Wotum zaufania jest głównym środkiem dostępne do parlamentu , aby pokazać swoją dezaprobatę z rządowej polityki i zmusić go do rezygnacji, innymi słowy, aby pokazać swoją nieufność rządu dnia. Musi być często przedstawiany przez sprecyzowany ułamek deputowanych (często co najmniej jedną dziesiątą) i przyjmowany bezwzględną większością członków tworzących izbę (niektóre kraje przewidują nawet dwie trzecie głosów ze względu na stabilność rządów).
W niektórych krajach system ten nazywany jest „ konstruktywnym wotum nieufności ”. Oczywiście wniosek musi zawierać nazwisko zastępcy zdymisjonowanego szefa rządu . Tak jest w przypadku Niemiec (art. 67 Ustawy Zasadniczej, 1949), Armenii , Belgii , Hiszpanii (art. 113 konstytucji hiszpańskiej, 1978), Polski i Tunezji .
Wniosek o wotum nieufności ma zastosowanie zarówno w reżimach półprezydenckich , jak we Francji , jak iw reżimach parlamentarnych, jak w Wielkiej Brytanii .
W innych krajach, takich jak Kanada , obowiązuje zasada „podwójnej cenzury”: przyjęcie wniosku o wotum nieufności prowadzi do rozwiązania izby, co może spowolnić entuzjazm niektórych posłów.
Jednak logika podpowiada, że cenzura w rządzie skutkuje przedterminowymi wyborami, a kryzys między władzą wykonawczą a ustawodawczą rozwiązują tylko wyborcy.
W systemie parlamentarnym , Parlament odgrywa fundamentalną rolę w kontrolowaniu rządu (oprócz tradycyjnych uprawnień opracowywaniu prawa i głosowanie w sprawie budżetu). Kontrola ta może prowadzić do kwestionowania rządu i jego polityki, w ramach wprowadzania w grę odpowiedzialności ministerialnej według różnych technik (w tym wotum nieufności).
Prawo do kwestionowania odpowiedzialności rządu jest często fakt tylko dolnej komorze ( V th Republiki Francuskiej , Hiszpania , Niemcy ), ale czasami jest podana do dwóch sypialni ( Włochy , III e Republiki Francuskiej ).
W III i IV republice rząd mógł łatwo zostać obalony ze względu na stosunkowo luźne warunki wprowadzenia odpowiedzialności ministerialnej.
Rządy obu republik całą swoją legitymację zawdzięczały parlamentowi, Prezydent Rzeczypospolitej jedynie proponował je sejmom, którym również zawdzięczał swoją funkcję. Zbyt małe poparcie ze strony parlamentu, nawet bez cenzury, często skłaniało ich do rezygnacji.
Wniosek o wotum nieufności w III e Rzeczypospolitej funkcjonował jako prawo na pytanie , tylko jedna osoba może „wyzwanie” rząd, a głosowanie Dom po debacie tekst, który, gdy był przeciwko rządowi, doprowadził swoje odejście.
Czwarta RepublikaW ramach IV th Rzeczypospolitej , Zgromadzenie Narodowe jest potężniejsze niż Senat. Senat nie jest już odpowiedzialny za obalenie rządu, a Senat traci prawo do wyrażania zgody. Zgromadzenie Narodowe może obalić rząd albo odrzucając zgłoszoną przez niego kwestię zaufania, albo przejmując inicjatywę, głosując wotum nieufności.
Zgodnie z konstytucją z 27 października 1946 r. „Przegłosowanie przez Zgromadzenie Narodowe wotum nieufności pociąga za sobą zbiorową dymisję gabinetu. Głosowanie to może odbyć się dopiero w pogodny dzień po złożeniu wniosku. Odbywa się w głosowaniu publicznym. Wniosek o wotum nieufności może być uchwalony jedynie bezwzględną większością deputowanych Zgromadzenia. ”.
Odpowiedzialność ministerialna mogła być sprawowana po objęciu urzędu przez rząd z inicjatywy parlamentarzystów na mocy wotum nieufności (zastępującego interpelację).
Wniosek o wotum nieufności został już zracjonalizowany, ponieważ głosy wotum nieufności zostały uzyskane bezwzględną większością członków Zgromadzenia, interweniują po dwudziestoczterogodzinnym okresie namysłu i odbywają się w głosowaniu publicznym.
W praktyce już od pierwszego wniosku (styczeń 1947 19), rząd, który został zakwestionowany przez względną większość, zrezygnuje, uznając, że jest niezaaprobowany, podczas gdy przeciwko niemu nie ma większości bezwzględnej. Precedens, to wypaczyć systemu aż do końca IV th Republiki i ustanowienia V th w 1958 roku.
Przyjęło się brać pod uwagę większość względną, gdy tekst konstytucji musiał wymagać większości absolutnej. W tamtym czasie nazywano to „kryzysem politycznym”, a nie „kryzysem konstytucyjnym”, nieświadomym konsekwencji dla całego systemu. Ministrowie rządowi, którzy byli w mniejszości, ponieważ była względna większość przeciwko nim, podają się do dymisji. W tamtych czasach nie było niezgodności ministerialnej, minister opuszczający swoją posługę natychmiast odzyskał swoje miejsce. System ten zostanie następnie zakazany przez prezydenta De Gaulle'a, a następnie przywrócony w mniejszym stopniu za prezydentury Sarkozy'ego.
V RepublikaZostał zreformowany w 1958 roku w celu zapewnienia stabilności rządu.
Stosując technikę racjonalizacji parlamentaryzmu, Konstytuanta z 1958 r. ściśle reguluje warunki złożenia i głosowania wniosku o wotum nieufności. Artykuł 49 Konstytucji stanowi między innymi, że taki ruch „jest dopuszczalne jedynie jeśli jest podpisany przez co najmniej jedną dziesiątą członków Zgromadzenia Narodowego” (57,7 zaokrąglone do 58), że "głosowanie może odbywać się tylko czterdzieści osiem godzin po jego złożeniu ”i że” liczą się tylko głosy za wnioskiem o wotum nieufności, który może być przyjęty tylko większością głosów członków Zgromadzenia ”.
Zgodnie z konstytucją z 4 października 1958 r. , „gdy Zgromadzenie Narodowe przyjmie wniosek o wotum nieufności lub gdy odrzuci program lub deklarację ogólnej polityki rządu, Prezes Rady Ministrów musi złożyć Prezydentowi RP dymisję. od rządu. ”.
Zgodnie z art. 27 Konstytucji poseł może delegować swój głos do przyjęcia wniosku o wotum nieufności, jeżeli jest nieobecny w dniu głosowania.
Premier może zrezygnować dobrowolnie, ale wniosek o wotum nieufności jest jedynym sposobem na zmuszenie go do rezygnacji ( Mitterrand : „Premiera, który realizuje politykę większości parlamentarnej, może być tylko przez nią odwołany”).
Złożenie wniosku o wotum nieufności z inicjatywy posłówZgromadzenie Narodowe kwestionuje odpowiedzialność rządu, głosując nad wotum nieufności. Taki wniosek jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy podpisuje go co najmniej jedna dziesiąta członków Zgromadzenia Narodowego (a więc 58 posłów). Głosowanie może odbyć się dopiero po czterdziestu ośmiu godzinach od jego złożenia. Liczą się tylko głosy za wotum nieufności, co skutkuje dwiema konsekwencjami: z jednej strony wstrzymanie się jest korzystne dla rządu, z drugiej strony to nie ten drugi musi udowodnić, że popiera go większość, to opozycja która musi wykazać, że ma bezwzględną większość deputowanych.
Wniosek może być przyjęty jedynie bezwzględną większością głosów członków Zgromadzenia.
Od czasu reformy z 1995 r. ustanawiającej sesję jednolitą poseł nie może podpisać więcej niż trzech wniosków o wotum nieufności podczas tej samej sesji zwyczajnej i więcej niż jednego podczas tej samej sesji nadzwyczajnej, w celu uniknięcia nadużyć.
W latach 1958-2018 Zgromadzenie Narodowe omówiło 58 „spontanicznych” wniosków o wotum nieufności; uchwalono tylko jeden wniosek , w 1962 r. Uchwalenie cenzury nie odwołuje rządu, ale zmusza premiera do rezygnacji jego i jego rządu. Jednak po przyjęciu wniosku o wotum nieufności z 1962 r. de Gaulle wyraźnie „zaprosił rząd do dalszego sprawowania swoich funkcji do początku następnej kadencji”.
Złożenie wniosku o wotum nieufności po złożeniu odpowiedzialności rządu za głosowanie tekstuPrezes Rady Ministrów może, po naradzie Rady Ministrów, przejąć odpowiedzialność Rządu przed Zgromadzeniem Narodowym za przegłosowanie całości lub części tekstu projektu ustawy lub finansowania ubezpieczeń społecznych. W takim przypadku projekt uważa się za przyjęty bez debaty, chyba że wniosek o wotum nieufności, złożony w ciągu dwudziestu czterech godzin, po których następuje jedna dziesiąta członków Zgromadzenia Narodowego, zostanie przegłosowany bezwzględną większością głosów. W przeciwieństwie do spontanicznego wniosku o wotum nieufności poseł może podpisać tyle obraźliwych wniosków o wotum nieufności, ile chce. Prezes Rady Ministrów może ponadto skorzystać z tej procedury w przypadku kolejnego projektu ustawy lub projektu poselskiego na sesję.
W latach 1958–2018 Zgromadzenie Narodowe omówiło 51 wniosków w następstwie zobowiązania rządu do odpowiedzialności za tekst (zwanych również „wnioskami obraźliwymi”); żadne nie zostały zatwierdzone. Gdyby jednak przyjęto obraźliwy wniosek, rząd musiałby ustąpić, a dany tekst zostałby automatycznie odrzucony.
Na Korsyce terminem tym jest wotum nieufności, ale podlega on tym samym formalnym zasadom, co wotum nieufności przewidziane we Francji . Korsykański Zgromadzenie może go użyć do obalenia korsykański Rada Wykonawcza .
Kwestionowanie odpowiedzialności Prezydenta Polinezji Francuskiej i rządu Polinezji Francuskiej przez Zgromadzenie Polinezji Francuskiej nazywa się „wnioskiem o wotum nieufności” w art. 156 ustawy organicznej. 27 lutego 2004 r. w sprawie statutu autonomii Polinezji Francuskiej w wersji obowiązującej do odnowienia sejmu oraz „wniosku o wotum nieufności” w wersji obowiązującej w 10 lutego 2008.
Montaż Martynika może przyjąć wniosek o konstruktywne wotum nieufności wobec rady wykonawczej. Musi on być podpisany przez co najmniej jedną trzecią członków zgromadzenia i musi zawierać listę członków rady wykonawczej powołanych w celu zastąpienia rady wykonawczej, przeciwko której zgłoszony jest wniosek. Wniosek o wotum nieufności może być przyjęty jedynie większością trzech piątych głosów członków zgromadzenia: w przypadku jego przyjęcia funkcje członków Rady Wykonawczej przestają z mocy prawa i kandydaci na przewodniczącego Rady Wykonawczej. rada wykonawcza i radni, którzy wystąpią na wniosek, zostają wybrani i niezwłocznie obejmują urząd. Ten konstruktywny wniosek o wotum nieufności jest podobny do wniosku o wotum nieufności, jaki istnieje wobec władz lokalnych Korsyki. Jest więc porównywalny z wnioskiem o wotum nieufności, który może być wykorzystany przez Zgromadzenie Narodowe do obalenia rządu na szczeblu krajowym.
Jeśli głowa państwa jest nieodpowiedzialna, gabinet ministerialny jest współodpowiedzialny przed Izbą Gmin . Ten ostatni może go obalić głosując wotum nieufności , odmawiając głosowania na królewskie orędzie (podczas otwarcia parlamentu lub odrzucając budżet).
W Wielkiej Brytanii premier ma podwójną legitymację, ponieważ jest zarówno szefem rządu (legitymacja konstytucyjna), jak i liderem partii większościowej (legitymacja polityczna). Pochodzi z większości parlamentarnej wybranej w wyborach parlamentarnych. W tym celu brytyjski premier musi posiadać silną większość parlamentarną przez cały okres swojej kadencji (5 lat), co ma gwarantować stabilność polityczną między rządem a Izbą Gmin . W ramach systemu Westminster w Wielkiej Brytanii , rząd jest odpowiedzialny przed Izbą Gmin, co oznacza, że premier nie może pozostać w mocy, jeżeli nie ma większości.
Jeśli rząd straci zaufanie Izby Gmin, dysponuje dwoma mechanizmami odwołania: może odrzucić wniosek o wotum zaufania ze strony rządu lub przejść do wniosku o wotum nieufności. W latach 1911-2011 premier działał w celu rozwiązania Izby Gmin przed wygaśnięciem mandatu parlamentarnego, jeśli sobie tego życzył. Pozwoliło mu to odnowić większość i wybrać tematykę kolejnych wyborów. Tak więc ta forma rozwiązania była realną strategią wyborczą. Ale w 2011 roku David Cameron radykalnie zreformował prawo do rozwiązania „ Ustawy parlamentu na czas określony (en) ”: premier nie może rozwiązać przed końcem kadencji parlamentu. Rozwiązanie jest możliwe tylko w dwóch przypadkach:
Sama Izba Gmin decyduje o swoim rozwiązaniu, głosując nad uchwałą większością dwóch trzecich głosów jej członków.
Rozwiązanie następuje po uchwaleniu przez Izbę Gmin wniosku o wotum nieufności wobec rządu i jego niemożności wyrażenia wotum zaufania innemu rządowi w ciągu 14 dni. Kiedy Izba Gmin uchwali wniosek o wotum nieufności wobec rządu, staje przed wyzwaniem powołania nowego szefa rządu w ciągu 14 dni. W przeciwnym razie musiałaby przejść „automatyczne rozwiązanie”, co doprowadziłoby do nowych wyborów parlamentarnych.
Głosowanie nad wotum nieufności nie pociąga za sobą natychmiastowej rezygnacji, ale na mocy konwencji premier wzywa do szybkiego rozwiązania parlamentu i wyborów powszechnych. Jeśli premier odmówi prośby o rozwiązanie, Władca ma teoretycznie wszelkie możliwości samodzielnego rozwiązania parlamentu lub usunięcia rządu. Taki środek stanowiłby poważny przełom w konwencji konstytucyjnej, bezprecedensowy w czasach nowożytnych.
W praktyce mechanizmy urzeczywistniania odpowiedzialności ministerialnej przestają być wykorzystywane, gdy rząd ma poparcie dużej i stabilnej większości przez cały okres kadencji. W rezultacie w dwudziestym wieku obalono zaledwie dwa rządy ( rząd MacDonalda w 1924 r. i rząd Callaghana w 1979 r.).
28 marca 1979Izba przyjęła wniosek o wotum nieufności, na wniosek ówczesnej liderki opozycji Margaret Thatcher , stosunkiem głosów 311 do 310. W związku z tym ówczesny premier James Callaghan wezwał do rozwiązania parlamentu. W następnych wyborach parlamentarnych Partia Konserwatywna zdobyła większość miejsc w Izbie, a pani Thatcher została zaproszona do utworzenia rządu.
W latach 1991-2004 złożono sześć wniosków o wotum nieufności: dwa o wotum nieufności wobec rządu i cztery o krytykę ministrów. Wszystkie sześć zostało zaproponowanych przez opozycję i żaden nie został zaakceptowany przez Izbę.
To tak, jakby rząd brał odpowiedzialność za swoje działania już nie przed parlamentem, który zdobył większość, ale przed ludem i partią.
Komisja , jako kolegium, jest odpowiedzialny przed Parlamentem Europejskim . Parlament Europejski może przyjąć wniosek Komisji o wotum nieufności. Jeżeli taki wniosek zostanie przyjęty, członkowie Komisji muszą wspólnie złożyć rezygnację z pełnionych funkcji, a Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa musi złożyć rezygnację z pełnienia funkcji w Komisji.
Parlament Europejski, który otrzymał wotum nieufności na kierownictwo Komisji, może głosować nad tym wnioskiem najpóźniej trzy dni po jego złożeniu iw głosowaniu publicznym.
Wniosek o wotum nieufności zostaje przyjęty, jeżeli uzyska większość 2/3 oddanych głosów i większość posłów do Parlamentu Europejskiego. W takim przypadku członkowie Komisji pozostają na swoich stanowiskach i nadal zajmują się bieżącymi sprawami do czasu ich zastąpienia.
Rada Federalna nie może być odwołana przez Zgromadzenie Federalne ; ci ostatni nie mogą również głosować nad wotum nieufności wobec rządu federalnego.
Racjonalizacja parlamentaryzmu polega na precyzyjnej regulacji mechanizmów współpracy uprawnień. Znajduje to odzwierciedlenie w szczególności w ścisłych ramach warunków zaangażowania odpowiedzialności ministerialnej (i rozwiązania), w celu zapewnienia trwałości równowagi sił, a tym samym promowania stabilności rządu.
Parlamentarny usprawnione stara się rozwiązać ten problem na dwa sposoby: po pierwsze, w opracowaniu konstytucji, wzmocnienie strony rządowej w parlamencie, utrudniając odwrócenie; z drugiej strony, poprzez prawo wyborcze , starając się promować jasne i stabilne większości parlamentarne, zdolne do wspierania polityki rządu w całej legislaturze. Mówimy odpowiednio o racjonalizacji technicznej i politycznej.
Skuteczność wniosku o wotum nieufności była często kwestionowana, zwłaszcza że trudno jest zmobilizować bezwzględną większość parlamentarzystów (jak pokazały nieliczne przykłady francuskie i brytyjskie ).