1998, 496  s. ( ISBN  978-0-19-987445-3 i 0-19-987445-X , OCLC  729872798 , czytaj online ) , s.  59-60.
301. Olivier Guyotjeannin i Emmanuel Poulle , Wokół Gerberta d'Aurillaca: papieża roku 1000 , Krajowa Szkoła Czarterów,1996, 371  s. ( ISBN  978-2-900791-18-9 , czytaj online ) , s.  4-5
302. (en-US) „  Fakty o Ziemi | Powierzchnia, atmosfera, satelity, historia i definicja  ” , na temat The Nine Planets ,6 grudnia 2019(dostęp 10 sierpnia 2020 )
303. „  Datowanie Ziemi metodą Pb-Pb – strona z zasobami ACCES do nauczania Life and Earth Science  ” , na stronie acces.ens-lyon.fr (dostęp 11 sierpnia 2020 r. )
304. (w) Monroe, James S. (James Stewart), 1938- i Hazlett, Richard W. , Geologia fizyczna: badanie Ziemi. , Thomson Brooks / Cole,2007( ISBN  978-0-495-01148-4 , 0-495-01148-7 i 0-495-01350-1 , OCLC  68710926 , czytaj online ) , s.  63-65
305. (w) Burchfield, Joe D. , Lord Kelvin i wiek ziemi , University of Chicago Press ,1990( ISBN  978-0-226-08026-0 i 0-226-08026-9 , OCLC  695993895 , czytaj online ) , s.  13-18
306. (w) John M. Henshaw , Równanie na każdą okazję: pięćdziesiąt dwie formuły i dlaczego mają znaczenie ,2014, 200  pkt. ( ISBN  978-1-4214-1491-1 , 1-4214-1491-0 i 978-1-4214-1983-1 , OCLC  867716130 , czytaj online ) , s.  117-118
307. (w) „  GAEA (Petra) – grecka bogini ziemi (Roman Terra, Tellus)  ” na www.theoi.com (dostęp 10 sierpnia 2020 r. )
308. (w) Lorena Laura Stookey , Przewodnik tematyczny po światowej mitologii , Greenwood Press ,2004( ISBN  0-313-03937-2 , 978-0-313-03937-9 i 978-0-313-31505-3 , OCLC  56338268 , czytaj online ) , s.  114-115
309. (w) JE Lovelock , „  Gaia widziana przez atmosferę  ” , Atmospheric Environment (1967) , tom.  6, n O  8,Sierpień 1972, s.  579-580 ( DOI  10.1016/0004-6981 (72) 90076-5 , przeczytane online , dostęp 10 sierpnia 2020 r. )
310. (w) James E. Lovelock Lynn Margulis , „  homeostazy atmosferycznego i biosferze: hipotezy Gai  ” , Tellus , tom.  26, n kość  1-2,Luty 1974, s.  2-10 ( DOI  10.1111 / j.2153-3490.1974.tb01946.x , przeczytaj online , dostęp 10 sierpnia 2020 )
311. (w) „  Brooklyn Museum: Tellus Mater  ” na www.brooklynmuseum.org (dostęp 18 sierpnia 2020 )
312. Claire Conruyt , „  Mars, Wenus, Saturn… Czy znasz pochodzenie naszych planet?  » , Na Le Figaro.fr ,3 sie 2018(dostęp 18 sierpnia 2020 )
313. "  terra - francusko-łaciński słownik Gaffiot - strona 1560  " , na www.lexilogos.com (dostęp 18 sierpnia 2020 r. )
314. Guillaume Duprat , Światy: mity i obrazy wszechświata , Paryż, Seuil , dl 2016, 144  s. ( ISBN  978-2-02-134695-4 i 2-02-134695-1 , OCLC  968745637 , czytaj online )
315. „  Przeczytaj relacje między ludźmi, naturą i boskością na przykładzie katolicyzmu – Géoconfluences  ” , na stronie geoconfluences.ens-lyon.fr (dostęp 10 sierpnia 2020 r. )
316. (w) Steven I. Dutch , „  Religia jako przekonanie Religia kontra fakty as  ” , Journal of Geoscience Education , tom.  50 N O  21 st marca 2002, s.  137–144 ( ISSN  1089-9995 , DOI  10.5408 / 1089-9995-50.2.137 , czytaj online , dostęp 10 sierpnia 2020 )
317. (w) Marcus R. Ross , „  Kto w co wierzy? Wyjaśnianie zamieszania wokół inteligentnego projektu i kreacjonizmu młodej ziemi  ” , Journal of Geoscience Education , tom.  53, n o  3,1 st maja 2005, s.  319-323 ( ISSN  1089-9995 , DOI  10,5408 / 1089-9995-53.3.319 , czytać online , dostęp 10 sierpnia 2020 )
318. (en) National Academy of Sciences (USA) i Institute of Medicine (US) , nauka, ewolucja i kreacjonizm , National Academies Press ,2008, 70  pkt. ( ISBN  978-0-309-10587-3 i 0-309-10587-0 , OCLC  192020861 , czytaj online ) , s.  Rozdział 3
319. (w) Robert T. Pennock , „  Kreacjonizm i inteligentny projekt  ” , Roczny przegląd genomiki i genetyki człowieka , tom.  4, N O  1,1 st wrzesień 2003, s.  143-163 ( ISSN  1527-8204 , DOI  10.1146 / annurev.genom.4.070802.110400 , czytaj online , dostęp 10 sierpnia 2020 )
320. (w) George M. Marsden , „  Czy Bóg jest kreacjonistą? Sprawa religijna przeciwko nauce o stworzeniu pod redakcją Rolanda Mushata Frye'a Nowy Jork, Charles Scribner's Sons, 1983. 15,95 $  ” , Theology Today , tom.  41, n o  3,1 st październik 1984, s.  332–335 ( ISSN  0040-5736 , DOI  10.1177 / 004057368404100318 , czytaj online , dostęp 26 sierpnia 2020 )
321. (w) Alan Colburn i Laura Henriques , „  Poglądy duchowieństwa to ewolucja, kreacjonizm, nauka i religia  ” , Journal of Research in Science Teaching , tom.  43, n o  4,2006, s.  419-442 ( ISSN  1098-2736 , DOI  10.1002 / tea.20109 , czytaj online , dostęp 10 sierpnia 2020 )
322. (w) Stephen Jay Gould , nienakładające się Magisteria , Historia naturalna,Marzec 1997, 9  pkt. ( przeczytaj online )
323. „  Symbole Układu Słonecznego  ” , na NASA Solar System Exploration (dostęp 10 sierpnia 2020 r. )
324. (w) Hiram Mattison , High School Astronomy , Sheldon & Company,1872( przeczytaj online )
325. (en-US) Matt Williams , „  Jakie są oznaki planet?  » , O dzisiejszym wszechświecie ,27 czerwca 2015 r.(dostęp 10 sierpnia 2020 )
326. (w) Penny Cyclopaedia Towarzystwa dyfuzja wiedzy użytecznej C. Knight1842( przeczytaj online )
327. A. Le Boeuffle, „  Astronomiczny symbol Ziemi i inne symbole planetarne  ”, na adsabs.harvard.edu ,1990(dostęp 10 sierpnia 2020 )
328. [PDF] (pl) Podręcznik stylu IAU ,1989( czytaj online ) , s.  27
329. (w) AJ (Anthony J.) McMichael , Przeciążenie planetarne: globalna zmiana środowiska i zdrowie gatunku ludzkiego , Cambridge, Cambridge University Press ,1993, 352  s. ( ISBN  0-521-44138-2 , 978-0-521-44138-4 i 0-521-45759-9 , OCLC  27220356 , czytaj online )
330. Paul Valéry, Widoki na obecny świat ,1931( czytaj online ) , s.  35
331. Bertrand de Jouvenel , Eseje o lepszym życiu: „Ziemia jest mała” , Paryż, Futuribles 9

     „Nie żyjemy już na tej samej planecie, co nasi przodkowie: ich była ogromna, a nasza mała. "

332. Dominique Bourg i Augustin Berque , Nature w polityce lub filozoficznego pakietu ekologii , L'Harmattan ,1993, 172  pkt. ( ISBN  978-2-7384-1936-1 , czytaj online ) , s.  16
333. Fabrice Flipo , „  Penser écologie politique  ”, VertigO – czasopismo elektroniczne w naukach o środowisku , nr  16, nr 1,19 kwietnia 2016( ISSN  1492-8442 , DOI  10.4000 / vertigo.16993 , przeczytany online , dostęp 11 sierpnia 2020 r. )
334. Béatrice Giblin , „  Od ekologii do ekologii politycznej: stawka władzy O potrzebie umieć myśleć o przestrzeni  ”, Hérodote , t.  100 n o  1,2001, s.  13 ( ISSN  0338-487X i 1776-2987 , DOI  10.3917 / her.100.0013 , przeczytane online , dostęp 11 sierpnia 2020 )
335. (en-US) „  Neil deGrasse Tyson: Why Space Matters [Obejrzyj]  ” , na The Alcalde ,5 czerwca 2012(dostęp 10 sierpnia 2020 )
336. (en-US) Matthew Myer Boulton i Joseph Heithaus , „  Opinia | Wszyscy jeździmy na tej samej planecie  ” , The New York Times ,24 grudnia 2018 r.( ISSN  0362-4331 , przeczytany online , dostęp 10 sierpnia 2020 )
337. Laure Minassian, „  Etyka i zrównoważony rozwój (1/2) | Implikacje filozoficzne  ” , na http://www.implications-philosophiques.org/ ,21 października 2013 r.(dostęp 11 sierpnia 2020 r. )
338. Pierre Le Hir, „  Francja kopie swój „dług ekologiczny  ”, Le Monde.fr ,4 maja 2018 r.( przeczytaj online , konsultacja 11 sierpnia 2020 r. )
339. Global Footprint Network, duży ślad na małej planecie? rozliczanie śladu ekologicznego ,2010, 140  pkt. ( przeczytaj online )

Zobacz również

Powiązane artykuły

• Aktualne projekty
  • Świat
  • Lista krajów na świecie
  • Lista krajów na świecie według kontynentów
  • Granice planetarne
• Geografia
  • Mapowanie
  • Projekcja mapy
• Kosmologia
  • Układ Słoneczny
  • droga Mleczna
  • Grupa lokalna
  • Supergromady w Pannie
  • Laniakea
  • Obserwowalny wszechświat
• Nauki o Ziemi i Wszechświecie
  • Płyty tektoniczne
  • Ekologia
    • Zrównoważony rozwój
    • Zanieczyszczenie
  • Geologia
  • Geologiczna skala czasu
  • Geodezja
  • Geofizyka
  • Hipoteza Gai
  • Struktura wewnętrzna globu ziemskiego
  • Cykl biogeochemiczny
• Astronomia
  • Planeta
  • Planeta do zamieszkania
  • Planeta telluryczna
• Stare projekty
  • Eratostenes
  • Figura Ziemi w starożytności
  • Figura Ziemi w średniowieczu
  • Figura Ziemi w okresie renesansu
  • Ekspansja Ziemi
  • Mit płaskiej ziemi
• Różne modele
  • Sferoida Clairauta
  • Elipsoidalny model Ziemi
  • Figura Ziemi i powszechna grawitacja
• Znane obrazy
  • Dżdżownica
  • Niebieska piłka
  • Jasnoniebieska kropka
  • Dzień, w którym ziemia się uśmiechnęła

Bibliografia

• (en) G. Brent Dalrymple , Wiek ziemi , Stanford, Stanford University Press ,1991, 474  s. ( ISBN  0-8047-1569-6 , 978-0-8047-1569-0 i 0-8047-2331-1 , OCLC  22347190 , czytaj online )
• (w) Emiliani, Cesare. , Planeta Ziemia: kosmologia, geologia oraz ewolucja życia i środowiska , Cambridge, Cambridge University Press ,1992, 718  s. ( ISBN  0-521-40123-2 , 978-0-521-40123-4 i 0-521-40949-7 , OCLC  25632865 , czytaj online )
• Paccalet, Yves, 1945- , La terre la mer et la vie. , Paryż, Larousse,1995, 351  s. ( ISBN  2-03-505105-3 i 978-2-03-505105-9 , OCLC  407491472 , czytaj online )
• André Brahic , Lester Russel Brown i Jacques Girardon , Najpiękniejsza historia Ziemi , Paryż, Wyd. Progu ,2002, 213  s. ( ISBN  2-02-055128-4 i 978-2-02-055128-1 , OCLC  490770119 , czytaj online )
• (en) Peter D. Ward i Donald Brownlee , The Life and Death of Planet Earth: How the New Science of Astrobiology Charts the Ultimate Fate of Our World , New York, Times Books, Henry Holt and Company,2002, 256  s. ( ISBN  0-8050-6781-7 )
• Trąbka, Rolandzie. , Ziemia: wyjątkowa planeta , Belin - For Science,2003( ISBN  2-7011-3064-6 i 978-2-7011-3064-4 , OCLC  300769683 , czytać online )
• Arnould, Jacques, 1961- , Chabreuil, Aline. oraz Centre national d'études przestrzenne (Francja) , Z kosmosu dla ziemi: oko satelity w służbie człowieka i jego planety , Paryż, Centre national d'études przestrzenne,2006, 159  s. ( ISBN  978-2-7491-0842-1 i 2-7491-0842-X , OCLC  288987002 , czytaj online )
• Daniel, Jean-Yves. , Brahic, A. , Baldeyrou-Bailly, Armelle. i Merzeraud, Gilles. , Nauki o Ziemi i Wszechświecie , Paris, Vuibert ,2006, 758  s. ( ISBN  978-2-7117-5282-9 i 2-7117-5282-8 , OCLC  150486418 , czytaj online )
• (en) Strahler, Alan H. , Geografia fizyczna: nauka i systemy środowiska człowieka , John Wiley,2011, 626  s. ( ISBN  978-0-470-67885-5 i 0-470-67885-2 , OCLC  1100414375 , czytaj online )
• Elmi, Serge, 1936-2007. , Historia Ziemi , Paryż, Dunod , wyśw. 2012, 247  s. ( ISBN  978-2-10-057595-4 i 2-10-057595-3 , OCLC  795464819 , czytaj online )
• Amat, Jean-Paul (1949 -....). , Gautier, Emmanuèle. i Le Coeur, Charles (1948 -...). , elementy geografii fizycznej: studia I i II stopnia , Rosny-sous-Bois, Bréal,2014, 464  s. ( ISBN  978-2-7495-3365-0 i 2-7495-3365-1 , OCLC  900627116 , czytaj online )
• Wever, Patrick de, (1949-...). , Piękna księga Ziemi: od powstania Układu Słonecznego do współczesności , Paryż, Dunod , dl 2014, policjant. 2014, 413  s. ( ISBN  978-2-10-070175-9 , 2-10-070175-4 i 978-2-10-072370-6 , OCLC  897210271 , czytaj online )
• (en) Stanley, Steven M. , Historia systemu Ziemi ,2015, 608  s. ( ISBN  978-1-4292-5526-4 i 1-4292-5526-9 , OCLC  881875780 , czytaj online )

Linki zewnętrzne

• Ewidencja organów  :
  • Plik wirtualnego organu międzynarodowego
  • Biblioteka Narodowa Francji ( dane )
  • Biblioteka Kongresu
  • Gemeinsame Normdatei
  • Narodowa Biblioteka Dietetyczna
  • Biblioteka Narodowa Hiszpanii
  • Biblioteka Narodowa Izraela
  • Czeska Biblioteka Narodowa
• Uwagi w ogólnych słownikach lub encyklopediach  :
  • Brockhaus Enzyklopädie
  • Enciclopedia De Agostini
  • Encyklopedia Britannica
  • Encyklopedia Universalis
  • Encyklopedia współczesnej Ukrainy
  • Gran Enciclopèdia Catalana
  • Szwedzka encyklopedycja narodowa
  • Sklep norske leksikon
• Zasoby literatury  :
  • (pl)  Encyklopedia science fiction
• Zasoby związane ze zdrowiem  :
  • (en)  Nagłówki tematów medycznych
• Zasób komiksu  :
  • (w)  Komiks Winorośli
• GéoManips, ruchy Ziemi, CNRS / strona sagascience
• Układ Słoneczny: Ziemia
• ( fr ) Profil Ziemi -- Eksploracja Układu Słonecznego -- NASA .
• ( fr ) Ekstrema pogodowe i klimatyczne -- NCDC .
• (pl) Obserwatorium - NASA .
• (pl) Wyszukiwarka współrzędnych geograficznych