Oppidum

Oppidum
Typowym celtyckie oppidum pochodzący z I st  wieku  pne. J.-C.
Lokalizacja
Kraj	Niemcy , Anglia , Austria , Belgia , Chorwacja , Francja , Hiszpania , Węgry , Włochy , Luksemburg , Niderlandy , Polska (głównie regiony Dolnego Śląska i Opolszczyzny ), Portugalia , Czechy , Słowacja , Szwajcaria .
Europa	Civitates Celtic
Powierzchnia	100  ha
Historia
Czas	Hallstatt D i okres łotewski .

Termin „  oppidum  ” (od łacińskiego n. Oppidum , l.mn. Oppida  : „miasto”, „ogólnie ufortyfikowana aglomeracja”; liczba mnoga to oppidums  ; wyuczona liczba mnoga używana czasami w języku francuskim to: „  oppida  ”) to nazwa nadana przez rzymskich historyków do typu ufortyfikowanego, protohistorycznego siedliska znalezionego w zachodniej i środkowej Europie .

Prawie zawsze korzysta z naturalnych mechanizmów obronnych związanych z jego zakładaniem w miejscach o utrudnionym dostępie: albo w pozycji przewieszonej (np. Poprzeczne ostrogi , wzgórza lub płaskowyże ); lub w kontekście izolacji hydrograficznej (np. wyspy , półwyspy , peleryny , meandry rzek lub bagna ).

Jest miejscem stale zamieszkanym, pełniącym funkcje gospodarcze, polityczne, a niekiedy religijne.

W oppidums Celtic przeżywa złoty wiek w czasie II E oraz I st  wiekach pne. AD , podczas tak zwanej cywilizacji oppida . Po podboju rzymskim znaczna część oppidums została porzucona na rzecz aglomeracji równinnych, które przyjęły nowy rzymski model urbanistyczny, podczas gdy inne kontynuowały swój rozwój, dając początek kilku obecnym dużym miastom, takim jak Bourges ( Avaricum ) lub Besançon ( Vesontio ). W późnym średniowieczu niektóre z nich zostały ponownie zajęte, jak oppidum w Saint-Blaise , i mogą służyć jako tymczasowe miejsce schronienia w przypadku konfliktu, jak miało to miejsce w Meroliacense ( Chastel-Marlhac ).

Definicje

Starożytne definicje i etymologia

Pierwotnie rzymscy autorzy zarezerwowali nazwę urb dla miast „otwartych”: skupisk stałych mieszkańców, zajmujących się rolnictwem, handlem lub przemysłem. Później czasami otaczały je fortyfikacje, ale zwyczaj zachował swoją pierwotną nazwę. W ten sposób wyrażenie urbs jest w końcu stosowane także w odniesieniu do ufortyfikowanych miast .

W swojej pracy, komentarze do wojen galijskich , Juliusz Cezar wykorzystuje oppidum terminu zarówno otwarte ( Genava ) i wzbogaconych ( Bibracte ) siedlisk . Przybliża nawet pewne twierdze do terminu urby . Dowiadujemy się słowami Cezara, że ​​oppidum jest więc miejscem ekonomicznym, wymiany, w którym mógł zaopatrywać swoje legiony. Jednak w swojej twórczości nigdy wyraźnie nie definiuje tego terminu, odróżniając go od castellum . Mimo to stosujemy tutaj termin pochodzenia łacińskiego do innej cywilizacji.

Te języki celtyckie mają pojęcia, że idzie dobrze z tych miejsc, to dunon (czytaj dūnon ) w galusowy (latinized w Dunum , które możemy znaleźć na przykład w Uxellodunum , Augustodunum , Lugdunum ), co oznacza „twierdza, obronny obudowa, mount” ; ten dał w starym irlandzkim dūn  : fort , forteca . Jest to również miejsce ufortyfikowane, które ewoluuje w kierunku miasta, co uzasadnia walijski termin din , bretoński din tego samego pochodzenia celtyckiego lub pospolita germańska * tūnaz, * tūnam „zamknięta przestrzeń”, co dało Zaun „zamknięcie” w języku niemieckim , ale miasteczko „małe miasteczko” w języku angielskim.

André Borel, etymologia fantazji, twierdzi że prawdziwe imię tego ostatniego brzmiało „oppidum” z korzeniem opes, co oznacza „bogactwo, zasoby”, ponieważ Rzymianie przechowywali tam swoje najcenniejsze dobra, zapasy żywności i broni . Według Gaffiota nazwa ta jest powiązana z ob-pes = contre-pied, z wojskowym znaczeniem „baza”.

Istnieje zatem rzeczywiście dwuznaczność w definicji tego terminu, używanego czasem do określenia fortecy, a czasem miasta. Jednak, jak wyjaśnia Stefan Fichtl, oppidum rozumie pojęcie przestrzeni zamkniętej. Czy powinniśmy zatem wziąć pod uwagę symboliczne granice, łacińskie pomerium, oprócz materialnych granic utworzonych przez mury obronne, aby zdefiniować oppidum? W chwili obecnej pytanie jest nadal otwarte.

Aktualne definicje

Termin „oppidum” nabiera coraz bardziej precyzyjnego znaczenia od czasu rozpoczęcia wykopalisk archeologicznych na tego typu stanowiskach od czasów Napoleona III . Jednak jego definicja nadal różni się w zależności od naukowców i szkół. Są głównie dwa, jeden duży i jeden wąski.

Szeroka definicja uznaje za oppidum każdą ufortyfikowaną osadę z epoki żelaza położoną w zachodniej i środkowej Europie , bez żadnego szczególnego kryterium powierzchni. Definicja ta koncentruje się przede wszystkim na cechach funkcjonalnych oppidum, czyli pozycji w centrum terytorium łączącej działalność gospodarczą, polityczną i społeczną, nawet jeśli obecność fortyfikacji pozostaje niezbędna.

Ograniczona definicja ogranicza oppidums do precyzyjnych ram, ustalonych według kryteriów wielkości, daty i lokalizacji, które czasami mogą wydawać się sztuczne, ale które mają tendencję do ujednolicania: obejmuje również arbitralne rozróżnienie dokonane przez Juliusza Cezara między oppidum a castellum (ufortyfikowany siedlisko o mniejszym znaczeniu). W tym sensie, oppidum jest murem miasto z ponad pięć hektarów , zbudowany pod koniec tej Tene , podczas że Joseph Dechelette zwany dawniej cywilizacja oppida (między II E oraz I st  wieku  pne. J.-C. ). Obszar występowania jest również bardziej precyzyjny i dotyczy tylko dużych ufortyfikowanych siedlisk północnych alpejskich (od południa Anglii po Europę Środkową i południe Francji). Definicja ta ma wykluczyć ufortyfikowane miasta na obrzeżu Morza Śródziemnego, te zbudowane w okresie Hallstatt lub na początku Tène , a także wiele innych, które nie spełniają kryterium powyżej piętnastu hektarów.

Referencje

• Obszar geograficzny cywilizacji oppida .
• Europa celtyckich oppidums.

Oppidy są znane w szczególności dzięki opisom Juliusza Cezara w jego komentarzach do wojen galijskich . Cytuje wiele z nich, opisuje topografię kilku, a szczególnie szczegółowo przedstawia strukturę muru Bourges (Avaricum) . Ściana z ziemi i kamienia jest wzmocniona drewnianymi podkładami, których końce zdobią fasadę wzorem kwinkunksowym. Wewnątrz ściany są montowane do długich prostopadłych belek za pomocą dużych żelaznych kołków o długości od 20 do 30  cm, jak w Bibracte . Ten typ ściany charakterystyczny dla galijskich oppidums nazywa się murus gallicus . I odwrotnie, na Wyspach Brytyjskich , gdzie znanych jest wiele ufortyfikowanych ogrodzeń, zastosowano proste roboty ziemne lub kamienne mury, trochę jak feudalne mottes .

Sytuacja oppidums jest znana dzięki dawnym szlakom, toponimii (kończącej się na -dun ), kartografii, rekonesansowi powietrznemu. Potwierdzają to lub nie wykopaliska archeologiczne. Oppidums pojawiają się od 200 rpne. AD po celtyckich ataków IV th i III th  stulecia pne. AD . W przeciwieństwie do hipotezy, która widziała ich pojawienie się w wyniku reakcji obronnej przeciwko Cymbrom i Krzyżakom po 125 roku pne. AD , to w kontekście pokoju rozwijają się te obszary o funkcji miejskiej, stanowiące kulminację wewnętrznej ewolucji społeczno-gospodarczej (wzrost demograficzny, wzrost wielkości i liczby osad, rozwój dużych miast o funkcji rzemieślniczej i handlowej ) rozpoczęła się w III th  wieku  pne. AD .

Nazwa „oppidum” jest powszechnie używana do oznaczania terenów o bardzo różnej wielkości, od kilku do kilkuset hektarów: ogrodzenie oppidum Manching w pobliżu Ingolstadt w Bawarii ( Niemcy ) mogłoby zatem obejmować prawie 350  ha . Z drugiej strony, serwisy znane pod tą nazwą może być stosowany jako silny od początku pierwszej epoki żelaza , aż do I st  wieku ery chrześcijańskiej, nazwa oppidum stosowania wyłącznie z II th  wieku  przed naszą erą. AD (prawdopodobnie około 120 pne ). Ta różnorodność jest zatem odzwierciedlona w roli, jaką mogły odegrać oppidums.

Rola oppidums

Na kontynencie, a zwłaszcza w Galii , pewne oppidum można było uznać za pierwsze formy „miast” lub „protomiejskie centra” barbarzyńskiej Europy, które dały początek określeniu „ cywilizacja ”.  Des oppida  ”do wyznaczają rzeczywistość społeczno-gospodarczą panującą w przededniu wojen galijskich. Wiemy, że niektóre oppidums były zamieszkane tylko epizodycznie lub używane jako schronienie , i że pozostały aż do późnego średniowiecza , zanim zostały opuszczone w okresie „  okrywania  ”. Trudności w interpretacji tego pytania są liczne: znamy infrastrukturę sieci oppidum tylko na to, co pozwala nam dostrzec archeologia. Również opinie archeologów różnią się co do dokładnego znaczenia, jakie te miejsca mogą mieć w cywilizacji celtyckiej, a zwłaszcza w cywilizacji galijskiej w przededniu podboju rzymskiego.

Jak pokazują wykopaliska przeprowadzone na stanowiskach Manching, na górze Titelberg w Luksemburgu , na górze Beuvray w Bibracte, a nawet na oppidum w Corent we Francji , jasne jest, że najważniejsze oppidum doświadczyły regularnego rozmieszczenia. konstrukcje na swojej stronie internetowej, najpóźniej od II -go  wieku.

Organizację pewnych oppidums w ostatnim okresie La Tène można w pewnym stopniu porównać do modelu archaicznych miast świata klasycznego. Wydaje się, że pierwotnie w rzeczywistości szczególny rozwój niektórych miejsc był związany z istnieniem ważnego miejsca kultu ( oppidum d'Entremont , na północ od Aix-en-Provence lub Alesia of the Mandubians ).

Dla Stéphana Fichtla termin civitas użyty przez Cezara w jego komentarzach może również w niektórych przypadkach odpowiadać rzeczywistości politycznej, w sercu której oppidum, prawdziwa stolica, może skoncentrować polityczną władzę narodu lub federacji narodów na swoich „klientów” i na wyznaczonym terytorium: najlepszą ilustracją tej hipotezy jest przykład Eduów , których najwyższa władza ( Vergobrets ) była sprawowana na tym terytorium.

Stężenia importu śródziemnomorskiego odkryte w kilku przeciwieństwach, ze swojej strony, ujawniły znaczenie, jakie niektóre z tych „bastionów” mogą mieć w sieciach handlowych łączących świat „barbarzyńców” ze światem śródziemnomorskim, jeszcze przed okresem łotewskim .

W rzeczywistości niektórzy przeciwnicy byli w stanie odegrać główną rolę polityczną w czasach celtyckich księstw z pierwszej epoki żelaza , pozwalając lokalnej arystokracji na kontrolowanie przejść i ustanowienie władzy na terytorium, które mogło osiągnąć 80  km średnicy. .

Przykładem tych fortec z końca okresu Hallstatt jest oppidum Mont-Lassois na Lazurowym Wybrzeżu , które wiąże się z odkryciem książęcego grobowca Vix .

Fortyfikacje

Typologia

• Przykłady kastracji i fortyfikacji oppidum.
• Oppidum celtyckie zawsze ma strategiczną sytuację topograficzną  : często na wysokości. Przykładem na zdjęciu jest płaskowyż La Roque-de-Vif z widokiem na Nages oppidum , znajdujący się w departamencie Gard .
• Wykopaliska archeologiczne na płaskowyżu Gergovie w departamencie Puy-de-Dôme  : pozostałości otaczającej ściany oppidum.

Istnieje kilka form umocnień oppidum, ale przeważają dwie główne kategorie: „umocnienia zaporowe” i „ogrodzenia konturowe”.

• Umocnienie zapory oparte jest na elemencie topograficznym, który w naturalny sposób chroni teren. Możemy wyróżnić różne nazwy tych struktur w zależności od charakteru naturalnego elementu:
  • ostroga z poprzeczką, gdzie bok niechroniony ostrogą skalną jest wzmocniony wałem (np. oppidum de Pons , cape barré de Garastre );
  • odcinek kalenicy, gdzie drogi dojazdowe na kalenicę chronią dwa wały;
  • zakratowany meander (np. Besançon ), gdzie meander strumienia zamyka zapora;
  • wyspy takie jak Lutèce  ;
  • zakratowany zbieg, w którym miasto jest położone między dwoma łączącymi się ramionami; tama chroniąca otwór oppidum do ziemi;
  • krawędź klifu lub rzeki, gdzie tama zabezpiecza, podobnie jak w przypadku zablokowanych zbiegów, otwarcie miasta na ląd.
• Otaczająca ściana (np. Mont Beuvray, Bibracte za czasów Cezara itp.) Z kolei nie ma tak naprawdę różnych kształtów. Szaniec otacza miasto, „ustawiony” na górze (takiej jak wzgórze itp.) Lub na równinie (Manching) i ogólnie przebiega wzdłuż tej samej linii poziomu.

Podczas finału La Tène wielu oppidum z fortyfikacją zaporową otrzymało kompletne ogrodzenie, które nabrało czysto symbolicznego (a nie militarnego) aspektu, oddzielającego miasto od wsi. Podobnie głośniki surround nie podążają już za linią poziomu i mogą toczyć się po zboczach. Dlatego nie nabiera to aspektu militarnego, ponieważ osłabia ich w tych punktach. Wreszcie na innych stronach widzimy pojawienie się geometrycznych wałów obronnych, takich jak koła (Manching).

Architektura przedmurza

W świecie celtyckim istnieją dwa rodzaje wałów obronnych: masywne zbocze i wał z wewnętrznymi belkami, bardziej złożony. Nasypu i wychodzą różnią się pod względem kształtu i materiału budowlanego według różnych regionów Europejskich Celtic Koiné . Ten element jest bezpośrednią konsekwencją różnorodności typów środowisk geograficznych, geologicznych i topograficznych . Mówiąc konkretnie, te dane środowiskowe wymagają oczywistej formy adaptacji, aby maksymalnie zoptymalizować bezpośrednie zasoby. Jednak te struktury obronne wykazują rekursywne cechy architektoniczne. Główne różnice architektoniczne, jakie można wyróżnić w poszczególnych regionach, polegają zasadniczo na wykonaniu tzw. Belek „wewnętrznych” z jednej strony oraz wysokości i długości otaczającego rowu z drugiej. Olivier Buchsenschutz, dyrektor badań w CNRS i Ian Ralston, profesor archeologii na Uniwersytecie w Edynburgu zaproponowali klasyfikację murów obronnych według tej belki:

• wały z belkami poziomymi:
  • wał typu Ehrang. Jej nazwa pochodzi od niemieckiej siedziby Ehrang w Eifel, gdzie została po raz pierwszy opisana. Składa się on z wewnętrznego montażu regularnie rozmieszczonych poziomych belek, nałożonych na kraty i zaklinowanych kamieniami, a także zewnętrznej okładziny kamiennej. Przestrzeń między belkami jest zasypana ziemią i kamieniami,
  • gallicus murus . Ochrzczony w ten sposób przez Cezara w wojnach galijskich , ten mur jest zbudowany w taki sam sposób, jak wał typu Ehrang, do którego dodano żelazne arkusze o znacznych rozmiarach, a także gwoździe umożliwiające łączenie ze sobą belek. Wewnętrzna okładzina oppidum została z kolei zastąpiona skarpą ziemną, która umożliwia dostęp do szczytu wału;
• mury obronne z belkami pionowymi ( Pfostenschlitzmauern ):
  • wał typu Altkönig-Preist. Nazwany na cześć dwóch niemieckich stanowisk, ten typ wału ma pionowe słupy oddalone od siebie o kilka metrów w okładzinie wewnętrznej i zewnętrznej. Słupy wewnętrzne i zewnętrzne są połączone belkami poziomymi wewnątrz wału. Podobnie jak inne rodzaje ścian jest wypełniona zasypką,
  • wał typu Kelheim. Nosi nazwę bawarskiego miejsca. Jego zewnętrzna okładzina jest identyczna z typem Altkönig-Preist i ma taką samą rampę jak murus gallicus . Następnie poziome belki mocują słupy w ziemi:
• mury obronne z masywnymi zboczami  : ten typ fortyfikacji ma formę podwójnie koncentrycznego ogrodzenia. Jest to monumentalne wzniesienie wykute w ziemi, poprzedzone wykopem o znacznych rozmiarach, ale zmiennym w zależności od wariantów geograficznych i badanych przypadków. Ponadto oppidum z tym elementem obronnym pojawiają się globalnie w postaci poziomej i płaskiej. Jednak zarzuca się, że w wielu zarejestrowanych przypadkach rów wykazuje zauważalne nachylenie, aw innych przypadkach przyjmuje wygląd podobny do basenu.

Drzwi

Do bramy odgrywają rolę kapitału w fortyfikacji, ponieważ są one obowiązkowe miejsce przejścia wejść oppidum. Otwór w wale to słabe punkty obudowy, które wymagają szczególnej ochrony. Na całym świecie istnieją dwa rodzaje tych elementów castramentacji  : główne wrota bezpośrednio stykające się z nasypem oraz wrota drugorzędne, zwane także „cofającymi się bramami skrzydłowymi”, ustawione prostopadle do ogólnego zarysu wykopu. Jednak te budynki wsparte na drewnie nie są trwałe. Tak więc archeolodzy nie znaleźli śladu systemu zamykającego bramę Rebout na oppidum Bibracte . Z drugiej strony, otwory po słupach i niektóre próbki drewna można było znaleźć w innych miejscach, takich jak Manching , co umożliwiło postawienie hipotez na temat tych drzwi. Jeśli wydaje się, że ogólny aspekt bramy nabiera pewnej jednorodności geograficznej, typologia i wielkość wież, które ją zwieńczają, pozostają hipotetyczne: jedyne wskaźniki charakteryzujące te nadbudówki mają postać belek nośnych w różnych przeciwieństwach. .

Lista oppidums

Ta lista nie jest wyczerpująca.

Niemcy

• Mount Tonnerre (Donnerbserg) ( Nadrenia-Palatynat )
• Glauberg ( Hesja )
• Heuneburg ( Badenia-Wirtembergia )
• Oppidum of Manching ( Bawaria )
• Martberg  (de) ( Nadrenia-Palatynat )
• Oppidum de Milseburg  (de) ( Hesja )

Anglia

• Camulodunum ( Essex )
• Maiden Castle ( Dorset )

Belgia

• Orolaunum
• The Trench of the Doors w Étalle ( Prowincja Luksemburg )
• Le Cheslé in Bérismenil ( Prowincja Luksemburg )
• Oppidum d ' Olloy-sur-Viroin in Viroinval ( prowincja Namur )
• Oppidum du Trinchî in Bertrix ( Prowincja Luksemburg )
• Oppidum of the Aduatiques in Thuin ( Prowincja Hainaut )
• Skała starego zamku Pont de Bonne w Modave ( prowincja Liège )
• Plateau de Caestert de Kanne in Riemst ( prowincja Limbourg )

Hiszpania

• Numance ( Kastylia i León )
• Monte Bernorio  (es) ( Kastylia i León )

Francja

Wiele toponimów z sufiksem dun , takich jak: Autun , Audun-le-Roman , Châteaudun , Dun-le-Palestel , Dun-les-Places , Gavaudun , Issoudun , Loudun , Verdun itp. zasugeruj obecność oppidums.